Maria Balcerkiewiczówna
BALCERKIEWICZÓWNA Maria (21 XII 1906 - 11 II 1975 Londyn), aktorka, dyrektor teatru. Data urodzenia wątpliwa. Była córką Kazimierza i Zofii Balcerkiewiczów. Gry aktorskiej uczyła się u A. Zelwerowicza. Debiutowała 20 VI 1922 w T. Komedia w Warszawie w roli Kamili ("Wilkołak").W sierpniu 1922 z zespołem aktorów Komedii występowała na prowincji, m.in. w Kaliszu, Piotrkowie, Płocku, Włocławku; w sez. 1922/23 brała udział w imprezach dla dzieci organizowanych w t. Wodewil w Warszawie, a w czerwcu i lipcu 1923 z zespołem K. Adwentowicza występowała na prowincji, m.in. we Włocławku i Ciechocinku. Zaangażowana przez A.Szyfmana, w sez. 1923/24 grała na scenach T. Polskiego, Małego i Komedii, a 1924/25 T. Polskiego i Małego, zyskując uznanie zwłaszcza w rolach komediowych; najlepsze to m.in.; Gizela ("Prawo pocałunku"), Coletta ("Odrodzenie"), Kociuba ("Diabeł i karczmarka"), Tola ("Znajomek z Fiesole"). W październiku 1924 z aktorami warsz. T. Rozmaitości występowała w Kaliszu i Płocku. W sez. 1925/26 znalazła się w zespole warsz. T. im. Bogusławskiego, gdzie grała m.in. Michałka ("Róża"), a od sez. 1926/27 występowała w T. Miejskich, gł. w T. Letnim. Jesienią 1926 zaproszona na gościnne występy do T. Miejskiego w Toruniu, grała tam od 5 X t.r. trzy swoje dobre role: Broniewską ("Oczy księżniczki Fatmy"), Wiktorię ("Ziemia nieludzka") i Antonię ("Płomienna noc"). W 1929 kierowała własnym niewielkim zespołem objazdowym, z którym występowała na prowincji, m.in. w Cieszynie (kwiecień), a także gościnnie w T. Ateneum w Warszawie (26 IV) w popisowej roli Lucyny ("Dar poranka"). Potem występowała nadal (choć niekiedy z dłuższymi przerwami) w T. Miejskich w Warszawie, m.in. na scenie T. Narodowego (1930) i Letniego (1931). Z aktorami warsz. wystąpiła 17 II 1930 w Płocku. Jesienią 1930 (od września) grała w T. Miejskim w Grodnie. W styczniu 1931 znowu na czele własnego zespołu występowała w Cieszynie. W lutym 1933 wystąpiła w programie rewiowym w warsz. T. Alhambra. Od 10 II 1934 grała rolę Piesi Przeręblewiczówny ("Kobiety i interesy") w T. Miejskim w Łodzi. Znana była jako recytatorka; szczególnie często dawała swoje recitale w sali Filharmonii Warsz., przeważnie były to melodeklamacje z towarzyszeniem orkiestry. Wyjeżdżała też z występami recytatorskimi do innych miast, m.in. w 1934 (maj) do Gdańska i 1935 (marzec, kwiecień) do Gdańska i Sopotu, gdzie jej koncerty miały wydźwięk patriotyczny. Od sez. 1934/35 zaangażowana do teatrów TKKT, występowała pocz. gł. w T. Nowym, nast. także w Polskim (1935) i Małym (1936), a od 1936 do wojny stale na scenach T. Narodowego, Nowego i Letniego. Uczestniczyła w jubileuszu L.Messal, który odbył się 9 III 1939 w t. Wielka Rewia. Po II wojnie świat, przebywała na emigracji. Mieszkała w Londynie; z powodu trudnych warunków materialnych imała się różnych prac, m.in. była tłumaczką w ang. firmie eksportującej futra oraz współpracowała z "Times Literary Supplement". Od 1942 należała do ZASP-u za Granicą, była też w jego zarządzie. Występowała sporadycznie, m.in. w 1949-50 na pol. koncertach i imprezach organizowanych przez Ognisko Pol. w Londynie. Pochowana została na Powązkach w Warszawie. We wspomnieniach opisywano ją jako aktorkę piękną i zdolną. L. Kielanowski zwracał uwagę na jej "szlachetny typ urody", "bogatą" skalę głosu, "żywą inteligencję", zaś H.Małkowska pisała, że była to "śliczna, młoda kobieta i bardzo zdolna aktorka, której rozpoczęta z dużym szumem kariera w Warszawie została osobliwie zmarnowana". Popularność przyniosły jej gł. role komediowe, których wiele grała w pierwszym okresie działalności. W 1. trzydziestych do ważnych ról B. należały też, oprócz wymienionych: Wróżka ("Wyzwolenie"), Koko ("Fernanda"), Maryna ("Wesele"), a przede wszystkim Miriamka ("Cyganeria warszawska", 1936). Grała w filmach; w 1924-36 wystąpiła w ośmiu pol., brała też udział w filmie franc. "Maria Baszkircew" i niem. "Jej Wysokość tańczy". Współpracowała z t. radiowym.
Bibl.: Album artysty polskiego, Warszawa 1938 (il.); Almanach 1974/75; Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsku; Hist. filmu t. 1-2; Jewsiewicki: Materiały; Kwaskowski s. 83, 86, 247; Lorentowicz: T. Polski; Małkowska: Teatr; Szczublewski: Artyści i urzędnicy; Wierzyński: Wrażenia; Głos z Żywca 1929 nr 40, 1931 nr 8; Kal. T. Pol. w Warszawie sez. 1967/68 nr 22 (E. Szwankowski: Wykaz utworów granych w T. Małym w 1918-26); Pam. Teatr. 1973 z. 3-4 s. 446 (il.), 1988 z. 1-2 s. 4, 11-14, 16, 17, 49, 59, 65; Wiadomości (Londyn) 1975 nr 23 (L. Kielanowski; il.); Afisze i programy, MTWarszawa; Listy B. i jej matki do S. Broniszówny, MTWarszawa (sygn. D. 23 III, D. 526 III).
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
