Osoby

RATAJEWICZ Paweł Rękopiór (1818 Parczew pod Kłodawą – 4 czerwca 1885 Tomaszów Lubelski),

aktor, reżyser, dyrektor teatru.

Był mężem Marianny Ratajewicz i po raz drugi Amelii Niemczykiewicz, ojcem Feliksa Ratajewicza. Pochodził z rodziny szlacheckiej, nobilitowanej w 1769. Uczęszczał do szkoły w Bielsku, Pińczowie i Lublinie. Po ukończeniu pięciu klas zaczął pracować w sądownictwie.

Debiutował w 1835 w Lublinie w zespole Tomasza A. Chełchowskiego i występował tam do 1841, w 1842–43 był w zespole Jana Okońskiego, w 1843 w zespole Kajetana Nowińskiego w Płocku i Łowiczu. 17 października tego roku w Płońsku zorganizował wraz z Wilhelmem Urbanem swój pierwszy zespół teatralny.

W 1844 kierował z Janem Okońskim zespołem występującym w Siedlcach (do połowy lutego) i Krasnymstawie (od połowy lutego do kwietnia). W Hrubieszowie (czerwiec) rozwiązał spółkę i odtąd sam był kierownikiem zespołu, z którym występował: w Tomaszowie Lubelskim (od 2 grudnia 1844), w 1845 w Zwierzyńcu, Radzyniu, Chełmie, Krasnymstawie, Koninie, Zamościu, w 1846 w Zamościu, Zwierzyńcu, Tomaszowie, Hrubieszowie, Włodawie, Parczewie, Radzyniu, w 1847 w Łukowie, Żelechowie, Garwolinie, Puławach (czerwiec), Krasnymstawie, Janowie, Zamościu (do 9 stycznia 1848), w 1848 w Żelechowie, Siedlcach, Płocku (od października do 25 lutego 1849), w 1849 w Łomży (11 marca – 28 maja), Suwałkach (do 21 grudnia); w 1850 – w Łomży (3 stycznia – 5 maja), Kaliszu (7 maja – 14 sierpnia), Sieradzu (21 sierpnia – 15 września), Kaliszu (listopad), Łęczycy (15 grudnia – 16 lutego 1851); w 1851 – w Ciechanowie, Siedlcach, Łukowie (28 sierpnia – 17 września), Radzyniu(17 września – 6 listopada), Siedlcach (13 listopada – 29 stycznia 1852); w 1852 w Międzyrzecu, Białej (12 lutego - 25 kwietnia), potem, do lipca 1853, był współdyrektorem z Stanisławem Nowakowskim m.in. w Terespolu (do sierpnia 1852), Kownie, Grodnie; potem znowu samodzielnie w Łomży, Płocku (18 grudnia 1853 – 5 marca 1854); w 1854 – we Włocławku, Kaliszu (do 28 sierpnia), Łęcznej (od 1 września), Lublinie (od 10 września); w 1855 – w Lublinie, Radomiu, Kaliszu, Łęczycy, Lublinie; w 1856 – w Lublinie (do 4 maja), Radomiu (11 maja – 31 sierpnia), Łomży, Łęcznej; w 1857 – w Łomży, Radomiu (12 marca – 26 maja), Kielcach (od 1 czerwca), Busku i Solcu (do 18 sierpnia), Lublinie (od 30 sierpnia), Łęcznej, Lublinie (tu wg Stanisława Krzesińskiego od 25 października do 29 XI spółka z Tomaszem A. Chełchowskim, a od końca grudnia 1857 do 27 stycznia 1858 sam Ratajewicz).

W 1858 zespól Ratajewicza występował w Płocku (7 lutego – 23 maja), Brześciu Litewskim (13 czerwca – 6 lipca), Kobryniu (na kontraktach, 6 lipca - 15 lipca), Brześciu (15 lipca 1858 – 3 lipca 1859). W 1859 w Kobryniu (5 lipca - 14 lipca), Brześciu Litewskim (15 lipca – 1 sierpnia), Siedlcach (7 sierpnia – 22 września), Lublinie (2 października – 6 maja 1860); w 1860 – w Krasnymstawie (16 maja – 17 czerwca), Zamościu (29 czerwca – 22 lipca), Hrubieszowie (29 lipca – 19 sierpnia), Lublinie (26 sierpnia – 30 sierpnia), Łęcznej (1 września – 4 września), Lublinie (23 września – 25 sierpnia 1861); 1861 – w Łęcznej (koniec sierpnia), Lublinie (15 września – 8 października); 1862 – w Lublinie (19 stycznia – 15 czerwca), Radomiu (22 czerwca - 24 sierpnia), Lublinie (27 sierpnia), Łęcznej (31 sierpnia – 3 września), Lublinie (do 22 stycznia 1863, od 10 kwietnia – 17 kwietnia i od 5 maja 1863 do 5 maja 1866).

W 1865 wytoczono mu proces za odśpiewanie w czasie przedstawienia Krakowiaków i Górali zabronionej przez cenzurę, patriotycznej piosenki i skazano na karę grzywny.

