Artur Zawadzki
ZAWADZKI Artur Aleksander (16 II 1859 Zawady - 16 V 1939 Ursus k. Warszawy), aktor, dyr. teatru. Był mężem najpierw -> Emilii Z., następnie tancerki Marii Jakubowskiej (pseud. Jacobi). Uczeń E. Derynga. Od 7 X 1877 do lutego 1878 występował w zespole W. Krzyżanowskiego w Zamościu (m.in. 17 II 1878 grał na swój benefis Placyda - "Piosnka wujaszka"), następnie w zespole Anny Dudtow w Zamościu (marzec) i Hrubieszowie (do czerwca), od września do listopada 1878 w zespole W. Gostyńskiego w Białej Podlaskiej, gdzie grał m.in. Czesława ("Szlachectwo duszy"), Genia ("Pan Damazy"), Wacława ("Zemsta"), Wojtka ("Okrężne"); w 1879 grał w Nowym Sączu pod dyr. P. Woźniakowskiego, w 1881 w Przemyślu (ożenił się wówczas z aktorką Emilią Wolańską), w 1882 w zespole E. Baczyńskiego w Tarnowie, od 14 XI do 14 XII 1882 w Zamościu u F. Ratajewicza, w 1884 w zespole H. Lasockiego (któremu pomagał prowadzić zespół) w Tarnowie i Myślenicach (listopad), w 1885 u tegoż, m.in. w Rzeszowie. W sez. 1885/86 (od grudnia 1885) występował w t. krak.; grał tu role charakterystyczne, takie jak: Gałganduch ("Gałganduch, czyli Trójka hultajska"), Califourchon ("Czuła struna"). W sez. 1886/87 wraz z M. Winklerem był dyr. zespołu w Kielcach, a w lecie 1887 w Busku.
Od 1888 występował najczęściej sam, jako tzw. monologista. Urządzał "wieczory humoru", na których wygłaszał teksty różnych autorów, a także własne (wiele z nich wyszło drukiem). Były to przede wszystkim monologi przedstawiające komiczne, charakterystyczne typy ludzi z różnych warstw społecznych, np. "Jegomość fin de siecle", "Pan Gadulski ma głos", "Antoni Siniak stręczyciel sług", "Pan Silberstein idzie na spacer", "Tenor Kwiczoł". Monologi te opracowywał bardzo starannie, wykazując trafność obserwacji, humor i pomysłowość. Wg opinii recenzenta "Echa Muzycznego, Teatralnego i Artystycznego" miał znakomite dla monologisty warunki: "twarz podatną do zmian, głos zaprawny do naśladownictwa i humor", które wspomagał świetną charakteryzacją. Występował też z dużym powodzeniem jako transformista, tzn. grał wszystkie role w kilkuosobowych komedyjkach i fraszkach własnego autorstwa (np. "Noc romantyczna", "Gabinety restauracyjne"), błyskawicznie zmieniając charakteryzację i przebranie. Z wieczorami monologów odwiedzał wiele miast Królestwa Polskiego, Galicji, Śląska, Wielkopolski, organizował też występy w środowiskach pol. na terenie Rosji, Ukrainy, Wołynia, Podola. W listopadzie 1888 występował w Warszawie w sali Tow. Wioślarskiego, w grudniu tego roku w Łodzi i Radomiu, w 1890 m.in. w Kaliszu (7-13 V), Poznaniu (czerwiec) i Warszawie (październik). W 1891 w Poznaniu (czerwiec), w 1892 w Płocku (luty) i Maczkach (jesień), w 1893 w Petersburgu (luty, marzec), Łodzi (maj, T. Victoria) i Warszawie (grudzień), w 1895 w Salach Redutowych w Warszawie (listopad), w 1896 m.in. we Włocławku (lipiec), Dąbrowie Górniczej (październik), w 1897 w Warszawie w Salach Redutowych (grudzień), w 1898 w Petersburgu, Kijowie (26 VI) i Łodzi (sierpień), w 1899 dwukrotnie w Warszawie (koniec stycznia i kwiecień) i w Kijowie, w 1900 w