Stanisław Moniuszko
MONIUSZKO Stanisław (5 V 1819 Ubiel k. Mińska Litewskiego - 4 VI 1872 Warszawa). Był synem Czesława M. i Elżbiety z Madżarskich (Madzarskich). Po odbyciu wyższych studiów muz. w Berlinie, w 1840-57 mieszkał i działał w Wilnie, wybitnie przyczyniając się do ożywienia wil. środowiska muzycznego. W 1842 starał się o stanowisko dyrygenta orkiestry t. cesarskich w Petersburgu. W 1847 przygotował i poprowadził montaż estradowy najwcześniejszej wersji "Halki". Od ok. 1850 sporadycznie dyrygował przedstawieniami operowymi w t. wil., a także podczas wyjazdów tego t. do innych miast. W 1854 w Wilnie dyrygował premierą dwuaktowej "Halki". Komponował w tym czasie ilustracje muz. do sztuk teatr., m.in. do "Sabaudki, czyli Błogosławieństwa matki" i "Kaspra Hausera". W 1858 przeniósł się na stałe do Warszawy, gdzie po sukcesie "Halki" wzbogaconej muz. i rozbudowanej do czterech aktów, zaproponowano mu stanowisko pierwszego dyrygenta z tytułem dyrektora opery WTR. Stanowisko to objął 1 VIII 1858 (nominacja z dnia 9X 1858) i piastował je (obok J. Quattriniego) do końca życia. Na scenie T. Wielkiego prowadził przede wszystkim swoje opery, a więc: "Flisa" (1858), "Hrabinę" (1860), "Verbum nobile" (1861), "Straszny dwór" (1865), "Parię" (1869); sporadycznie także przedstawienia innych oper: "Haydee", "Koń spiżowy", "Zampa", "Kady", "Antreprener", "Traviata", "Wolny strzelec" i operetek: "Pierwszy dzień szczęścia", "Sinobrody". Jego twórczość kompozytorska dla teatru była rozległa i miała zasadnicze znaczenie dla rozwoju opery polskiej. Komponował nie tylko opery poważne, ale także komiczne, operetki i wodewile ("Nocleg w Apeninach", "Ideał", "Karmaniol", "Loteria", "Nowy Don Kiszot", "Bettly", "Jawnuta"); muzykę do baletów ("Figle szatana", "Libelta, albo Zemsta owadu", "Monte Christo"); fragmenty baletowe, uwertury do sztuk i oper ("Fedra" J. Racine'a, "Hamlet" i "Kupiec wenecki" W. Szekspira, "Koń spiżowy" D. Aubera, "Wesołe kumoszki z Windsoru" O. Nicolaia). Był twórcą kantaty "Widma" - muzyki do II cz. "Dziadów" A. Mickiewicza. Od 1865 dyrygował "Widmami" na estradach Lwowa, Warszawy, Wilna, Krakowa. Od 1866 wykładał w Warsz. Instytucie Muzycznym. Ożeniony był z Aleksandrą Muller (ślub 25 VIII 1840). Bibl.: Blaszczyk: Dyrygenci (il.); EdS VII; Stanisław Moniuszko. Katalog wystawy MTWarszawa, Warszawa 1969 (tu ikon.); Moniuszko: Listy (il.); W. Rudziński, J. Prosnak: Almanach moniuszkowski, Warszawa 1952 (tu bibl.); SMP (tu bibl.). Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973