Edmund Gasiński
GASIŃSKI Edmund Ludwik, właśc. Eubich, Eubig (10 VIII 1860 Kielce - 20 IV 1924 Warszawa), aktor, śpiewak, tancerz, reżyser, dyr. teatru. Był synem Karola Eubiga i Teofili z Gasińskich. Do szkoły średniej uczęszczał w Krakowie. W 1881 debiutował pod nazwiskiem Eubich w zespole J. Teksla, z którym do 1883 występował m.in. w Kielcach, Częstochowie, Łodzi, Lublinie i Petersburgu. W 1883-86 grał w Łodzi, początkowo pod dyr. J. Puchniewskiego (sez. 1883/84), potem J. Teksla (1884-86), a w miesiącach letnich wyjeżdżał z zespołem łódz. do warsz. t. ogr. Belle Vue. W sez. 1886/87 występował z zespołem J. Teksla w Lublinie. W tym okresie pełnił w t. różne funkcje, śpiewał w chórach, tańczył i układał tańce, grał mniejsze i większe role, a nawet śpiewał partie operowe, np. Stolnika ("Halka"). W lutym 1887 został zaangażowany do t. lwow., gdzie pozostał do 1896 występując już pod pseud. Gasiński, którego odtąd stale używał. Wybił się szybko na jedno z czołowych stanowisk, zyskując popularność i sympatię widowni. W 1887-92 brał udział w letnich występach zespołu lwow. w Krakowie. K. Estreicher pisał o nim wtedy, że "zbiera słuszne oklaski, lubo może za wiele rozwija mimicznej akcji". W 1896 L. Śliwiński sprowadził go do Warszawy; G. debiutował 4 V w WTR jako Muki ("Biedna dziewczyna") i od 13 V został zaangażowany z obowiązkiem grania ról charakterystycznych w operetkach, farsach, wodewilach i komediach. Wnet podbił serca publiczności i nazwany został "ulubieńcem Warszawy"; należał obok A. Fertnera do najpopularniejszych aktorów farsowych. O jego karierze w stolicy świadczy wysokość gaży: w 1896 podpisał kontrakt na 720 rubli rocznie oraz 3 ruble od występu (tzw. feu), po kilku awansach w 1911 otrzymywał już 2000 rubli rocznie i 12 rubli feu, a ponieważ grał bardzo często, wynagrodzenie od występów wynosiło nieraz więcej niż stała pensja. W 1906 wyjeżdżał z zespołem T. Nowości na występy gościnne do Petersburga. W 1906 ożenił się z Heleną z Pepłowskich 1° v. Zarembina. Po ewakuacji władz ros. należał od lipca 1915 do marca 1916 do zrzeszenia artystów farsy b. WTR, potem występował kolejno w T. Małym i T. Polskim. Jesienią 1916 otworzył pod własną dyr. T. Nowoczesny na rogu ul. Jasnej i Sienkiewicza, gdzie wystawiał repertuar rozrywkowy z M. Mrozińską, a potem z A. Gryficz-Mielewską na czele zespołu. Przedsiębiorstwo to wkrótce zbankrutowało; G. zamknął t. przy końcu kwietnia 1917 i zorganizował objazd po prowincji. W 1917 występował gościnnie w T. Nowości, w sez. 1917/18 w T. Polskim (grał tu kilka ról w dramatach i komediach klasycznych), w 1918 w t. Miraż i t. Mozaika, w 1918-19 w t. Czarny Kot, gdzie także reżyserował. W lecie 1919 został zaangażowany do zespołu T. Miejskich i występował w T. Letnim, a także w T. Rozmaitości. Wyjeżdżał też na gościnne występy, m.in. do Lublina (1920) i Wilna (1922). 