Osoby

SKARZYŃSKI, Skarżyński, Tadeusz (10 IV 1886 Kut­no - 2 IV 1944 Radom), aktor, reżyser, dyr. teatru. Był synem Władysława S. i Klementyny z Eysmonttów, bratem - Witolda S., mężem aktorki Wandy S. z domu Romm. W 1905 wraz z bratem Witoldem został wy­rzucony ze szkoły, aresztowany i osadzony w twierdzy modlińskiej za udział w strajku szkolnym i działalność w PPS. Występować zaczął w przedstawieniach amator­skich w zespole Koła Handlowców w Warszawie. Był uczniem Klasy Dramatycznej przy Warsz. Tow. Mu­zycznym. W 1908 zaczął występować w t. łódz., na­stępnie do 1911 należał do zespołu t. wil., w 1911-12 występował na scenie pol. w Kijowie, jesienią 1912 w Płocku i Radomiu, w sez. 1912/13 znowu w Kijowie w T. Polskim pod dyr. F. Rychłowskiego, a w 1913-15 w Wilnie w T. na Pohulance. Lata 1915-16 spędził w Rosji; brał w tym czasie udział w imprezach estrado­wych i pol. przedstawieniach teatr., m.in. w sez. 1915/16 i 1916/17 należał do zespołu pol. T. Ludowego w Peter­sburgu, później działał też w T. Żołnierskim. W 1917-18 przebywał w Finlandii, gdzie uczestniczył w pracach sekcji dram. stowarzyszenia "Zjednoczenie Polskie" w Helsinkach. W końcu 1918 powrócił do kraju i zaanga­żował się do T. Praskiego w Warszawie; na scenie tej pracował do 1921, tylko w lutym 1920 występował goś­cinnie w Mińsku Litewskim. W sez. 1921/22 występował w T. im. Bogusławskiego w Warszawie, od 1922 do 1925 w warsz. T. Polskim i T. Małym (w sez. 1922/23 także krótko w Grodnie), w sez. 1925/26 w T. Miejskim w Bydgoszczy, w sez. 1926/27 w T. Letnim w Warszawie. W 1927 objął dyr. T. Miejskiego w Płocku i prowadził go w sez. 1927/28, reżyserując na tej scenie m.in. "Wesele", "Sędziów", "Warszawiankę". 10 III 1928 odbyła się w t. płockim premiera "Wesela na Kurpiach" - widowiska ze śpiewami i tańcami autorstwa księdza W. Skierkowskiego w inscenizacji i reżyserii Tadeusza S.; przedsta­wienie to zdobyło ogromną popularność w całej Polsce. W lecie 1928 zespół z Płocka pod dyr. S. przyjechał do Warszawy i tu w sali Związku Zawodowego Kolejarzy (późniejszy T. Ateneum) występował od 5 VII do 30 IX dając "Wesele na Kurpiach". 23 IX 1928 i jeszcze dwu­krotnie pokazano "Wesele na Kurpiach" w T. Polskim w Warszawie. Z tym samym przedstawieniem zespół wy­stępował następnie w Wilnie w sali Reduty (październik 1928), a na sez. 1928/29 powrócił do Płocka, skąd pod dyr. S. wyjeżdżał w ciągu sez. na gościnne występy do szeregu miast, m.in. do Poznania (maj-czerwiec 1929). W sez. 1929/30 zespół już, jako objazdowy T. Regional­ny pod dyr. S., dawał przedstawienia w wielu miastach i miasteczkach polskich. T. Regionalny działał do końca 1931 i prócz "Wesela na Kurpiach" miał w swym repertu­arze wyreżyserowane przez S. dwa następne przedsta­wienia - "Wesele sandomierskie" i "Wesele łowickie". W 1930 dawał przedstawienia m.in. w lutym i marcu w Warszawie (w