Osoby

BEDNARSKA Maria Barbara (25 V 1903 Alwer­nia k. Chrzanowa - 20 VI 1979 Kraków), aktorka. Była córką lekarza Józefa B. i Róży z Wojnowskich. W Krakowie ukończyła Szkołę Wydziałową Panien Prezentek oraz dwuletnią Miejską Szkołę Dram. (1922). Przez całe życie zaw. związana była z Kra­kowem. Po raz pierwszy wystąpiła (na afiszu oz­naczona trzema gwiazdkami) na scenie T. im. Sło­wackiego 17 XII 1921 w roli Bibci ("Straszne dzie­ci"). Od sez. 1922/23 została zaangażowana do ze­społu T. im. Słowackiego, a jej pierwszą rolą syg­nowaną nazwiskiem była Głuchoniema ("To, co naj­ważniejsze", 14 X 1922). Z końcem sez. 1933/34 straciła engagement i na sez. 1934/35 przeniosła się do Wilna do T. Miejskich; po dwóch miesiącach wróciła do Krakowa (przyczyną był zgon obydwoj­ga rodziców) i w T. im Słowackiego zaczęła pra­cować jako suflerka. Na etat aktorski została zaan­gażowana dopiero po zagraniu roli Ireny Lawrence ("Szesnastolatka", listopad 1935). Ostatnią jej rolą, przed zamknięciem T. im. Słowackiego przez Niem­ców, była Panna Aniela ("Damy i huzary", 15 XI 1939). W czasie okupacji niem. pracowała w 1939- 42 w Miejskiej Izbie Obrachunkowej krak. Magi­stratu, potem była na utrzymaniu siostry. Po wojnie, od marca 1945 występowała w T. im. Słowackiego, nast. od sez. 1946/47 w T. Dramatycznych, a od 1954/55 przeszła do zespołu Starego T., gdzie pra­cowała do emerytury, tj. do 1969; jej ostatnią rolą była Matka ("Klątwa", 1968). Na scenie ostatni raz wystąpiła w 1969 jako Stara kobieta ("Moja córeczka" T. Różewicza). Jubileusz czterdziestolecia pracy ar­tyst. obchodziła 19 IV 1964. W 1960 wystąpiła w filmie" Rok pierwszy", w roli Gęślickiej; potem grała jeszcze w filmach sporadycznie. Była członkiem zasłużonym SPATiF-ZASP.
Średniego wzrostu blondynka, szczupła, mocno wcięta w pasie, o wyrazistej twarzy z dużymi ocza­mi i charakterystycznym łukiem brwi, o głosie bar­dzo niskim, grała najczęściej "drobne, charakterys­tyczne rólki, tworząc z nich prawdziwe arcydzieła poprzez bystrość obserwacji i soczystość charakte­rystyki" (J.P.Gawlik). Zauważona została już po pierwszym występie na scenie krak., ale prawdzi­wym sukcesem była dopiero rola Amala ("Biuro pocztowe", 1924). Mimo początkowych zarzutów do­tyczących pewnej monotonii w grze, wszyscy re­cenzenci dostrzegali jej talent oraz zwracali uwagę na wzorową dykcję i dźwięczny głos. Z czasem stała się b. dobrą aktorką charakterystyczną, osz­czędną w stosowaniu środków wyrazu, a zarazem posiadającą niezwykłą siłę komiczną. Wielokrotnie odtwarzała "kretynki niebywałe", ale zawsze nada­wała swej interpretacji niepowtarzalność i prawdę wewnętrznego tonu, a kreowanym postaciom potra­fiła nadać samoistny byt na scenie, nie łamiąc za­sady zespołowości. Z natury skromna i nie ekspan­sywna, nie zabiegała o sławę i reklamę, stąd też mimo dużego talentu, nigdy nie stała się gwiazdą. Jako aktorka wiele zawdzięczała radom, wskazów­kom i opiece S.Wysockiej. Przed wojną stworzyła całą galerię postaci komediowych, z których wybi­jały się: Aniela ("Śluby panieńskie", 1925), Mela ("Mo­ralność pani Dulskiej", 1928) i Pytlikiewiczowa ("Krowoderskie zuchy", 1936), o której pisał S.W.Balicki: "imponująco oszpeciła swój wdzięk kobie­cości kapitalną maską i karykaturą postaci. Jej ptasi dziób, który wtrącała w nie swoje sprawy, mimika. modulacja głosu i gesty były znakomite"; a także: Marylka ("Pod zarządem przymusowym", 1929), Ania ("Z miłości niedostatecznie", 1936), Kasia ("Jak wam się podoba", 