Juliusz Starzyński
STARZYŃSKI Juliusz (28 II 1906 Lwów - 11 XII 1974 Warszawa), aktor, reżyser. Był synem Witolda S. i Julii z Dorsazów, mężem Janiny Bujak (ślub 8 X 1930). Ukończył gimn. klasyczne we Lwowie i historię sztuki na Uniw. Warsz. (1929). Działalność teatr. rozpoczął w 1924 wstępując do Instytutu Reduty; pozostał tam przez sez. 1924/25, a po wyjeździe Reduty do Wilna, występował w warsz. T. Odrodzonym (sez. 1926/27) i T. Narodowym (sez. 1927/28). Grał wtedy m.in.: Ryszarda ("Wampiry"), Prątnickiego ("Trędowata"), Leandra ("Lekarz mimo woli"), Cesarzewicza ("Spoczynek dnia siódmego"), Młodego Zamoyskiego ("Lelewel"). Był autorem "Historii o cudownym Narodzeniu Pańskim" (T. Odrodzony, 1926) i nie granego dramatu "Walka wieczysta". W 1931 uzyskał doktorat z historii sztuki, a w 1935 habilitację. W 1935-39 wykładał historię kultury na Wydz. Reżyserii PIST-u. Brał udział w kampanii wrześniowej jako porucznik łączności; wzięty do niewoli, okres wojny spędził w oflagu w Murnau. Był tam jednym z współtwórców t. obozowego; reżyserował (sam lub z Cz. Szpakowiczem): "Pastorałkę", "Zemstę", "Wesele Figara" (także dokonał przekładu), "Ptaka", "Gwałtu, co się dzieje", "Uciekła mi przepióreczka", "Cyrulika sewilskiego"; zaadaptował na scenę "Opowieść wigilijną" Dickensa (wystawił ją L. Schiller pt. "Kantyczka dla ubogich"). Po wyzwoleniu oflagu (kwiecień 1945), był kier. lit. teatru pn. OTO (Obozowy T. Oficerski), a nast.T. Polskiej YMCA; oba działały w brytyjskiej strefie okupacyjnej Niemiec. Po powrocie do kraju, przez krótki okres (ok. 1946) prowadził wraz z Cz. Szpakowiczem w Skolimowie lalkowy teatr pn. Warsztat; teatrzyk ten wystawił "Zemstę". Wybitny historyk sztuki, był przed wojną dyr. Instytutu Propagandy Sztuki (IPS), a po wojnie prof., członkiem rzeczywistym PAN. Od 1949 był dyr. Państw. Instytutu Sztuki, przekształconego nast. w IS PAN; stanowisko to piastował do 1960 i od 1968 do końca życia.
Bibl.: Almanach 1974/75; Byrski: Teatr-radio s. 36, 48, 69, 78, 80-87, 95, 96, 158, 248; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Simon: Spis przedstawień Reduty; WEP; Wilski: Szkolnictwo; Pam. Teatr. 1955 z. 3-4 s. 512, 517 (A. Dębnicki), 1963 z. 1-4 s. 298, 303, 309, 311-313 (A. Dębnicki), 1972 z. 3-4 s. 391-394, 396 (T. Byrski); Polityka 1972 nr 18; Akta, ZASP.
Ikon.: X. Dunikowski: Portret, brąz - IS PAN; Fot. -Arch. Dok. Mech, IS PAN.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
Uzupełnienia bibliograficzne
- Fik Marta: Kultura polska po Jałcie, Warszawa 1991 [wersja cyfrowa t. 1.], [wersja cyfrowa t. 2.];
- Ryszkiewicz Andrzej: Starzyński Juliusz Stanisław, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XLII, Warszawa-Kraków 2003–2004 [wersja cyfrowa]
- Sosnowska Joanna M.: Juliusz Starzyński (1906–1974), „Rocznik Historii Sztuki”, t. XXXVI, 2011 [wersja cyfrowa]
