Osoby

ur. 5 grudnia 1928, Warszawa

Aktorka teatralna i filmowa

Podczas wojny uczęszczała na zajęcia konspiracyjnego Studia Dramatycznego Iwo Galla, który stał się, jak sama mówi, jej najważniejszym nauczycielem. Naukę pod okiem Galla zakończyła w Studiu Dramatycznym przy Starym Teatrze w Krakowie, już po wojnie. W 1946 wyjechała do Gdyni, gdzie Gall objął dyrekcję Teatru Wybrzeże. Debiutowała w listopadzie 1946 epizodyczną rolą Rybaczki w sztuce Tadeusza Gajcego Homer i Orchidea. W 1947 zdała eksternistyczny egzamin aktorski. W Gdyni zagrała jeszcze m.in. Kasię w Jak wam się podoba Williama Shakespeare’a (1947), Chochlika w Balladynie Juliusza Słowackiego (1947), Haneczkę w Weselu Stanisława Wyspiańskiego (1948), Klarę w Pigmalionie George’a Bernarda Shaw (1949). W sezonie 1949/50 była aktorką Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi, gdzie wystąpiła jako Waria w Wiśniowym sadzie Antoniego Czechowa w reżyserii Galla. W sez. 1951/52 i 1952/53 występowała we wrocławskich Teatrach Dramatycznych, w przedstawieniach Marii Wiercińskiej (Klara w Ślubach panieńskich Aleksandra Fredry), Edmunda Wiercińskiego (Audrey w Jak wam się podoba) i Maryny Broniewskiej (Eliza w Skąpcu Moliera).

Od roku 1953 na stałe związana z teatrami warszawskimi, najpierw z Teatrem Nowej Warszawy, potem Teatrem Estrada i Teatrem Komedia. W 1957 zaczęła występować w warszawskim Teatrze Dramatycznym i pozostała w nim do 1964 roku. Pod kierunkiem Haliny Mikołajskiej zagrała Iwonę w polskiej prapremierze  Iwony księżniczki Burgunda Witolda Gombrowicza (1957), następnie zaś trzy role w spektaklach Konrada Swinarskiego: Lizę w sztuce Pan Puntila i jego sługa Matti Bertolta Brechta (1958), Turandot w Księżniczce Turandot Carla Gozziego (1959) i Słowiczka w Ptakach Andrzeja Jareckiego i Agnieszki Osieckiej (1960). Na koniec lat 50. przypadły również jej debiuty w filmie i w Teatrze TV.

Od początków kariery uważana za aktorkę komediową, okazała się artystką o znacznie rozleglejszej skali możliwości, co udowodniły już jej pierwsze role w repertuarze stricte dramatycznym (np. Abigail w Procesie w Salem Arthura Millera, 1959). Odnosiła sukcesy w sztukach Moliera, Fredry, była idealną Zerzabellą w dellartowskich Paradach Jana Potockiego (reż. Ewa Bonacka, 1958), pokazywanych na Festiwalu Teatru Narodów w Paryżu. Przełomowe w jej karierze okazały się kreacje we wspomnianych już dramatach Gombrowicza, a następnie Mrożka (Laura w Indyku) i Stanisława Ignacego Witkiewicza

Z twórczością tego ostatniego była związana w sposób szczególny przez wiele lat. Jeszcze w Teatrze Dramatycznym zagrała Zosię w sztuce W małym dworku; w latach 1964–1969 występowała w Teatrze Narodowym, gdzie zagrała Elżbietę Flake-Prawacką, czyli tytułową Kurkę Wodną (1964) oraz Dorotę Lektorowiczównę w Janie Macieju Karolu Wścieklicy Witkacego (1966) – oba spektakle w reżyserii Wandy Laskowskiej.

Od 1969 do 1981 roku pracowała w warszawskim Teatrze Współczesnym, gdzie wystąpiła m.in jako Dorota w Matce Witkacego obok Haliny Mikołajskiej (reż. Erwin Axer).

Edward Csató zauważył, że tak jest do świata Witkacego „dopasowana, tak bezpośrednio i naturalnie reaguje na jego zjawiska, że stapia się z nim w zupełności i osiąga wrażenie prawdy – analogicznej do tej, z jaką stykamy się przy dobrym wykonaniu sztuk «realistycznych», ale przecież jakoś odmiennej. Ma ona w sobie organiczną «naturalną nienaturalność», zaczynając od głosu i ruchu, które czynią wrażenie, jak gdyby z baletową płynnością przepływały przez niewidoczne jakieś katarakty i przeszkody, poprzez spojrzenia, reakcje na słowa i zachowanie się partnerów, aż do umiejętności tworzenia wokół siebie niesamowitością trącącej aury psychicznej”  
[Csató, s. 176].

Sama Krafftówna tak mówi o Witkacym: „Mam instynktowne wyczucie deformacji, którą miał w sobie i którą zapisał w swojej twórczości. Deformacja daje aktorom ogromne pole do popisu” [Krafftówna w krainie czarów, s.198]. Krafftówna zagrała też Świntusię w Gyubalu Wahazarze (1968) i Matkę Witkacego po angielsku w Stanach Zjednoczonych (prem. 23 września 1983 w Safe Harbor Theatre w Hollywood).