W 1866 kierował zespołem w Radomiu (10 maja – 11 czerwca), Łomży (17 czerwca - 15 lipca), Suwałkach (od 22 lipca do końca roku); w 1867 – w Łomży (6 stycznia – 21 stycznia), Płocku (27 stycznia – 12 kwietnia), Włocławku (28 kwietnia – 13 maja), Piotrkowie (19 maja – 2 czerwca, tu prawdopodobnie spółka z Janem Okońskim), Kielcach (9 czerwca – 11 sierpnia), Siedlcach (18 sierpnia - 29 października), Płocku (3 listopada – 19 kwietnia 1868), w 1868 – we Włocławku (23 kwietnia – 19 maja), Piotrkowie (24 maja – 25 czerwca), Częstochowie i Dąbrowie (28 czerwca – 10 września), Radomiu (19 września – 20 października), Lublinie (25 października – 31 maja 1869), w 1869 – w Radomiu (5 czerwca – 10 lipca), Kielcach (15 lipca – 7 listopada), Radomiu (14 listopada – 28 grudzień), w sezonie zimowym 1870/71 w Lublinie (prawdopodobnie do 7 czerwca), w 1871 – w warszawskim teatrze ogródkowym Eldorado (15 czerwca – 21 września), Siedlcach (23 września – 18 grudnia), w sezonie zimowym 1871/72 w Płocku (27 grudnia 1871 – 23 kwietnia 1872), w 1872 - we Włocławku (28 kwietnia – 9 czerwca), warszawskim teatrze ogródkowym Eldorado (13 czerwca – 12 września) i Cassino (23 lipca - 12 września), Piotrkowie, Kutnie, Płocku (do 20 V 1873); w 1873 - we Włocławku (28 maja – 29 czerwca i 5 lipca - 28 września), Ciechocinku (29 czerwca – 3 lipca), Łomży (październik), Piotrkowie (4 października – 13 stycznia 1874); w 1874 – we Włocławku (czerwiec, lipiec), Ciechocinku, Ciechanowie, Piotrkowie i być może w Radomiu, w 1876 w Mariampolu (kwiecień), Kalwarii (maj), Łomży, Suwałkach, w warszawskim teatrze ogródkowym: Antokol (3 czerwca – 13 lipca), Pod Lipką (6 lipca – 4 września), a potem w Siedlcach, w 1877 w Siedlcach, Białej Podlaskiej (marzec–maj), Krasnymstawie, Łukowie, Puławach (4 listopada – 2 grudnia); w 1878 – w Dęblinie (25 grudnia 1877 – 10 stycznia 1878), Puławach (24 styczia – 5 marca), Radomiu (do kwietnia), Częstochowie, Puławach (lato), Grójcu, Staszowie (październik); w 1879 – w Janowie (31 stycznia – 1 marca), Biłgoraju (od 10 marca), Tomaszowie Lubelskim (10 czerwca – 26 lipca), Hrubieszowie (26 lipca – 14 października), Tomaszowie (do końca roku); w 1880 – w Tomaszowie Lubelskim, Krasnymstawie, Chełmie Lubelskim, Grójcu (lato), Radomiu (październik, listopad). W 1881 Ratajewicz występował w zespole Marcelego Trapszy, a w 1882 kierował zespołem działowym w Lublinie.

Ratajewicz był jednym z najruchliwszych i najbardziej cenionych antreprenerów prowincjonalnych.

Często wzorował się na repertuarze WTR, m.in. jego zespół wystawił po raz pierwszy na prowincji Halkę. Pisano o nim, że „nie ucieka się do ogniów, huku, strzałów, duchów i innych nadzwyczajności. Dobiera sztuki pierwszej wartości artystycznej”. (K. Dawid, „Gazeta Warszawska” 1856 nr 57 i 89). Wg informacji L. Błaszczyka pełnił również funkcję dyrygenta.

Jako aktor występował głównie w repertuarze komediowym odtwarzając role charakterystyczne, m.in. Cześnika (Zemsta), Dratewkę (Bankructwo partacza), Ignacego (Marcowy kawaler), Szaruckiego (Majster i czeladnik).

Bibliografia

Dąbrowski: Teatr w Lublinie; Estreicher: Teatra; Filler: Melpomena; Kaszyński: Dzieje sceny kaliskiej; Krzesiński: Koleje życia s. 323, 363 (il.), 365-68, 370, 374, 376-80, 382-88, 390, 392, 395, 396, 398, 402, 405, 406, 409, 410, 415, 416, 420, 430, 436; Simon: Dykcjonarz; Wspomnienia aktorów; Echo 1878 nr 3, 9, 1880 nr 179; EMTA 1885 nr 91; Oaz. kiel. 1880 nr 91; Gaz. lub. 1885 nr 283; Gaz. warsz. 1856 nr 57, 89, 1866 nr 124; Kłosy 1885 nr 1045; Kur. warsz. 1885 nr 167; Tyg. ilustr. 1870 nr 115 (il.).

Ikonografia

Fot. pryw. (tbl. P. Ratajewicza) - IS PAN, MTWarszawa.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1764–1965, PWN, Warszawa 1973. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.