Maria Bednarska
BEDNARSKA Maria Barbara (25 V 1903 Alwernia k. Chrzanowa - 20 VI 1979 Kraków), aktorka. Była córką lekarza Józefa B. i Róży z Wojnowskich. W Krakowie ukończyła Szkołę Wydziałową Panien Prezentek oraz dwuletnią Miejską Szkołę Dram. (1922). Przez całe życie zaw. związana była z Krakowem. Po raz pierwszy wystąpiła (na afiszu oznaczona trzema gwiazdkami) na scenie T. im. Słowackiego 17 XII 1921 w roli Bibci ("Straszne dzieci"). Od sez. 1922/23 została zaangażowana do zespołu T. im. Słowackiego, a jej pierwszą rolą sygnowaną nazwiskiem była Głuchoniema ("To, co najważniejsze", 14 X 1922). Z końcem sez. 1933/34 straciła engagement i na sez. 1934/35 przeniosła się do Wilna do T. Miejskich; po dwóch miesiącach wróciła do Krakowa (przyczyną był zgon obydwojga rodziców) i w T. im Słowackiego zaczęła pracować jako suflerka. Na etat aktorski została zaangażowana dopiero po zagraniu roli Ireny Lawrence ("Szesnastolatka", listopad 1935). Ostatnią jej rolą, przed zamknięciem T. im. Słowackiego przez Niemców, była Panna Aniela ("Damy i huzary", 15 XI 1939). W czasie okupacji niem. pracowała w 1939- 42 w Miejskiej Izbie Obrachunkowej krak. Magistratu, potem była na utrzymaniu siostry. Po wojnie, od marca 1945 występowała w T. im. Słowackiego, nast. od sez. 1946/47 w T. Dramatycznych, a od 1954/55 przeszła do zespołu Starego T., gdzie pracowała do emerytury, tj. do 1969; jej ostatnią rolą była Matka ("Klątwa", 1968). Na scenie ostatni raz wystąpiła w 1969 jako Stara kobieta ("Moja córeczka" T. Różewicza). Jubileusz czterdziestolecia pracy artyst. obchodziła 19 IV 1964. W 1960 wystąpiła w filmie" Rok pierwszy", w roli Gęślickiej; potem grała jeszcze w filmach sporadycznie. Była członkiem zasłużonym SPATiF-ZASP. Średniego wzrostu blondynka, szczupła, mocno wcięta w pasie, o wyrazistej twarzy z dużymi oczami i charakterystycznym łukiem brwi, o głosie bardzo niskim, grała najczęściej "drobne, charakterystyczne rólki, tworząc z nich prawdziwe arcydzieła poprzez bystrość obserwacji i soczystość charakterystyki" (J.P.Gawlik). Zauważona została już po pierwszym występie na scenie krak., ale prawdziwym sukcesem była dopiero rola Amala ("Biuro pocztowe", 1924). Mimo początkowych zarzutów dotyczących pewnej monotonii w grze, wszyscy recenzenci dostrzegali jej talent oraz zwracali uwagę na wzorową dykcję i dźwięczny głos. Z czasem stała się b. dobrą aktorką charakterystyczną, oszczędną w stosowaniu środków wyrazu, a zarazem posiadającą niezwykłą siłę komiczną. Wielokrotnie odtwarzała "kretynki niebywałe", ale zawsze nadawała swej interpretacji niepowtarzalność i prawdę wewnętrznego tonu, a kreowanym postaciom potrafiła nadać samoistny byt na scenie, nie łamiąc zasady zespołowości. Z natury skromna i nie ekspansywna, nie zabiegała o sławę i reklamę, stąd też mimo dużego talentu, nigdy nie stała się gwiazdą. Jako aktorka wiele zawdzięczała radom, wskazówkom i opiece S.Wysockiej. Przed wojną stworzyła całą galerię postaci komediowych, z których wybijały się: Aniela ("Śluby panieńskie", 1925), Mela ("Moralność pani Dulskiej", 1928) i Pytlikiewiczowa ("Krowoderskie zuchy", 1936), o której pisał S.W.Balicki: "imponująco oszpeciła swój wdzięk kobiecości kapitalną maską i karykaturą postaci. Jej ptasi dziób, który wtrącała w nie swoje sprawy, mimika. modulacja głosu i gesty były znakomite"; a także: Marylka ("Pod zarządem przymusowym", 1929), Ania ("Z miłości niedostatecznie", 1936), Kasia ("Jak wam się podoba", 