Maria Wisnowska
WISNOWSKA, Wiśnowska, Maria (24 grudnia 1858 lub 1860 Warszawa – 1 lipca 1890 Warszawa), aktorka.
Była córką Emilii Wisnowskiej, 2°v. Kicińskiej i prawdopodobnie drobnego kupca. Wychowywała ją matka, gdyż ojciec umarł wcześnie. Ukończyła pensję w Warszawie i tu zaczęła występować jako amatorka w t. Warsz. Tow. Dobroczynności. Prawdopodobnie uczęszczała też krótko do szkoły dram. E. Derynga.
Debiutowała 13 listopada 1878 we Lwowie w roli Jadwigi (Zbudziło się w niej serce). W t. lwow. pracowała odtąd przez trzy sezony. Latem 1880 występowała gościnnie w WTR: 25 lipca w roli Jadwigi (Zbudziło się w niej serce), potem jako Antonina (Starzy kawalerowie), Iza (Kosa i kamień), Małgorzata (Safanduły), Barbara (Pani podkomorzyna). We wrześniu 1880 wróciła do Lwowa, ale już w kwietniu 1881 została zaangażowana do zespołu dramatu WTR i odtąd pracowała tu do końca życia, z dłuższą przerwą w 1887–88; wyjechała wtedy do Krakowa, a stamtąd do Paryża, gdzie bezskutecznie usiłowała zostać aktorką francuską. Występy w WTR wznowiła we wrześniu 1888. Ponadto wyjeżdżała na występy gościnne do Lwowa (sierpień 1883, czerwiec 1885, być może 1889), Krakowa (kwiecień i maj 1889) i Łodzi (styczeń 1890). Często występowała jako deklamatorka na koncertach, zwłaszcza w Warsz. Tow. Muzycznym.
Po raz ostatni na scenie ukazała się 27 czerwca 1890 jako Zofia Łaszowska (Oj, mężczyźni, mężczyźni). W nocy z 30 czerwca na 1 lipca tego roku zginęła zastrzelona przez korneta huzarów ros. Aleksandra Barteniewa. Czyn Barteniewa miał podłoże romansowe i stał się najsłynniejszym wydarzeniem kryminalnym w dziejach t. polskiego. Zabójcę skazano na dziesięć lat katorgi. Jego proces, zakończony 22 lutego 1891, wzbudził ogromne zainteresowanie i doczekał się opisów w dwóch książkach: ros. i polskiej. Życie W. stało się również tematem ros. noweli Iwana Bunina (Sprawa korneta Jełagina) i pol. powieści Stanisława Wotowskiego (Maria Wiśniowska w więzach tragicznej miłości).
Była blondynką średniego wzrostu, o figurze zaokrąglonej, ale zgrabnej. Miała regularne rysy twarzy, na której jak świadczy W. Rapacki, malowały się wszystkie uczucia w swych najsubtelniejszych przejawach, usta pełne, silnie zarysowaną szczękę i brodę, duże i wyraziste oczy, ładne ręce (czasem aż nadto eksponowane). Jej głos był miły, donośny, dykcja pierwszorzędna (P. Owerłło).
W początkach swojej kariery nie wykazała wielkiej oryginalności, jej debiut wydał się zgoła kopią tej samej roli w wykonaniu Romany Popiel. Wkrótce jednak wybiła się dzięki nieprzeciętnej inteligencji i wdziękowi, zajmując we Lwowie stanowisko pierwszej naiwnej. Do WTR zaangażowano ją również do tego emploi i powierzono jej role Popielówny, która właśnie odeszła. Nieuchronne porównania z poprzedniczką wypadały tu na niekorzyść W., której zarzucano, że jak na naiwną zbyt jest świadoma swego uroku i za wiele ma kokieterii. Jej role nie sprawiały wrażenia spontaniczności. Przeciwnie, stwierdzono, że w jej grze inteligencja góruje nad intuicją, a rozsądek nad uczuciem.
