Edmund Rygier
RYGIER Edmund, pseud. Nowicki (15 VIII 1853 Warszawa - 18 X 1922 Toruń), aktor, reżyser, dyr. teatru. W prasie i na afiszach pojawiały się niekiedy błędne formy nazwiska: Rieger, Riger, Ruger. Był synem warsz. przemysłowca Wilibalda R. i Klotyldy z Borowskich, mężem -> Stanisławy Korsak, ojcem -> Jerzego R. Ukończył gimn. w Warszawie, gry aktorskiej uczył się u J. Chęcińskiego. W 1871 debiutował w zespole M. Stengla w Pleszewie, następnie występował zimą w prowincjonalnych zespołach w Królestwie Polskim, m.in. u W. Dębskiego (1872), P. Ratajewicza i A. Trapszy, a w lecie w warsz. t. ogr.: Eldorado (1872), Alhambra (1873). Powołany na pięć lat do wojska ios., w 1878 brał udział w wojnie tureckiej. Po zwolnieniu z wojska uczył się w Szkole Dramatycznej E. Derynga w Warszawie. 20 XII 1879 debiutował w WTR w tyt. roli Hansa Jurgi, lecz nie został zaangażowany. W marcu 1880 został zaangażowany do t. krak., ale w lecie tego roku grał już w zespole J. Puchniewskiego w warsz. t. ogr. Alhambra, w t. tym występował także latem 1881, potem w Kielcach (listopad-grudzień), Piotrkowie, w lecie 1882 w warsz. t. ogr. Belle Vue, następnie w zespole J. Teksla w Petersburgu; sez. 1882/83 spędził w Lublinie i Radomiu w zespole J. Nowakowskiego i A. Myszkowskiego. W czerwcu i lipcu 1883 występował gościnnie w WTR, a od jesieni 1883 zaangażował się do Krakowa. W maju 1885 należał do zbuntowanej piątki aktorów, którzy odeszli z t. krak., ale po krótkich występach we Lwowie już w jesieni powrócił do Krakowa. 14 X 1886 ożenił się tutaj z aktorką Stanisławą Korsak. W sez. letnich wyjeżdżał z zespołem krak. do Zakopanego, Tarnowa, Szczawnicy, Sosnowca, Częstochowy, Piotrkowa, Płocka, Ciechocinka, Łodzi, a sam jeździł na występy gościnne do warsz. t. ogr. (np. 1889 Belle Vue), do Poznania (listopad 1892) i Lwowa (maj 1895). W 1896 opuścił t. krak. i od jesieni objął dyrekcję t. w Poznaniu. Na tym stanowisku pozostał do maja 1908. Wyjeżdżał z zespołem na gościnne występy do Warszawy (Odeon 1897, tu dyrekcja wspólnie z F. Kwaśniewskim), Torunia i Bydgoszczy (1899), Ciechocinka (1899, 1900, 1901), Krynicy, Nowego Sącza i Tarnowa (1905). W lipcu i sierpniu 1898 sam występował gościnnie w WTR. Prawie co roku jego zespół na wiosnę lub w lecie odwiedzał kilkadziesiąt małych miejscowości w Poznańskiem. W 1897 projektował dwutygodniowe występy t. pozn. w Berlinie, nie uzyskał jednak zgody władz niemieckich. Po zakończeniu dyrekcji w Poznaniu pojechał ze swoimi aktorami do Galicji i występował w Zakopanem. Na wiosnę 1909 objął dyr. T. Ludowego w Krakowie i prowadził go do 20 III 1911. 28 IV 1909 obchodził tu jubileusz trzydziestolecia pracy artystycznej. 25 III 1911 otworzył we Lwowie T. Nowy, lecz po dwóch miesiącach przekazał dyrekcję swemu synowi, Jerzemu R., a sam wrócił do Krakowa i w sez. letnim prowadził T. Ludowy w Parku Krakowskim. W 1912 kierował dwoma scenami letnimi w Krakowie: w Parku Krakowskim i na Błoniach, na wystawie architektonicznej. Jesienią 1912 zaangażował się do T. im. Słowackiego w Krakowie. W 1913 prowadził popularny T. Nowy we Lwowie. W 1914 i 1915 występował gościnnie w Pradze i Brnie. W sez. 1917/18 prowadził t. w Lublinie, w 1919 T. Rozmaitości we Lwowie, w sez. 1919/20 kierował tzw. zespołem plebiscytowym; dał czterdzieści siedem przedstawień w czasie akcji plebiscytowej na Śląsku. Następnie osiedlił się w Toruniu, gdzie do końca życia występował i reżyserował w miejscowym teatrze.
Wysoki, postawny, miał wyrazistą twarz, mocny i dźwięczny głos w skali barytonu. Żywe usposobienie łączył ze skłonnością do patosu, który cechował go nawet w życiu codziennym. "Zawsze go się widziało jakby z koturnem w zanadrzu" - napisał o nim A. Grzymała-Siedlecki. J. Śliwicki widział w jego grze rysy wulgarne i przypisywał to długiemu pobytowi w wojsku rosyjskim. Wszakże dzięki swojemu temperamentowi i grzmiącemu głosowi R. miewał powodzenie, nawet w słynnych rolach tragicznych. Grał m.in. tyt. role Otella, Króla Leara, Makbeta, Wallensteina, Horsztyńskiego, Woźnicy Henschla a także Wojewodę ("Mazepa"), Franciszka Moora ("Zbójcy"), Rotmistrza ("Damy i huzary"). Największe zasługi położył jako sumienny i sprężysty dyr. popularnych t. w Poznaniu i Krakowie.
Bibl.: Bar: Dzieje t. krak.; Filler: Melpomena; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Koryzna II s. 40-47; Koźmian: Teatr (il.); Okręt; Olszewski: Śląska kronika (il.); 75 lat T. Polskiego w Poznaniu; Wspomnienia aktorów; Krak. Prz. teatr. 1922 nr 41-42 (W. Prokesch); Kur. warsz. 1921 nr 244; Scena pol. 1922 nr 11/12; Afisze, IS PAN; Archiwum E. Rygiera, MTWarszawa; Mika.
Ikon.: W. Hofman: R. jako Pielgrzym, olej, ok. 1913 - MT Warszawa; NN: Portret, gips, ok. 1913 - MTWarszawa; Fot. pryw. i w rolach - Archiwum m. Krakowa i woj. krak., IS PAN, MHKraków, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
