Franciszek Frączkowski
FRĄCZKOWSKI Franciszek (7 X 1878 Warszawa - 17 IX 1931 Lwów), aktor, reżyser, dyr. teatru. Był synem Andrzeja F. i Anieli z Szymańskich. Debiutował w 1898 w Pabianicach w zespole R. Romanowicza, potem był u L.Bogdanowicza w Płocku. Od 1899 występował w t. krak., początkowo w niewielkich rolach, jak np. Sekwestrator ("Chłopska polityka"), potem w większych, jak np. Skopek ("Złota Czaszka"), Maciuś ("Zaczarowane koło"). W 1900 wyjechał do Ameryki na zaproszenie Komitetu Organizacyjnego Budowy Teatru Polskiego. Po powrocie musiał odbyć służbę w wojsku rosyjskim. W jesieni 1902 wrócił do Krakowa i występował w T. Miejskim do 1906, przede wszystkim w rolach charakterystycznych, m.in. Przechrzty ("Nie-boska komedia"), Doktora ("Dziady"), Katkowa ("Kościuszko pod Racławicami"), Aloszki ("Na dnie"), Rosenkrantza ("Hamlet"). 17 V 1906 objął dyrekcję krak. T. Ludowego, wkrótce musiał jednak ustąpić ze stanowiska wskutek konfliktu z aktorami. W styczniu 1907 występował jeszcze z zespołem T. Ludowego w Nowym Sączu, Wieliczce, Tarnowie i Rzeszowie. W 1907 i 1908 brał udział w występach objazdowego zespołu G. Zapolskiej. Po nieudanych próbach zorganizowania własnego zespołu objazdowego w Galicji (np. październik 1908) zaangażował się w 1909 do T. Miejskiego we Lwowie i występował tam do wybuchu I wojny świat. (w 1913 uczestniczył w występach zespołu w Paryżu). W 1913 był także reżyserem w T. Niezależnym we Lwowie. W sez. letnim 1914 występował w T. Ludowym w Krakowie, w sez. 1914/15 w t. pol. w Wiedniu, w 1915/16 znowu w krak. T. Ludowym. 9 VI 1916 wystąpił w T. Rozmaitości w Warszawie jako Mąż ("Ich czworo"). W sez. 1916/17 grał przez pewien czas w Krakowie w T. Powszechnym i Miejskim, potem przeniósł się do T. Małego w Warszawie. W sez. 1917/18 prowadził wspólnie z S. Stanisławskim t. w Łodzi. W 1919 reżyserował w t. na Pradze w Warszawie, następnie przeniósł się do t. lwow., gdzie pełnił także obowiązki reżysera. W sez. 1920/21 był dyr. t. w Toruniu. Ustąpiwszy z tego stanowiska na własne żądanie, po krótkim pobycie w T. Dramatycznym w Warszawie, objął stanowisko aktora i reżysera w t. lwowskim. Tutaj pozostał do końca życia, prowadząc także szkołę dram., a przez pewien czas związany z nią teatrzyk "Młoda scenka", który grywał sztuki współczesne, niedopuszczane na scenę T. Miejskiego. W 1929 zorganizował objazdowy T. Premier. Reżyserował m.in. takie sztuki jak:"Zemsta","Zaczarowane koło", "Dziady"; grał m.in. Wojewodę ("Mazepa"), Senatora ("Dziady"), Radosta ("Śluby panieńskie").
Bibl.: Almanach, Lwów 1911; Bar: Dzieje t. krak. s. 160, 162; Cepnik, Kozicki s. 45, 49-50; Czachowska: Zapolska; Kaszyński: Teatr łódz.; Trzechlecie T.N. w Toruniu s. 34-37; Webersfeld: Teatr Hellera; Ilustr. Prz. teatr. 1921 nr 24; Kur. warsz. 1919 nr 283,1920 nr 326, 1921 nr 121, 1924 nr 352, 1929 nr 101; Pam. lit. 1951 z. 1 (Z. Raszewski); Pam. teatr. 1964 z. 1/2 s. 37-45 (A. Pronaszko); Scena pol. 1929 nr 19; Afisze, IS PAN: Akt ur. 431/1878 z parani Św. Antoniego, Warszawa.
Ikon.: S. Rzecki: Portrety, autolitografie, Teka Melpomeny, 1904; Fot. pryw. i w rolach - MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
