Osoby

GOSTYŃSKA Anna Berta, z domu Dudtow (14 lipca 1847 Warszawa – 13 lipca 1918 Lwów),

aktorka, dyrektor teatru.

Była córką Augusta Dudtowa, majstra szew­skiego, i Henryki z Homyłków, żoną Władysława Gostyńskiego. Do 1878 występowała pod nazwiskiem panieńskim. Debiutowała 10 czerwca 1873 w roli Klementyny (Błażek opętany) w warszawskim teatrze ogródkowym Pod Lipką. W 1873–77 występowała w zespołach: Henryk Modzelewskiego w Łodzi (1873), Feliksa Stobińskiego w Zamościu (1875), Alojzy Bucholtzowej w Janowie (1876), Władysława Krzyżanowskiego w Zamościu (1877). W 1878 prowadziła własny zespół: od 5 marca do 30 czerwca w Zamościu i Hrubieszowie, a od lipca do września we Włodawie.

27 sierpnia 1878 wyszła za mąż za aktora Władysława Gostyńskiego i odtąd występowała pod jego nazwiskiem. W 1878–79 występowała w ze­spole męża w Białej (15 września – grudzień 1878) i Radzyniu (marzec–kwiecień 1879), potem w zespołach: Anastazego Trapszy (lato 1879), Bolesława Kremskiego i Hipolita Wójcickiego (od czerwca 1879).

4 grudnia 1879 debiutowała w teatrze krakowskim w roli Klary (Mieszczanie na prowincji), nie została jednak za­angażowana (wiadomość niepewna, Jerzy Got debiut ten przypisuje Marii Gostyńskiej). Od grudnia 1879 do lutego 1880 występowała na prowincji.

W kwietniu 1880 za­angażowana została przez Stanisława Dobrzańskiego do teatru lwowskiego i występowała tam do końca życia (debiutowała 12 kwietnia 1880 w roli Barbary – Krewniacy). W 1905 wy­jechała na występy gościnne do Kijowa, w 1910 do Wiednia, w 1913 do Paryża. Pierwszy jubileusz obcho­dziła 9 grudnia 1898, drugi 1 kwietnia 1910 w roli Ciotuni (Cio­tunia).

„Teatr, który, posiada tę aktorkę, jest eo ipso pier­wszym teatrem w Polsce” – miał powiedzieć, wg Adama Grzymały-Siedleckiego, jeden z ówczesnych akto­rów.

Miała urodę dość pospolitą. W twarzy o grubych rysach wyróżniały się tylko duże, ładne oczy. Mimo to uważano ją za świetną aktorkę, najlepszą charakte­rystyczną w Polsce i jedną z najlepszych w Europie. Jej role Wywoływaczki szczurów (Mały Eyolf) i Kniertje (Nadzieja) zestawiano z kreacjami najsławniejszych artystek. Tadeusz Pawlikowski sądził, że Gostyńska intuicyjnie do­chodzi do właściwego pojmowania postaci; jest „jak bocian: nie zna nazwy kraju, gdzie jego gniazdo, ale wie, jak trzeba lecieć, i nieomylnie do gniazda trafi”. Faktem jest jednak, że wykonanie roli zawsze obmyślała do najdrobniejszych szczegółów i od pierwszego wejścia na scenę konsekwentnie realizowała swoją koncepcję. „Komizm jej był żywiołowy, humor tak serdeczny i ciepły, jak humor Frenkla. Nie lubiła płaskiego ko­mizmu ani tanich efektów” (Jerzy Koller w liście do Adama Grzymały-Siedleckiego).

„Dulską grała na prapre­mierze. Zapolska (słyszałem to z jej własnych ust) uważała Gostyńską za najlepszą wykonawczynię tej roli, tak samo jak Żelazną w Pannie Maliczewskiej. Grywała również role tragiczne, przez wielu bardzo cenione, np. Matkę w Balladynie”. „Krzyk jej w ostat­nich scenach tej tragedii – napisał Kornel Makuszyński – jest czymś, co się wysłowić nie da – krzyk, który prześladuje tego, co go usłyszał, i dźwięczy rozdziera­jąco w duszy”.

Do najwybitniejszych jej ról należały: Antonina (Nocleg w Apeninach), Pawłowa (Marcowy kawaler), Magdalena (Łobzowianie), Katarzyna (Czartowska ława), Dorota (Krakowiacy i Górale), Marceli­na (Wesele Figara), Eulalia (Marcowy kawaler), Jenta (Małka Szwarcenkopf), Marta (Romeo i Julia), Baba jaga (Dzwon zatopiony), Dola (Śnieg), Aase (Peer Gynt), Akulina (Mieszczanie), Dobrójska (Śluby panieńskie), Pani Jowialska (Pan Jowialski), Tykalska (Pan Damazy), Łechcińska (Rozbitki), Żebraczka (Sobótki), Agnieszka (Stary mąż), Bezsiemionowa (Mieszczanie).

Bibliografia

Cudnowski (il.); Dąbrowski: Teatr w Lublinie (il.); Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski (il.); Webersfeld: Teatr Hellera; Lwów. Noworocz. teatr. 1909; K. Makuszyński; Du­sze z papieru, Lwów 1911, t. II; Pepłowski: Teatr we Lwowie II; Pajączkowski: Teatr lwów. (il.); PSB VIII (S. Dąbrowski); EMTA 1897 nr 17, 1898 nr 51; Gaz. nar. 1910 nr 76; Kur. warsz. 1900 nr 356, 1910 nr 93; Nowa Reforma 1918 nr 301; Tyg. ilustr. 1910 nr 15; Akt zgonu 157/1918 z parafii św. Elż­biety we Lwowie, USC Warszawa; Krzesiński: Raptularz.

Ikonografia

Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa, Bibl. Nar. (Zakład Grafiki), Bibl. Ossol.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.

Uzupełnienia bibliograficzne

• Lasocka Barbara,  Anna Gostyńska – chluba Lwowa, „Pamiętnik Teatralny” 1999, z. 1, s. 182-226;
• Kowalska Elżbieta, Anna Gostyńska (1847–1918) : szkic do biografii, „Roczniki Humanistyczne” 2004, z. 1, s. 129–135.

Mówiona encyklopedia teatru polskiego