Antoni Bednarczyk
BEDNARCZYK Antoni Filip, pseud. Bednarski (26 V 1872 Radom - 1 II 1941 Warszawa), aktor, reżyser. Był synem Pawła B., muzyka, i Franciszki z Czarnowskich, mężem -> Anieli Bogusławskiej. Uczył się w gimn. w Radomiu, potem w Krakowie przygotowywał się na scenę pod kier. R. Żelazowskiego i L. Stępow-skiego (1890-91). Przez parę lat brał udział w przedstawieniach amatorskich organizowanych w Radomiu przez K. Hoffmana. 6 XII 1894 debiutował w Radomiu pod pseud. Bednarski w zespole L. Czystogórskie-go (równocześnie z K. Adwentowiczem). W "Gazecie Radomskiej" wyróżniono go za rolę Martiala ("Ferreol"). Z zespołem Czystogórskiego występował wiosną 1895 w Sielcu i Dąbrowie Górniczej. Następnie, już pod własnym nazwiskiem, należał do zespołów F. Felińskiego (1895-96) i Cz. Janowskiego (1896-97). Jesienią 1897 zaangażował się do T. Polskiego w Poznaniu. Występował tam do 1900; ceniono go już wówczas jako dobrego aktora charakterystycznego, grał m.in. takie role jak: Szwarcenkopf ("Małka Szwarcenkopf"), Wołodyjowski ("Ogniem i mieczem"), Dikoj ("Burza" A. Ostrowskiego), Hetman ("Horsztyński"). W miesiącach letnich występował w warsz. t. ogr.: 1898 - w Wodewilu, 1900 - w Fantazji. W sez. 1900/01 występował w T. Miejskim we Lwowie, 1901/02 w T. Miejskim w Krakowie. W 1902 zaangażowano go do zespołu dramatu WTR. Po raz pierwszy wystąpił na scenie T. Letniego w roli Maćka z Bogdańca ("Krzyżacy"). 16 IV 1904 ożenił się z aktorką Anielą Bogusławską. Do 1927 występował w T. Rozmaitości (od 1924 T. Narodowy), z wyjątkiem sez. 1912/13, kiedy był głównym reżyserem t. łódzkiego. Mając za sobą przeszło trzysta ról i sto wyreżyserowanych sztuk, obchodził 4 XII 1925 w T. Narodowym jubileusz trzydziestolecia pracy; wystąpił w roli Ojca ("Lampka oliwna"). Od 1 IX 1927 przeszedł na emeryturę, grał jednak i reżyserował nadal (do 1930) w T. Narodowym. Od 1911 do 1934 wystąpił w wielu filmach, a kilka reżyserował, m.in. "Dzieje grzechu" (1911), "Dla Ciebie Polsko" (1920). Był aktorem dobrze znającym swoje rzemiosło. "Rzadko który z jego kolegów - wg A. Grzymały-Siedleckiego - miał rolę tak przemyślaną, z taką sumą włożonego w nią znoju i tak logicznie osadzoną we współgrze z partnerami". Wyróżniał się w rolach charakterystycznych. Wg E. Świerczewskiego największe wrażenie budził w rolach postaci skrzywdzonych przez życie; wg J. Lorentowicza celował w charakterystyce ludzi prostych. Zwrócono uwagę na jego umiejętności w charakteryzowaniu się: jeżeli "trzeba było grubasa i dość wysokiego mężczyzny - pisał A. Grzymała-Siedlecki - to niski i chuderlawy Bednarczyk dwie, trzy godziny potrafił w garderobie strawić by się watówkami wyokrąglić, a specjalnymi perukami i odpowiednimi w obuwiu podeszwami podwyższyć". Grał m.in. Kalibana ("Burza" W. Szekspira), Millera ("Intryga i miłość"), Derwida i Św. Gwalberta ("Lilla Weneda"), Męża ("Ich czworo"), Bolestę ("Dla rubla"), Św. Andrzeja ("Legion"), Damazego ("Pan Damazy"), Ciaputkiewicza ("Grube ryby"), Sirotkina ("Młody las"), Twardosza ("Dożywocie"), Ćwierciaka ("Spadkobierca"), Bukańskiego ("Uciekła mi przepióreczka"). Jako reżyser był wg E. Świerczewskiego ceniony za umiejętność wiernego przekazania myśli i stylu autora oraz za niezwykłą sumienność. Reżyserował sztuki wielu współczesnych autorów pol. (szczególny sukces odniosła premiera "Młodego lasu" - 1916), a także przedstawienia: "Konfederatów barskich", "Hamleta", "Sędziego z Zalamei", sztuk Schillera, Fredry i Blizińskiego.
Wielką zasługą B. było doprowadzenie do powstania Schroniska Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie. Dziełu temu poświęcił wiele pracy i starań od chwili przybycia do Warszawy do uroczystego otwarcia Schroniska 13 IV 1927. Nadano mu w związku z tym przydomek "wielkiego jałmużnika", a w 1926 mianowano honorowym członkiem ZASP (w 1922-31 był członkiem Zarządu Głównego). Jego szlachetność i ofiarność nasunęły A. Grzymale-Siedleckiemu porównanie go do postaci Sylwestra Bonnard A. France'a i Rzeckiego z "Lalki" Prusa.
Od 1907 uczył gry aktorskiej na kursach H.J. Hryniewieckiej, był też nauczycielem wymowy w gimn. Górskiego. Zajmował się również zbieraniem teatraliów, opracował szereg albumów z wycinkami i fotografiami, pomyślanych jako encyklopedia teatr.; zbiory te spłonęły w czasie powstania warsz. w Bibliotece Narodowej.
Bibl.: Antoni Bednarczyk 1895-1925 (wydawnictwo jubileuszowe pod red. E. Świerczewskiego), Warszawa 1925 (il.); Czempiński: Teatry w Warszawie s. 208, 209 (il.); Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Owerłło; Pajączkowski: Teatr lwow.; 75 lat T.Pol, w Poznaniu s.347; Pam. teatr. 1968 z. 3 s. 374-383 (K. Zawadzka); Życie Teatru 1925 nr 48^19; Akt urodzenia, parafia w Radomiu (wg informacji S. Dąbrowskiego).
Ikon.: K. Dąbrowska: B. jako Ksiądz (Kordian) i J. Osterwa, miniatura, 1932, repr. Arcb. Dok. Mechanicznej; S. Sonnewendt: Portret, karyk., rys., 1911, repr. - MTWarszawa; K. Dąbrowska: B. jako Bukański (Uciekła mi przepióreczka), rys., 1925 - MTWarszawa; K.Lasocki: B. jako Bukański (Uciekła mi przepióreczka), autolit., 1925,Teka autolitografii K. Lasockiego; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa, SPATiF.
Film.: 1922 -Rok 1863; 1928 - Pan Tadeusz; 1930 -Janko muzykant; 1931 -Dziesięciu z Pawiaka; 1933 - Wyrok życia; 1934 - Młody las.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