Na bogate dossier teatralnych ról tej „aktorki witkacowskiej”, nazywanej „Ćwiklińską epoki Witkacego i Mrożka” [Csató, jw.], składają się również inne kreacje. U Kazimierza Dejmka zagrała Achizę w Żywocie Józefa Mikołaja Reja (1965) i Onkę w Garbusie Sławomira Mrożka (1975), u Andrzeja Wajdy – Alicję w Play Strindberg Friedricha Dürrenmatta (1970), u Jerzego Gruzy w Teatrze Telewizji – Klarę Zachanassian w Wizycie starszej pani Dürrenmatta (1971), u Macieja Prusa – Szarlottę Wiśniowym sadzie Czechowa (1976), u Jerzego Kreczmara – Szambelanową w Panu Jowialskim Fredry (1977), u Witolda Zatorskiego – Lulu w Skizie (1981). Niejednokrotnie bawiła się możliwościami aktorskiej transformacji, także zewnętrznej; w roli Fonsji w sztuce Remi-dżin Donalda L. Coburna pojawiła się tak mocno ucharakteryzowana na sędziwą pensjonariuszkę domu starców, że widzowie jej nie poznawali (1979, reż. Karl Heinz Stroux).

Ogromną popularność przyniosły jej występy w telewizyjnym Kabarecie Starszych Panów Jeremiego Przybory i Jerzego Wasowskiego (1959–1966) oraz w Divertimentach (1966–1968) i w Deszczowej suicie (1967), gdzie objawiła swój talent w dziedzinie pastiszu, parodii i stylizacji, a także komediowość „zmieszaną z ciepłem i liryzmem”. Stworzyła, jak pisała Lidia Kuchtówna, „szereg miniaturowych kreacji, pełnych dowcipu i wdzięku, w których parodia przenikała się z tonacją serio” [Kuchtówna, s. 28].

Kontynuacją tego gatunku była filmowa komedia Upał w reżyserii Kazimierza Kutza, gdzie Krafftówna zagrała Barbarkę (1964). We wcześniejszym filmie tego reżysera, Nikt nie woła, stworzyła ciekawą rolę Niury, kobiety samotnej, która poszukuje swojego szczęścia (1960). Wielkie uznanie przyniosła jej wybitna, nagradzana kreacja w filmie Jak być kochaną (1962), gdzie zagrała aktorkę Felicję. Reżyser filmu Wojciech Jerzy Has wspominał: „[...] zdecydowaliśmy się z Krafftówną na typ aktorstwa bardzo emocjonalnego, bezpośredniego. Aktorka genialnie zharmonizowała je z bardzo wysoko stojącym rzemiosłem” [„Film” 1963, nr 5]. Ta skomplikowana rola miała formę monologu wewnętrznego bohaterki; Felicja prowadziła wstrząsający rozrachunek ze swoją wojenną przeszłością, powracającą w pełnych dramatyzmu obrazach. Dużą popularność przyniosła Krafftównie rola Honoraty – rezolutnej dziewczyny z Koniakowa – w popularnym serialu Czterej pancerni i pies (1969–70). Podobnie rola pani Makowieckiej w Przygodach pana Michała (1969).

Po dziesięcioletnim pobycie w Stanach Zjednoczonych Krafftówna powróciła do Polski na początku lat 90. Występowała teraz głównie w Teatrze TV i filmie. W roku 2006 wzięła udział w impresaryjnym przedstawieniu Błękity diabeł w reżyserii Józefa Opalskiego jako Marlena Dietrich (2006). Ciekawe role stworzyła w spektaklach Pawła Miśkiewicza w warszawskim Teatrze Dramatycznym: Aasy w Peer Gyncie. Szkicach z dramatu Henryka Ibsena (2007) i tytułowej Alicji w scenicznej adaptacji powieści Lewisa Carrolla (2008). Na swój jubileusz osiemdziesiątych urodzin przygotowała rolę aktorki Anastazji w komedii Remigiusza Grzeli Oczy Brigitte Bardot, w której pojawiały się odwołania i muzyczne cytaty z Kabaretu Starszych Panów (Teatr na Woli im. Tadeusza Łomnickiego w Warszawie, reż. Maciej Kowalewski, 2009).

Odznaczona m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1963), Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” „2006), Krzyżem Komandorskim OOP (2006), Odznaką 100-lecia (1967), Honorową Odznaką Towarzystwa Polonia (1987).

Bibliografia

• Edward Csató, Polski teatr współczesny pierwszej połowy XX wieku, Warszawa 1967;
• Krafftówna w krainie czarów. Barbara Krafftówna w rozmowie z Remigiuszem Grzelą, Warszawa 2016;
• Lidia Kuchtówna, Barbara Krafftówna, Warszawa 1975.

Barbara Osterloff (2016)