Już w pierwszych latach swego pobytu w Warszawie zdobyła sobie znaczną popularność, jednak surowe oceny sprawiały, że obsadzano ją rzadko i w sumie grała wtedy niewiele. Prawdziwe sukcesy zaczęła odnosić w rolach amantek w komediach, melodramatach i dramatach mieszczańskich. W 1883 z dużym powodzeniem grała Zuzannę (Świat nudów). W 1884 zadziwiła wszystkich rolą Puka (Sen nocy letniej), odegraną z kipiącą wesołością i nieokiełznaną pustotą. Wg Owerłły latała po górach z kocią zręcznością, ubrana na zielono, z gałązką w ręce, pełna humoru i temperamentu. Kolejnymi sukcesami W. były role: Doryny (Świętoszek), Blanki (Dwa światy) i Henryki (Nasi sprzymierzeńcy).
Wkrótce stała się jedną z ulubionych aktorek, manifestacyjnie oklaskiwaną przez część widzów, tzw. „wisnowszczyków”, którzy w objawach uwielbienia starali się prześcignąć „czakistów” (tzn. zwolenników Jadwigi Czaki).
W tych latach wiele zawdzięczała radom i wskazówkom J. Tatarkiewicza, reżysera, który jej często partnerował. Dojrzałymi kreacjami W. były: Irena (Piękna), Róża (Barkarola), Ekloga (Tancerka), a za najlepsze uchodziły dwie role: Rene (Hrabia Rene) i tyt. w Lenie, która dzięki grze W. długo nie schodziła z afisza.
Została zastrzelona w chwili największego powodzenia. We wspomnieniach, które jej poświęcano, z pewnością przyczyniało się to do wyolbrzymiania jej zasług. Nie ulega jednak wątpliwości, że była wybitną aktorką. Składało się na to, jak sądzi A. Grzymała-Siedlecki, nie tylko szczęśliwe przemyślenie roli i znalezienie najodpowiedniejszych środków wykonawczych, nie tylko naelektryzowanie się odtwarzaną postacią, nie tylko nieporównany wdzięk osobisty, użyczany odgrywanym rolom, ale i dar zaczarowywania słuchacza, powiedzieć by można uskrzydlania jego wrażenia. Na sztuki z Wisnowską szło się jak na zwiedzanie fantastycznego świata.
Bibliografia
Błeszyński: Glikson s. 46–48; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; A. Jelenin: Ubijstwo artistki warszawskogo tieatra Marii Wisnowskoj, Petersburg 1891; S. Krzywoszewski: Długie życie, 1.1, Warszawa 1947 s. 44–63: M. Łodyga: Zabójstwo Marii Wisnowskiej, Warszawa 1891; Oleksandr Myszuga, Kyjiw 1971 (tu listy A. Myszugi do W.); Owerłło; Pepłowski: Teatr we Lwowie I, II; Rapacki: Sto lat; S. Szenic: Pitavał warszawski, t. II, Warszawa 1958; EMTA 1885 nr 105 (il.), 1890 nr 353 (il.); Illustration 1891 nr 2504; Prz. tyg. 1889 nr 19; Życie Warsz. 1968 nr 121 (J. Iwaszkiewicz); Afisze, IS PAN; Chomiński.
Ikonografia
B. Rogiński: Portret, akw. – MTWarszawa; H. Piątkowski: Portret, olej., 1895 – MTWarszawa; T. Maleszewski: W. w roli, olej, repr. fot. MTWarszawa; B. Syrewicz; Portret, gips – MNWarszawa; B. Syrewicz: Portret, marmur – Cmentarz Powązkowski Warszawa; A. Strobl (zakład lit. C. Angerera i Goschla Wiedeń): Portret (Album artystek teatrów warszawskich), lit., 1884 – MNWarszawa; NN: Portret, karyk. (zespół WTR), repr. W. Filler: Jan Królikowski, Warszawa 1959; P. Stachiewicz: Portret, rys., sepia – MTWarszawa; NN: Portret, drzew., repr. IS PAN; Fot. pryw. i w rolach – Bibl. Nar. (Zakład Grafiki), IS PAN, MHKraków, Muzeum im. Mickiewicza Warszawa, MTWarszawa, SPATiF.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973.
Zachowano konwencję bibliograficzną i większość skrótów używanych w źródłowej publikacji.
Uzupełnienia bibliograficzne
- Terlecki Władysław, Czarny romans, Warszawa 1974;
- Tuszyńska Agata, Wisnowska, Warszawa 1990; wydanie zmienione: Tuszyńska Agata, Wisnowska: „Jeżeli mnie kochasz – zabij”, Warszawa 2003.
