Ludwik Czarnowski
CZARNOWSKI Ludwik (21 VIII 1887 Mirosławice pow. Kutno - 17 II 1933 Lwów), aktor, reżyser, dyr. teatru. Był mężem aktorki Haliny Bilińskiej. Ukończył szkołę realną w Warszawie; w 1905 brał udział w strajku szkolnym. Uczył się następnie na kursach dram. J. Hryniewieckiej i w Szkole Aplikacyjnej w Warszawie. W 1909 debiutował w warsz. T. Małym, a potem występował: w T. Ludowym w Krakowie (1909), w t. pol. w Połądze (1909; 1911 pod dyr. K. Hoffmana) oraz w Petersburgu, w sez. 1911/12 w Płocku (gdzie grał m.in. rolę Santosa - "Uriel Akosta"), w 1912 w zespole objazdowym D. Baranowskiego w Galicji, w sez. 1912/13 w t. wil. i z jego zespołem w marcu1913 gościnnie w Petersburgu, w sez. 1913/14 w T. Polskim w Poznaniu (tu także reżyserował), latem 1914 w T. Ludowym w Krakowie, i następnie (jeszcze przed wybuchem wojny) w Pradze czeskiej. W sez. 1915/16 należał do zespołu T. im. Słowackiego w Krakowie, a w marcu 1916 występował gościnnie w tamtejszym T. Ludowym. W sez. 1916/17 grał w T. Ludowym w Krakowie; od sez. 1917/18 był tu reżyserem dramatu, a od marca do czerwca 1918 sprawował funkcję dyr. tego teatru. Od kwietnia do czerwca 1917 występował gościnnie w T. im. Słowackiego. W sez. 1918/19 należał do zespołu T. Miejskiego we Lwowie. W sez. 1919/20 był wicedyr. i głównym reżyserem w T. Bagatela w Krakowie, gdzie grał także i reżyserował w sez. 1920/21 (wystawił tu m.in. "Roztwór prof. Pytla", "Kobietę bez skazy"). Następnie powrócił do Lwowa, gdzie od 1 IV 1921 był dyr., reżyserem i aktorem T. Miejskiego. Otworzył tu następnie dwie nowe sceny: T. Mały oraz T. Nowości i objął dyr. nad wszystkimi trzema scenami (T. Wielkim, T. Małym i T. Nowości). Do 1925 tj. przez cztery sez. pozostawał na stanowisku dyr. t. lwowskich. Wykazał wówczas wiele energii i talentu organizacyjnego; wprowadził m.in. system abonamentów i zniżek. Mimo trudnych, powojennych warunków starał się o utrzymanie repertuaru scen lwow. na dobrym poziomie. H. Cepnik pisał o nim: "Hołdując poglądom konserwatywnym, zamykał się świadomie w obrębie koncepcji teatru naturalistycznego, spoglądając niechętnie na wszelkie, odstępujące od tradycji usiłowania reformistyczne, na gruncie jednak tej sceny poruszał się swobodnie, łącząc doświadczenie z niemałą pomysłowością i dużym pietyzmem dla sztuki". Wystawiał repertuar pol. zarówno klasyczny jak i współczesny. Za jego dyr. odbyło się we Lwowie pierwsze w tym mieście przedstawienie "Nie-boskiej komedii" (19 XI 1924, T. Wielki). Z autorów obcych wystawiał m.in. W. Szekspira, Moliera, H. Ibsena, A. Strindberga, O. Wilde'a, G.B. Shawa, L. Pirandella, L.N. Andrejewa, R. Rollanda, a także dramaty jugosłowiańskie J. Kosora, M. Ogrizovica, I. Vojnovica. Sam był dobrym reżyserem i wiele reżyserował w tym okresie. Ważniejsze jego inscenizacje: "Danton", "Ten, którego biją po twarzy", "Święta Joanna" Shawa. W okresie swej dyr. na wysokim poziomie postawił operę i balet. Z powodu trudności finansowych (ogromny deficyt), w maju 1925 ustąpił ze stanowiska dyr. t. lwowskich. Latem 1925 zorganizował jednak na nowo niedawno zlikwidowany lwow. T. Mały i prowadził go jako t. prywatny do lutego 1929. Również na tej scenie dużo grał i reżyserował. We wrześniu 1929 powierzono mu ponownie dyrekcję lwow. T. Miejskich; prowadził je do maja 1930. W następnych latach, aż do końca 1932, reżyserował we Lwowie, a w 1931 także w Lublinie (prawdopodobnie gościnnie). Od 21 V do 2 VI 1932 występował gościnnie w T. im. Słowackiego w Krakowie. W październiku 1932 reżyserował we Lwowie "Dzielnego wojaka Szwejka" i zorganizował z tym przedstawieniem, w którym sam grał rolę tyt., objazd zespołu aktorów lwow. z występami m.in. w Gdańsku (29 XI 1932).
Był utalentowanym aktorem charakterystycznym. Ważniejsze role: Higgins ("Pygmalion"), Cesarz Franciszek ("Orlątko"), Napoleon ("Napoleon i Józefina"), Łącki ("Złote runo"), Doktor Tokeramo ("Tajfun"), Karol ("To był tylko sen"), Sędzia ("Teatr amatorski"), Hrabia Manzini ("Ten, którego biją po twarzy"), Bolbec ("Mecenas Bolbec i jego mąż"), Kudelius ("Człowiek z budki suflera"), Samuel ("Sędziowie"), Nick ("Maria Stuart" J. Słowackiego), Krambach ("Samson i Dalila"). Był autorem dramatu "Dzieci epoki".
Bibl.: Bar: Dzieje t. krak. s. 171-174; Cepnik, Kozicki s. 49-51; PSB IV (W. Preisner; tu bibl.); 75 lat T. Pol. w Poznaniu s. 397; Skwarczyńska: Trzy opracowania "Nie-boskiej komedii"; Orlicz (il.); Warnecki; Wspomnienia aktorów; Gaz. lwow. 1933 nr49; Kur.warsz.l909nr 177,1921 nr 87, 174, 1924 nr 340, 1925 nr 171, 1930 nr 133, 1933 nr 57; Krak. Prz. teatr. 1920 nr 6 (il.); Scena i Sztuka 1911 nr 28 (il.), 1912 nr 5; Afisze, IS PAN; Maciejewska: Teatr w Poznaniu.
Ikon.: Fot. pryw. - MTWarszawa, MHKraków.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