1939), Alina ("Japoński rower ", 1939), Inne ważne jej role z okresu międzywojennego to: Nastka ("Róża", 1928), Zośka ("Niespodzianka", 1929). Wanda ("W małym domku", 1931), Viola ("Wieczór Trzech Króli", 1933), Klotylda Wimmer ("Matura", 1936), Ludwika ("Walący się dom", 1937), Panope ("Fedra" J. Racine'a, 1938). Recenzenci wielokrotnie podkreślali umiejętność przeistaczania się B. w za­leżności od typu roli, np. przezwyciężanie wieku i urody w rolach starych panien, dużą skalę talentu oraz doskonałą technikę wewnętrznej charaktery­styki postaci przy niewielkiej charakteryzacji zew­nętrznej. Potrafiła stworzyć świetne kreacje w mier­nych sztukach, grając np. tyt. rolę w "Wikindzie" (1938). W 1938 J.Kydryński zarzucał dyrekcji T. im. Słowackiego, że zbyt mało wykorzystuje na scenie jej wybitny talent. Po wojnie zmienił się zakres jej ról, lecz dalej pozostała "mistrzynią epi­zodu" (Gawlik). Zaczęła grywać tzw. kobiety z ludu, skryte, pazerne, marzące o awansie życiowym, czy spokojnej przyszłości takie, jak: Michasiowa ("Panna Maliczewska", 1945), Szwaczka ("Ich czworo", 1947), Tadrachowa ("Moralność pani Dulskiej", 1949), Kundzia ("Gdzie diabeł nie może", 1959), Mat­ka ("Klątwa", 1968) i postaci wymagające "pewnej dystynkcji i swobody bycia przy nieomylnych ce­chach ciasnoty umysłowej" (Gawlik), jak: Prozer­pina Garrett ("Kandyda"), Dyndalska ("Damy i huzary", 1949), Lady Bracknell ("Brat marnotrawny", 1956), Pułkownikowa ("Sen", 1963), a także bohaterki zła­mane przez życie, skazane na samotność czy we­getację wśród obcych, np. Joanna ("Ocalenie Jakuba", 1947), Pani Eszterag ("Sprawa Pawła Eszteraga", 1951), Szarlotta ("Wiśniowy sad", 1954), Nechoma ("Zmierzch", 1966). Role jej stały się małymi etiudami psychologicznymi, często o zabarwieniu komicznym czy wręcz groteskowym (wspomniana Szarlotta), lecz o wyczuwalnym podłożu dramatycznym. Do­skonała we wszystkich rodzajach gatunków scen., "woli ona komedię, woli farsę, woli każdy inny gatunek komediowy, dający szansę budowania ulu­bionych "typków": podlotków, skrzywdzonych lub zalotnych dziewcząt, a potem kucht, gospodyń, se­kretarek, plotkarek i paniuś z towarzystwa"."Gra z reguły powściągliwie - nie szczędząc jednakże barw i deformacji dla ogólnej charakterystyki po­staci. Świetnie nosząca (i rozumiejąca) kostium, wygrywająca wszystkie ukryte w nim szansę, za­wsze doskonale ucharakteryzowana - tworzy swoje typy i typki na zasadzie satyrycznego przerysowa­nia". "Drapieżny komizm Bednarskiej mało ma so­bie równych w kronikach naszego współczesnego teatru" - konkludował Gawlik. W 1. sześćdziesią­tych grała rzadko, zaledwie osiem nowych ról, w tym cztery kreacje: w "Śnie", "Zmierzchu", "Mojej có­reczce" i "Klątwie".
Bibl.: Almanach 1978/79; Czachowska: Zapolska; Fredro na scenie (il.); Gawlik: Twarze (il.); Kydryński; Sto lat Starego Teatru; Tempo Dnia z 13 XII 1936 (S.W. Balicki); Życie Lit. 1963 nr 20, 1979 nr 26; Afisze, programy i wycinki prasowe, IS PAN; Akta, Stary Teatr Kraków; Akta (tu fot.), ZASP.
Ikon.: D. Boguszewska: B. jako Aniela ("Damy i huzary"), rys., repr. Dz. Lit. 1949 nr 43; B. Cudzich: B. jako Pani Eszterag ("Sprawa Pawła Eszteraga"), rys., repr. Od A do Z 1951 nr 14; J. Żebrowski: B. jako Konstancja Lwowna ("Zwykły człowiek"), rys., repr. Echo Krak. 1951 nr 8; Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, ZASP.
Film.: 1960 - Rok pierwszy (f.).
Nagrania: Role - Red. Dok. Inf. PR.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994