27 X 1923 na scenie T. Letniego obchodził czterdziestolecie pracy w jednej ze swych najlepszych ról - Hrabiego de Larzac ("Papa"). Występował także w filmach, m.in. "Rozporek i spółka" (1916), "Tamten" (1921). G. wniósł na scenę wrodzony talent i świetne warunki zewnętrzne, tak opisane przez A. Grzymałę-Siedleckiego: "rosły, o zgrabnych ruchach, o bystrym spojrzeniu dużych, wyrazistych oczu, z postawy i z wyrazu psychicznego biła ujmująca męskość". Szybko też wysunął się na czoło artystów, którzy w okresie przed pierwszą wojną, pod energicznym kier. L. Śliwińskiego, uformowali odrębny warszawski styl farsowy. J. Kotarbiński pisał o nim: "odtworzył paręset ról farsowych, komicznych, z niegasnącą werwą, życiem i fantazją. Ale wyróżnił się także wśród kolegów dążeniem do wyższego stylu komediowego - jako artysta typowo subiektywny, to jest odtwarzający rolę za pomocą właściwych sobie zasobów techniki indywidualnej. Nie starał się zatracić swego ja, nie popisywał się nadzwyczajną charakterystyką, grał głosem, wyrazem twarzy, swobodnym ruchem figury, używając minimalnych dodatków i nalepek". Przez lata praktyki wyrobił sobie świetną technikę aktorską w rolach uwodzicieli, farsowych lowelasów i zdobywców. Stanowił zabawną parę z A. Fertnerem, grającym bezradnych, nieśmiałych amantów. Najlepsze jego partie w operetkach: Frosch ("Zemsta nietoperza"), Żupan ("Baron cygański"), Kalchas i Ajaks ("Piękna Helena"), Pawliczek ("Za oceanem"); ważniejsze role w farsach i lekkich komediach: Jan IV ("Król"), Juhasz ("Konfekcja męska"), Paginot ("Dzwonek alarmowy"), Melcer ("Dobrze skrojony frak"), Maurycy ("Bęben"), Kulbas ("Gobelin"), Bartłomiej ("Dzieje salonu"), Felek ("Sublokatorka"). Jego przyjaciel P. Owerłło wspominał, iż G. "niejednokrotnie ubolewał, że Śliwiński przydzielił go do pustej bezmyślnej farsy", gdy on marzył o postaciach z poważniejszego repertuaru. W końcowym okresie życia udało mu się zagrać kilka takich ról na scenie T. Polskiego i T. Rozmaitości. Były to: Chaerea ("Kaligula"), Orgon ("Dożywocie"), Czkawka ("Wieczór Trzech Króli"), Patiomkin ("Katarzyna Wielka") oraz Jakub ("Skąpiec"), który był jego ostatnią rolą (18 IX 1923). Kreacje te zostały wysoko ocenione przez krytyków, ale pamięć o G. związana jest przede wszystkim z jego długoletnią działalnością wybornego aktora farsowego: wedle opinii M. Rulikowskiego: "z jego nazwiskiem nierozłącznie związane pozostaną dzieje najlepszych lat farsy warszawskiej". Pamiętnikarze szkicujący sylwetkę G. podkreślali zgodnie zarówno jego romansowe usposobienie (krążyły na ten temat dowcipy i rysunki w pismach humorystycznych), jak i walory koleżeńskie; "był dobrym i uczynnym kolegą, często występował w obronie młodszych aktorów, upominając się za nimi, i to wobec Śliwińskiego, który wówczas trząsł teatrem" (P. Owerłło).
Bibl.: Banaszkiewicz, Witczak; Czempiński: Teatry w Warszawie s. 174-176 (il.); EdS IV; K. Estreicher: 50 przedstawień Operetki Lwowskiej, Kraków 1888 s. 7; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski (il.); Owerłło; Pepłowski: Teatr we Lwowie II PSB VI (M. Rulikowski); Wroczyński: Pół wieku s. 106-107, 145, 148 (il.); Ekran i Scena 1924 nr 1, 5; Kur. warsz. 1924 nr 111-113; Scena i Sztuka 1908 nr 15; Scena pol. 1924 nr 3 (J. Kotarbiński); Życie Teatru 1924 nr 17; Afisze, IS PAN; Akt zgonu nr 153/1924 z parafii Św. Krzyża, USC Warszawa-Śródmieście.
Ikon.: S. Rzecki: Portret, karyk., rys., repr. Scena i Sztuka 1908 nr 15; H. Tom: Portret, karyk., rys., repr. MTWarszawa; NN: Portret, karyk., rys., repr. MT Warszawa; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