t. Orfeum), w marcu i kwietniu w T. Ma­łym we Lwowie, w kwietniu ponadto w Złoczowie, Czortkowie, Stanisławowie, Kołomyi, a także w Krako­wie, w maju - w Chrzanowie, Szczakowej, Tarnowie, Bochni, Leżajsku, Przeworsku, Łańcucie, Jaśle, Żmig­rodzie, Krośnie, Krynicy, w czerwcu - w Zakopanem, Wadowicach, Kętach, Pszczynie, Katowicach, Dąbro­wie Górniczej, Sosnowcu, Mysłowicach, w lipcu - w Zawierciu, Myszkowie, Częstochowie, Radomsku, Piotrkowie, w sierpniu - w Łodzi, Pabianicach, Sie­radzu, Kaliszu, we wrześniu - w Turku, Kole, Zgie­rzu, Ozorkowie, Łęczycy, Włocławku, w październiku - w Nieszawie, Brodnicy, Lidzbarku, Mławie, Dział­dowie, Nowym Mieście, Pelplinie, Tczewie, Wejhero­wie, Pucku, Gdyni, Chojnicach, Tucholi, Łasinie, Świe­ciu, Chełmży, Grudziądzu, w listopadzie - w Bydgosz­czy, Inowrocławiu, Mogilnie, Żninie, Wągrowcu, Ro­goźnie, w grudniu - w Obornikach, Szamotułach, Poznaniu, Gnieźnie, Wrześni i Gdyni. W 1931 T. Re­gionalny pod dyr. S. odwiedził m.in. w styczniu - Ło­wicz, w lutym - Bydgoszcz, w maju i lipcu - War­szawę, w sierpniu - Łódź, we wrześniu, październiku i listopadzie - Poznań, Śmigiel, Chwaliszewo, Cho­dzież, Jarocin, Pleszew, Krotoszyn, Rawicz, Leszno, Gostyń, Śrem, Kościan, Wolsztyn, Zbąszyń, Między­chód, Strzelno, Bydgoszcz, w grudniu - Chełmno, Kościerzynę, Kartuzy. W następnych latach S. działał już tylko jako aktor; występował w Warszawie w T. Ateneum (jesień 1932) i T. Polskim (1933), później w Gdyni, m.in. w T. Społecznym (1939). W czasie II wojny świat. działał w tajnych organizacjach wojskowych. W marcu 1944 aresztowany przez gestapo, został osadzony w więzieniu radomskim, gdzie wkrótce zmarł. Największe zasługi położył jako reżyser i kier. T. Regio­nalnego. Był także interesującym aktorem o dobrych warunkach zewnętrznych. W swym dorobku miał wiele pierwszoplanowych ról, zarówno amantów i bohaterów, jak i charakterystycznych; ważniejsze: Chłopicki ("War­szawianka"), Bolesław ("Bolesław Śmiały"), Gospodarz, Czepiec i Wernyhora ("Wesele"), Pankracy ("Nie-boska ko­media"). Ksiądz Marek ("Ksiądz Marek"), Kirkor i Kostryn ("Balladyna"), Guślarz ("Dziady"), Egeusz ("Sen nocy letniej"), Korniłow ("Tamten"), Flambeau ("Orlątko"), Kamil ("Ziemia nieludzka") oraz doskonały Pastuch ("Rogacz wspaniały") i Raj ("Wesele na Kurpiach").
Bibl.: Krasiński: Teatr Jaracza; Lorentowicz: T. Polski; T. Że­leński (Boy): Pisma, Warszawa 1964 t. XXII s. 480-482; Kur. warsz. 1930 nr 43, 52; Pam. teatr. 1963 z. 1-4 (Straty osobowe t. pol.); Materiały dotyczące życia i działalności T. Skarżyń­skiego (odpisy dokumentów, wycinki prasowe, albumy i księga pamiątkowa T. Regionalnego z 1930-31), IS PAN.
Ikon.: E. Głowacki: S. jako Ksiądz Marek (Ksiądz Marek), rys., 1919 - MTWarszawa; J. Pakulski: S. jako Pastuch (Ro­gacz wspaniały), dwa rys., 1924- MTWarszawa; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973