Osoby

BILICZAK Antoni, pseudonim Antoni Tarski (5 czerwca 1914, Bohorodczany koło Stanisławowa – 5 czerwca 1989, Gdańsk),

aktor, dyrektor teatru. 

Był synem Jana Biliczaka i Kazimiery ze Szczyrskich; mężem Olgi z Kuryłłów; ojcem aktora Krzysztofa Biliczaka. Ukończył Gimnazjum im. Staszica w Stanisławowie, jeszcze jako uczeń występował pod pseudonimem Antoni Tarski w Teatrze Pokucko-Podolskim pod dyrekcją Zuzanny Łozińskiej, w sezonie 1935/36 przyjęty do zespołu pomocniczego teatru był maszynistą, rekwizytorem, inspicjentem, a także aktorem-amatorem, grał na przykład Wiktora (Codziennie o piątej); uczył się też na lekcjach gry aktorskiej u Ireny Ładosiówny. W sezonach 1936/37–1938/39 należał już do zespołu aktorskiego; zagrał takie role, jak: Karol (W perfumerii), Woźny (Pani minister), Zdzisław (Cudzoziemczyzna), Janusz (Pan Jowialski), Kusy (Zaczarowane koło), na scenie używał ciągle pseudonimu Tarski. Był też administratorem i kierownikiem jednej z grup objazdowych (wtedy pod nazwą Małopolski Teatr Objazdowy). Jako administrator pozostał w teatrze także po wybuchu II wojny światowej, kiedy pracował w ukraińskim Teatrze im. I. Franki. W czasie okupacji niemieckiej zajmował się handlem. W 1944, na kilka miesięcy ponownie wrócił do teatru, ale już pod koniec tego roku został powołany do Wojska Polskiego i przydzielony do zespołu estradowego w Lublinie; był jego administratorem, występował jako konferansjer i chórzysta.

Po demobilizacji, pod koniec 1945, znalazł się w Gliwicach, gdzie pracował jako administrator i aktor w teatrze lalek Pajacyk, był też kierownikiem Robotniczego Domu Kultury. W sezonie 1947/48 zaangażował się do Teatru Miejskiego w Jeleniej Górze, którego dyrektorką i kierowniczką artystyczną została Zuzanna Łozińska. Od stycznia 1948 był kierownikiem administracyjnym tej sceny, a od 15 października 1950 do 1 października 1955 dyrektorem (w sezonie 1948/49 Teatry Dolnośląskie, w 1949/50 Teatr Dolnośląski). Dzięki jego inicjatywie teatr jeleniogórski objął objazdem cały Dolny Śląsk. Także występował, m.in. jako: Doktor Czyściel (Chory z urojenia), Jerzy (Okno w lesie), Pan Dulski (Moralność pani Dulskiej), Don Diego (Zielony Gil), Pan Zgoda (Świętoszek), Otocki (Szczęście Frania). W pierwszej połowie 1954 był też dyrektorem Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu, a z ramienia Ministerstwa Kultury i Sztuki sprawował opiekę artystyczną nad Teatrem im. Jaracza w Olsztynie. W 1954 zdał eksternistyczny egzamin aktorski. Od sezonu 1955/56 do przejścia na emeryturę 31 grudnia 1979, był dyrektorem Teatru Wybrzeże w Gdańsku. 

Przez Stanisława Marczaka-Oborskiego wymieniony wśród tych dyrektorów, którzy łączyli

talenty porządkowe z doskonałą orientacją w całokształcie spraw sceny i rozumieniem jej głównych potrzeb,

a przez Kazimierza Brauna (z okazji jubileuszu w 1979) nazwany nawet

po Arnoldzie Szyfmanie najbardziej fachowym dyrektorem
w historii teatru polskiego po II wojnie światowej.