Moskwie, Petersburgu, Lipawie, Suwałkach, Łodzi (T. Victoria, kwiecień) i Lublinie (maj). W 1901 przez pewien czas należał do zespołu E. Majdrowicza w Lublinie; potem występował sam w Sosnowcu (wrzesień), Krakowie (23 IX) i w Warszawie w Dolinie Szwajcarskiej (grudzień). W 1902 (od 31 V do 30 IX) był dyr. warsz. t. ogr. Wodewil. W tymże roku na przełomie listopada i grudnia wystąpił na koncercie w Warsz. Tow. Muzycznym. W 1904 występował w Sosnowcu (lipiec) i Zawierciu (październik), w 1905 w warsz. t. Renaissance, a także w Żytomierzu i Kijowie, w 1906 w Kijowie, Żytomierzu, Humaniu, Łucku, Równem, Samborze (październik) i Lwowie, w 1907 w Przemyślu. W 1908 występował w Warszawie: w czerwcu w T. Nowym w farsie "Mucha", następnie w t. Bagatela; we wrześniu tego roku prowadził w Przemyślu Wesoły Teatr. 17 V 1909 w T. Letnim w Warszawie obchodził jubileusz dwudziestopięciolecia pracy artystycznej. W latach następnych występował m.in. we Włocławku (luty 1910), Poznaniu (14 III 1910), warsz. t. Bagatela (lipiec 1911), Kijowie (październik 1911). Wiadomo, że do I wojny świat. występował również przed publicznością pol. w Odessie, Kiszyniowie, Charkowie, Jekatierynosławiu, Jelizawietgradzie, Saratowie, Kursku, Tule, Twerze, Smoleńsku, Rostowie nad Donem, Rydze, Mitawie, Dorpacie, Pskowie, Kamieńcu Podolskim, Winnicy, Mohylowie i in. miastach. Zawędrował też podobno z występami do Pragi, Budapesztu, Wiednia i Berlina. W czasie I wojny świat. przebywał w Warszawie; występował m.in. w t. Bagatela-Nowym (sierpień-październik 1915), t. Miraż (sez. 1915/16) i t. Nowoczesnym (czerwiec 1916) oraz gościnnie w T. Wielkim: w lipcu i sierpniu 1916 w roli Lichockiego ("Kościuszko pod Racławicami"), we wrześniu tego roku w roli Starogrenadzkiego ("Młody las"). W 1918 prawdopodobnie występował w t. frontowym na kresach wschodnich, w 1919 w t. Argus w Warszawie. W późniejszych latach ukazywał się na scenie coraz rzadziej. W sez. 1922/23 prawdopodobnie występował w Sosnowcu; potem dawał jeszcze "wieczory humoru", m.in. w Sopocie (lipiec 1923) i Gdańsku (marzec 1925, czerwiec i lipiec 1929). 22 XI 1926 wystąpił w sali Tow. Higienicznego w Warszawie w "Wieczorze humoru wytwornego". 17 V 1931 w Ratuszu w Warszawie zorganizowano poranek, na którym Z. obchodził pięćdziesięciolecie pracy scenicznej. Był autorem artykułów o tematyce teatr., m.in. "Koniec ogródków" (Kurier Warszawski 1908 nr 143), "Pogląd na teatry polskie", "Teatr popularny dla Warszawy" (Scena i Sztuka 1908 nr 18, 19, 20). Pisał też pamiętnik ze swych podróży pt. "Mój kalejdoskop", który zaginął w 1944.
Bibl.: Czempiński: Teatry w Warszawie s. 243 (il.); Dąbrowski: Teatr w Lublinie s. 333, 334, 338; Filler: Melpomena; Okręt s. 396; Olszewski: Z kronik teatr. (il.); EMTA 1895 nr 46 (il.); Kur. warsz. 1909 nr 134; Scena i Sztuka 1908 nr 23, 1909 nr 20 (il.); Afisze Bucholtzów, WAPLublin; Afisze, IS PAN; Pięćdziesięcioletni jubileusz pracy scenicznej Artura Zawadzkiego [Warszawa 1931], program IS PAN; Straus: Repertuar 1915-16.
Ikon.: Fot. pryw. - IS PAN.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
