Maria Gembarzewska
GEMBARZEWSKA Maria, z Płacheckich, 2° v. Zawojska, pseud. (na scenach obcych) Falke, Falken (ok. 1878 Warszawa - 6 V 1951 Poznań), śpiewaczka. Śpiewu uczyła się u S. Wołoszki w Warszawie, u W. Wysockiego we Lwowie i w szkole A. Paschalis i A. Souvestre'a w Dreźnie. Debiutowała 15 I 1903 w T. Miejskim we Lwowie w partii Agaty ("Wolny strzelec") i pozostała tu do marca 1904, występując m.in. jako Senta ("Latający Holender"), Anna ("Don Juan"), Pamela ("Fra Diavolo"). W marcu 1904 koncertowała w Krakowie w Lutni; od 1 VI 1904 występowała gościnnie w T. Wielkim w Warszawie w partii Brunhildy ("Walkiria") oraz w dwóch tyt. partiach moniuszkowskich ("Halka" i "Hrabina"). W 1905-07 śpiewała w zespole opery lwow. i w 1906 występowała w Krakowie, zarówno z zespołem lwow. (latem na scenie T. Miejskiego), jak indywidualnie (koncert we wrześniu 1906). W 1907 została zaangażowana do Hoftheater w Dreźnie, skąd w październiku 1908 przyjechała na występy gościnne do T. Wielkiego w Warszawie. Po powrocie do Niemiec śpiewała w dalszym ciągu w Dreźnie (występowała tu w sumie ok. trzech lat), a także w Monachium (uzupełniała tu studia wokalne u J. Stuckgolda), w Bremie i w Bayreuth. W 1911 występowała w Ameryce Płd., m.in. w T. Colon w Buenos Aires. Po powrocie do Europy śpiewała w Operze w Monachium i tu 13 III 1913 obchodziła dziesięciolecie pracy artyst., śpiewając partię Izoldy ("Tristan i Izolda"). W 1920 powróciła do Warszawy i tu występowała w maju i czerwcu tego roku, a także sporadycznie w następnych latach. W 1922 ostatecznie opuściła scenę.
Śpiewaczka wyróżniająca się bardzo pięknym, silnym głosem sopranowym, dużą muzykalnością, wspaniałymi - jak zgodnie określono - warunkami zewnętrznymi i talentem scenicznym, była przede wszystkim znakomitą odtwórczynią partii w operach R. Wagnera, a szczególnie: Zyglindy i Brunhildy ("Walkiria"), Ortrudy ("Lohengrin"), Senty ("Latający Holender"), Wenus ("Tannhauser"), Inne, słynne partie: Aida ("Aida"), Santuzza ("Rycerskość wieśniacza"), Rachela ("Żydówka"), Leonora ("Fidelio"), Marszałkowa ("Kawaler z różą"), Dziwa ("Stara baśń"), a z wymienionych już: Hrabina ("Hrabina") i Halka ("Halka"). Miała ogromny repertuar (ok. sześćdziesięciu partii). Występowała również wiele na estradach koncertowych.
Bibl.: Korolewicz-Waydowa; Pajączkowski: Teatr lwow. (il.); Reiss: Almanach muz. Krakowa; Kur. warsz. 1906 nr 40, 1908 nr 291, 1920 nr 145, 157; Teatr 1951 nr 7.
Ikon.: Fot. pryw. i w rolach - MTWarszawa, Bibl. Jagiell., Bibl. Ossol.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