Niezwykle zaangażowany w sprawy teatru, upowszechnianie kultury teatralnej na Wybrzeżu, dbał też o zapewnienie artystom godziwych warunków pracy. Pisał artykuły do prasy poruszające problemy związane z funkcjonowaniem teatru, petycje do władz miejskich, organizował konferencje prasowe, reklamę, spotkania z młodzieżą, występy w Domach Kultury w miejscowościach województwa gdańskiego. Spowodował uruchomienie Sceny Objazdowej (od 1964 samodzielny Teatr Ziemi Gdańskiej), doprowadził do budowy i otwarcia w 1967 nowego gmachu teatralnego na Targu Węglowym, a także przebudowy Teatru Kameralnego w Sopocie. W 1977 zorganizował przy teatrze Studio Aktorskie; sam wykładał w nim w 1977–82. Rozdzielił funkcję dyrektora i kierownika artystycznego, którą powierzał kolejno: Zygmutowi Hübnerowi, Jerzemu Golińskiemu, Alojzemu Bunschowi, Tadeuszowi Mincowi, Markowi Okopińskiemu i Stanisławowi Hebanowskiemu. Do współpracy zapraszał wybitnych scenografów, m.in. Alojzego Bunscha, Mariana Kołodzieja. Stworzył znakomity zespół aktorski, na czele z Kirą Pepłowską, Tadeuszem Gwiazdowskim, Henrykiem Bistą, Stanisławem Michalskim, Haliną Winiarską, Stanisławem Igarem. Teatr Wybrzeże za jego dyrekcji mógł poszczycić się wieloma wybitnymi przedstawieniami, Biliczak zapewniał mu „ciągłość artystyczną”, mimo zmian w kierownictwie literackim i artystycznym.

Sądzę, że podstawę sukcesu Biliczaka stanowi fachowość przedsiębiorcy połączona ze zrozumieniem wymogów sztuki,

pisał Hübner. Był dobrym aktorem charakterystycznym, cenionym zwłaszcza w rolach komediowych za niebywałą „vis comica”. Jego „życiową” rolą był Król (Jonasz i błazen, 1958); według Róży Ostrowskiej był w niej „niezrównany”, „niebotycznie głupi, niebywale śmieszny”, w swojej „postaci, ruchach, sposobie mówienia, wyrazie twarzy”, a raczej „gęby”. Grał też wiele ról drugoplanowych, zaznaczał swą obecność na scenie również w epizodach. Wystąpił m.in. jako; Grabiec (Balladyna, 1956), Zalesiak (Sułkowski, 1957), Baptysta (Poskromienie złośnicy, 1959), Starszy Pan (Nosorożec, 1960), Brighella (Księżniczka Turandot, 1960), Piekarz (Testament psa, czyli Historia o miłosiernej, 1961), Ojciec Scholasticus (Igraszki z diabłem, 1963), John Lansdale (Sprawa Oppenheimera, 1966), Kwaskiewicz (Ciężkie czasy, 1968), Żebrak (Don Juan Moliera, 1969), Rejent (Zemsta, 1970), Branicki (Termopile polskie, 1970), Orgon (Gra miłości i przypadku, 1972), Balducci (Szata Prospera, 1974), Grabarz II (Hamlet, 1974).

W roli Żyda (Wesele) w dniu 29 września 1979 obchodził jubileusz 45-lecia pracy. W 1979 otrzymał nagrodę Prezesa Rady Ministrów za twórczość artystyczną. Był Członkiem Zasłużonym Związku Artystów Scen Polskich. Zagrał niewielkie role w filmach: Nikodem Dyzma (1956) i Skarb kapitana Martensa (1957).

Bibliografia

Almanach 1988/89; J. Ciechowicz: Myślenie teatrem, Gdańsk 2000 (il.); 200 lat Teatru na Targu Węglowym; Gdańsk teatralny (M. Bukowska-Schielman; il.); Marczak-Oborski: Teatr 1918–65 (cyt. M. Misiorny: Teatry Ziem Zachodnich; Pół wieku T. Wybrzeże (il.); Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu; T. Małopolski 1933–38; T. w Jeleniej Górze; Teatr Wybrzeże 1946–76 (M. Misiorny; il.); Teatr Wybrzeże 1976–81. Pod red. W. Zawistowskiego, Gdańsk 1982 (il.); Teatr Wybrzeże 1981–86 (K. Braun; cyt; il.): Acta Universitatis Lodziensis 1987 z. 8 (E. Nawrocka); Czas 1979 nr 35; Dz. Bałt. 1989 nr 131; Gaz. Wyb. (Morska) 1997 nr 15; Głos Wybrz. 1989 nr 130, 132; Scena 1980 nr 1 (wywiad z B.; il.); Teatr 1973 nr 7 (Z. Hübner; il); Tygodnik Kult. 1980 nr 8; Akta (fot.), ZASP; Programy (m.in.: 45 lat pracy artystycznej Antoniego Biliczaka, tu szkice S. Hebanowskiego, W. Zawistowskiego), wycinki prasowe, IS PAN. 