1939), Alina ("Japoński rower ", 1939), Inne ważne jej role z okresu międzywojennego to: Nastka ("Róża", 1928), Zośka ("Niespodzianka", 1929). Wanda ("W małym domku", 1931), Viola ("Wieczór Trzech Króli", 1933), Klotylda Wimmer ("Matura", 1936), Ludwika ("Walący się dom", 1937), Panope ("Fedra" J. Racine'a, 1938). Recenzenci wielokrotnie podkreślali umiejętność przeistaczania się B. w zależności od typu roli, np. przezwyciężanie wieku i urody w rolach starych panien, dużą skalę talentu oraz doskonałą technikę wewnętrznej charakterystyki postaci przy niewielkiej charakteryzacji zewnętrznej. Potrafiła stworzyć świetne kreacje w miernych sztukach, grając np. tyt. rolę w "Wikindzie" (1938). W 1938 J.Kydryński zarzucał dyrekcji T. im. Słowackiego, że zbyt mało wykorzystuje na scenie jej wybitny talent. Po wojnie zmienił się zakres jej ról, lecz dalej pozostała "mistrzynią epizodu" (Gawlik). Zaczęła grywać tzw. kobiety z ludu, skryte, pazerne, marzące o awansie życiowym, czy spokojnej przyszłości takie, jak: Michasiowa ("Panna Maliczewska", 1945), Szwaczka ("Ich czworo", 1947), Tadrachowa ("Moralność pani Dulskiej", 1949), Kundzia ("Gdzie diabeł nie może", 1959), Matka ("Klątwa", 1968) i postaci wymagające "pewnej dystynkcji i swobody bycia przy nieomylnych cechach ciasnoty umysłowej" (Gawlik), jak: Prozerpina Garrett ("Kandyda"), Dyndalska ("Damy i huzary", 1949), Lady Bracknell ("Brat marnotrawny", 1956), Pułkownikowa ("Sen", 1963), a także bohaterki złamane przez życie, skazane na samotność czy wegetację wśród obcych, np. Joanna ("Ocalenie Jakuba", 1947), Pani Eszterag ("Sprawa Pawła Eszteraga", 1951), Szarlotta ("Wiśniowy sad", 1954), Nechoma ("Zmierzch", 1966). Role jej stały się małymi etiudami psychologicznymi, często o zabarwieniu komicznym czy wręcz groteskowym (wspomniana Szarlotta), lecz o wyczuwalnym podłożu dramatycznym. Doskonała we wszystkich rodzajach gatunków scen., "woli ona komedię, woli farsę, woli każdy inny gatunek komediowy, dający szansę budowania ulubionych "typków": podlotków, skrzywdzonych lub zalotnych dziewcząt, a potem kucht, gospodyń, sekretarek, plotkarek i paniuś z towarzystwa"."Gra z reguły powściągliwie - nie szczędząc jednakże barw i deformacji dla ogólnej charakterystyki postaci. Świetnie nosząca (i rozumiejąca) kostium, wygrywająca wszystkie ukryte w nim szansę, zawsze doskonale ucharakteryzowana - tworzy swoje typy i typki na zasadzie satyrycznego przerysowania". "Drapieżny komizm Bednarskiej mało ma sobie równych w kronikach naszego współczesnego teatru" - konkludował Gawlik. W 1. sześćdziesiątych grała rzadko, zaledwie osiem nowych ról, w tym cztery kreacje: w "Śnie", "Zmierzchu", "Mojej córeczce" i "Klątwie". Bibl.: Almanach 1978/79; Czachowska: Zapolska; Fredro na scenie (il.); Gawlik: Twarze (il.); Kydryński; Sto lat Starego Teatru; Tempo Dnia z 13 XII 1936 (S.W. Balicki); Życie Lit. 1963 nr 20, 1979 nr 26; Afisze, programy i wycinki prasowe, IS PAN; Akta, Stary Teatr Kraków; Akta (tu fot.), ZASP. Ikon.: D. Boguszewska: B. jako Aniela ("Damy i huzary"), rys., repr. Dz. Lit. 1949 nr 43; B. Cudzich: B. jako Pani Eszterag ("Sprawa Pawła Eszteraga"), rys., repr. Od A do Z 1951 nr 14; J. Żebrowski: B. jako Konstancja Lwowna ("Zwykły człowiek"), rys., repr. Echo Krak. 1951 nr 8; Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, ZASP. Film.: 1960 - Rok pierwszy (f.). Nagrania: Role - Red. Dok. Inf. PR. Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
