Osoby

ZAJLICH Piotr Hipolit, pseud. Szuwałow (26 czerwca 1884 Warszawa – 18 kwietnia 1948 Piaseczno k. Warszawy),

tancerz, choreograf.

Był synem Piotra Zajlicha i Anny z Szulejewskich. W 1892 wstąpił do warszawskiej szkoły baletowej; był uczniem Rafaela Grassiego i Jana Walczaka. Wg relacji samego Zajlicha, już w wieku ośmiu lat tańczył w corps de ballet Warszawskich Teatrów Rządowych; od 1903 był koryfejem. W 1906 powołany do wojska, opuścił teatr na cztery lata. Od 1910, po powrocie do WTR, tańczył już tańce solowe, m.in. czardasza w operetce Cygańska miłość i jedną z głównych partii w balecie Dzień w Japonii. W marcu 1911 zaangażował się do baletu Siergieja Diagilewa, z którym odwiedził wiele krajów; w 1912–14 był solistą i choreografem zespołu Anny Pawłowej, m.in. w Londynie i Stanach Zjednoczonych, występując niekiedy pod pseud. Szuwałow. Partnerował Pawłowej w Coppelii i Annie Gaszewskiej w licznych solowych tańcach charakterystycznych. Jako choreograf opracował dla baletu Pawłowej m.in. Zaproszenie do tańca, Fantazję wschodnią, Postój kawalerii. W 1913 okresowo występował w Warszawie, a 10 marca tego roku debiutował tu w Teatrze Wielkim jako choreograf wystawiając Szeherezadę. Wybuch I wojny światowej zaskoczył go na urlopie w Warszawie. Powołany do wojska rosyjskiego, następnie ranny, 1915–17 spędził w niemieckiej niewoli.

Od 1 listopada 1917 mianowany został dyrektorem i baletmistrzem baletu warszawskiego i dyrektorem warszawskiej szkoły baletowej. Ze względu na niski wówczas poziom baletu warszawskiego pracę musiał rozpocząć od podstaw. Okazał się zresztą doskonałym pedagogiem i utalentowanym choreografem. Unowocześnił program szkoły wprowadzając obok przedmiotów zawodowych dział ogólnokształcący. Wychował wielu tancerzy i baletmistrzów, m.in. Sabinę Szatkowską, Stanisława Miszczyka, Eugeniusza Paplińskiego.

Budując od nowa repertuar baletu warszawskiego, wystawił dzieła z dwuwiekowego dorobku sztuki choreograficznej, od Córki źle strzeżonej (1920) i Sądu Parysa (1925), poprzez balety romantyczne, jak np. Giselle, Katarzyna, córka bandyty i post-romantyczne, jak np. Coppelia, Jezioro łabędzie, do najnowszych dzieł z repertuaru Siergieja Diagilewa, jak np. Kleopatra (1920), Tańce połowieckie (1922), Dafnis i Chloe, Pietruszka (1926), czy Ognisty ptak (1931). Wielkie zasługi położył w dziedzinie rodzimej twórczości baletowej. Opracował na nowo choreografię oper Moniuszkowskich, wznowił dawne balety polskie, takie jak: Święto ognia Zygmunta Noskowskiego (1930), Na kwaterze Stanisława Moniuszki (1931), czy dwie wersje Wesela w Ojcowie (zatytułowane – Wesele na wsi i Karczma). Nade wszystko jednak wystawiał nowe dzieła rodzimych kompozytorów współczesnych; ogromny sukces przyniosło mu przede wszystkim wystawienie Pana Twardowskiego Ludomira Różyckiego (1921), z innych: Bajka (1923) i Kupała (1926) Ludomira Rogowskiego, Pieśni miłosne Hafiza Karola Szymanowskiego (1922), Świtezianka Eugeniusza Morawskiego (1931). Ułożył również wiele divertissements i tańców do oper i operetek (ogółem ponad siedemdziesiąt).

Jako tancerz występował do ok. 1927, najchętniej w partiach i tańcach charakterystycznych, m.in. jako Faworyt (Szeherezada), Amun (Kleopatra), Diabeł i Twardowski (Pan Twardowski Ludomira Różyckiego), nie unikając jednak i partii klasycznych, jak: Albrecht (Giselle), czy Franciszek (Coppelia). W tańcach charakterystycznych wg wspomnień Pawła Owerłły „wykazywał wybitną sprężystość i doskonałe wyszkolenie. Czardasz lub taniec czerkieski jego układu, z kindżałem w ustach, tańczony w otoczeniu corps de ballet, był wybitnym popisem”.

Wraz z baletem warszawskim występował w 1918 w Niemczech. W 1920 wyjeżdżał na Śląsk i brał udział w licznych koncertach na terenach objętych plebiscytem. W 1925 z solistami opery warszawskiej występował w operze paryskiej na Festiwalu Muzyki Polskiej. W 1934 również z baletem warszawskim występował w Rumunii.

W 1934 przeszedł na emeryturę, nadal jednak zajmował się pracą pedagogiczną. W styczniu 1937 opracował choreografię Halki dla opery w Tallinie. Powołany ponownie na stanowisko dyrektora baletu warszawskiego Teatru Wielkiego, w sezonie 1937/38 wznowił Pana Twardowskiego i Na kwaterze. W sezonie 1938/39 opracował dla Reprezentacyjnego Baletu Polskiego choreografię Wesela w Ojcowie. 3 lipca 1922 obchodził trzydziestolecie, a 28 stycznia 1938 czterdziestolecie pracy artystycznej w partii Diabła (Pan Twardowski).

Lata II wojny światowej spędził w Warszawie. Bezpośrednio po wojnie był jednym ze współorganizatorów warszawskiej sceny muzyczno-operowej, współpracując także z Miejskimi Teatrami Dramatycznymi; m.in. 26 kwietnia 1947 odbyła się w Teatrze Rozmaitości premiera Wesołych kumoszek z Windsoru w jego choreografii. 3 października 1947 obchodzono w Warszawie w sali Romy jubileusz pięćdziesięciolecia pracy artystycznej Zajlicha, w którym chory artysta nie mógł już wziąć udziału. Był członkiem zasłużonym ZASP.

Bibliografia

Łoza: Czy wiesz I; Owerłło; T. Wysocka: Dzieje baletu, Warszawa 1970 (il.); Kur. warsz. 1922 nr 179; Scena pol. 1938 z. 1, 2/3; Teatr 1948 nr 1/2; Afisze i programy, IS PAN, MTWarszawa; Księga wycinków prasowych Z. (także dokumenty, korespondencja), sygn. Alb. 12, MTWarszawa.

Ikonografia

J. Wodyński: Portret, rys., repr. Świat 1921 nr 21; Fot. pryw. i w rolach – IS PAN, MTWarszawa, SPATiF.

Filmografia

1916 – Bestia.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN, Warszawa 1973.
Zachowano konwencję bibliograficzną i większość skrótów używane w źródłowej publikacji.