Ikonografia

L. Legut: Portret, węgiel, lata 70. – MNGdańsk; M. Kołodziej: Portret, karyk., rys., oł., kredka, długopis. 1997 – własność pryw., Gdańsk; Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, MNGdańsk.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Antoni Biliczak (5 VI 1914 Bohorodczany k. Stanisławowa - 5 VI 1989 Gdańsk), aktor, dyr. teatru, pedagog. Debiutował jeszcze jako uczeń Gimn. im. Staszica w Stanisławowie w Perfumerii László, na scenie miejscowego T. Pokucko-Podolskiego im. Moniuszki pod kier. Z. Łozińskiej. Od 1933, przyjęty przez nią do zespołu pomocniczego, poznawał tajni­ki warsztatu teatr, pracując m. in. jako ma­szynista, elektryk, rekwizytor, inspicjent, a nast. administrator i kier. objazdów. Fun­kcje te sprawował także w l. 1936 - 39 należąc już do zespołu aktorskiego Łozińskiej (gry scen. uczył się u I. Ładosiówny). W l. 1939 - 41 pozostał w Stanisławowie w charakterze administratora radziecko-ukraińskiego T. im. Franki. Po przerwie okupacyjnej, w 1944 wró­cił na kilka miesięcy do tego t., a w końcu roku został wcielony do zespołu estradowego WP w Lublinie, był jego administratorem, konferansjerem i chórzystą. Od 1945 praco­wał w gliwickim t. kukiełkowym "Pajacyk", w sez. 1947/48 wrócił jako kier. admin. i aktor do zespołu Łozińskiej, która objęła dyr. i kier. artyst. T. Miejskiego w Jeleniej Górze, nastę­pnie w 1950 przejął dyr. t. jeleniogórskiego i pozostał na tym stanowisku do października 1955 (Łozińska sprawowała kier. artyst. do 1954). Niektóre role: Dr Czyściel ("Chory z uro­jenia" Moliera), Groznoj ("Lubow Jarowaja" Tre­niewa), Don Diego ("Zielony Gil" de Moliny), Dulski ("Moralność pani Dulskiej" Zapolskiej), Pan Zgoda ("Świętoszek" Moliera), Otocki ("Szczęście Frania" Perzyńskiego). W pierwszej poł. 1954 równocześnie sprawował dyr. T. Dramatycznych we Wrocławiu, a także z ramienia MKiS opiekę nad T. im. Jaracza w Olsztynie. Od jesieni 1955 do przejścia na emeryturę z końcem 1979 był dyr. T. Wybrze­że w Gdańsku, zaliczanym - dzięki swym ta­lentom organizatorskim i wszechstronnej znajomości teatru - do wąskiego grona najle­pszych fachowców. Był inicjatorem odbudowy gmachu przy Targu Węglowym (1967), prze­budowy T. Kameralnego w Sopocie, utworze­nia studia aktorskiego (1977), w którym też wykładał (1977 - 82). Na Wybrzeżu miał w swym dorobku artyst., takie role, jak: Gra­biec ("Balladyna" Słowackiego), Zalesiak ("Sułkowski" Żeromskiego), Szpiekin ("Rewizor" Go­gola), Król ("Jonasz i Błazen" Broszkiewicza), Majcherek ("Królowa przedmieścia" Krumłowskiego), Piekarz ("Testament psa" Suassuny) Ojciec Scholasticus ("Igraszki z diabłem" Drdy) Rejent ("Zemsta" Fredry), Żyd ("Wesele" Wyspiańskiego). W tej ostatniej wystąpił też z okazji jub. 45 - lecia pracy scenicznej 29 IX 79.

Źródło: Almanach sceny polskiej 1988/89. Tom XXX. Warszawa 1995.