Helena Hałacińska-Gawlikowska
HAŁACIŃSKA Helena, zamężna Gawlikowska, pseud. H. Szczerska (22 III 1892 lub 28 III 1896 Lwów - 27 I 1950 Cieplice), aktorka, reżyser, dyr. teatru. Była córką Zygmunta H., dziennikarza, i Józefy z Kozickich, matką aktorki Urszuli H. Uczyła się w szkole dramatycznej we Lwowie, m.in. u W. Siemaszkowej i R. Żelazowskiego. Debiutowała 4 IX 1918 jako Księżna ("Sowizdrzały") w T. Miejskim we Lwowie; występowała tu do 1921, grając m.in. Hankę ("Moralność pani Dulskiej") i Jewdochę ("Sędziowie"). W 1921-26 występowała w Warszawie: w 1921-24 w T. Polskim i Małym, w 1924 w T. Komedia (oraz przez pewien czas na prowincji w Sosnowcu, Kielcach, Radomiu), w sez. 1924/25 w T. Narodowym, w sez. 1925/26 w T. im. Bogusławskiego, gdzie z powodzeniem zagrała Lady Milford ("Intryga i miłość"). W 1926-29 występowała w T. im. Słowackiego w Krakowie, a w sez. 1929/30 w T. Polskim w Katowicach. Następnie powróciła do Warszawy i występowała: w 1930-32 w T. Polskim, w sez. 1932/33 w T. Miejskich (m.in. w T. Narodowym i T. Nowym), w 1934-36 na scenach TKKT i od 1937 do wybuchu wojny w T. Polskim. W marcu 1931 występowała gościnnie w T. Małym we Lwowie, a w lipcu tego roku na scenie T. Ateneum w Warszawie (z zespołem K. Adwentowicza). W czasie okupacji niem. występowała w Warszawie w jawnym T. Komedia (1940-43). Po II wojnie świat. zorganizowała i prowadziła (jako dyr. i kier. artyst.) w sez. 1945/46 (do wiosny 1946) T. Miejski "Komedia" w Gdyni. W sez. 1946/47 występowała i reżyserowała ("Cień", "Egzotyczną kuzynkę") w T. Aktorów Województwa Gdańskiego (w Gdyni i innych miastach Wybrzeża). W sez. 1948/49 grała i reżyserowała (m.in. "Pan inspektor przyszedł", "Marię Stuart" J. Słowackiego) w T. Dolnośląskim w Jeleniej Górze.
Miała korzystne warunki zewnętrzne i cieszyła się opinią dobrej aktorki. Początkowo grała przeważnie amantki i bohaterki, później także charakterystyczne. Jej ważniejsze role okresu międzywojennego: Pallas Atena i Nike Napoleonidów ("Noc listopadowa"), Afrodyta ("Achilleis"), Kassandra ("Akropolis"), Jewdocha ("Sędziowie"), Balladyna ("Balladyna"), Feniksana ("Książę Niezłomny"), Judyta ("Ksiądz Marek"), Lady Chiltern ("Mąż idealny"), Opętana ("Głaz graniczny"), Pani Alving ("Upiory"), Diakonisa ("Hanusia"), Matka ("Niespodzianka"). Powojenne: Kate Keller ("Synowie" A. Millera), Sybilla Birling ("Pan inspektor przyszedł"), Pani Dobrójska ("Śluby panieńskie").
Bibl.: Czachowska: Zapolska: Lorentowjcz: T. Polski; Misiorny: Teatry Ziem Zachodnich; PSB IX (A. Woycicki; tu bibl.); Sobański: Teatr pol. na Śląsku; Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu (il.); Szczublewski: Artyści i urzędnicy; Warnecki; Dz. batt. 1950 nr 43; Jeleniogórskie SI. pol. 1949 nr 61; Kur. warsz. 1924 nr 110, 1925 nr 347; Pam. teatr. 1963 z. 1-4 (A. Wysiński s. 180, 183); Afisze i programy, IS PAN.
Ikon.: Fot. w rolach - MTWarszawa, MHKraków, Bibl. T. im. Słowackiego Kraków.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
