Osoby

KASZYŃSKI Stanisław, ur. 23 stycznia 1916, Warta (k. Sieradza) – zm. 12 listopada 1988, Łódź.

Teatrolog i historyk teatru, krytyk, tłumacz dramatów i poeta. Był wybitnym znawcą życia teatralnego Kalisza i Łodzi. Szczególne znaczenie miała dla niego także działalność społeczno-kulturalna i oświatowa. Od 1969 orędował w sprawie wprowadzenia na uniwersytetach kierunkowych studiów z teatrologii, [wtedy] „nauki już nie bezdomnej, lecz wciąż jeszcze niezupełnie zadomowionej”.

Po egzaminie maturalnym w 1948 rozpoczął studia polonistyczne w na Uniwersytecie Łódzkim, gdzie w 1952 obronił pracę magisterską. Równocześnie przez dwa lata studiował germanistykę. W 1950 został zastępcą asystenta w Katedrze Historii Literatury Polskiej UŁ. Debiutował w „Pracach Polonistycznych” (1951, seria IX) jako współautor dwóch artykułów: Obóz klasyków oraz Z badań nad literaturą radiową (powieść czytana, powieść dialogiczna, słuchowisko powieściowe. Natomiast jako krytyk zaczął publikować recenzje na łamach „Przeglądu Kulturalnego” w 1953 (w nr 23 ukazał się jego silnie zaangażowany tekst W Ankarze otwarto targ po premierze sztuki Nazima Hikmeta Opowieść o Turcji w reż. Kazimierza Dejmka). Następnie jego wypowiedzi (w tym wiersze i przekłady) ukazywały w czasopismach „Łódź Literacka”, „Dziś i jutro” (1954-1955, także pod pseudonimem Stanisław Christian), „Kronika” (1955-1957). W tym czasie wykrystalizowały się u S.K. zainteresowania historią teatru, a pierwsze z tego obszaru studium Z wstępnych badań nad dziejami sceny kaliskiej (W. Bogusławski w Kaliszu 1800-1815) opublikował w „Pracach Polonistycznych” (1955, seria XII). W 1957 otrzymał stanowisko adiunkta – początkowo w macierzystej Katedrze, a od 1958 w Katedrze Teorii Literatury UŁ. Przez trzy lata (1957-1960) prowadził lektorat języka polskiego na Uniwersytecie w Belgradzie. W 1959 doktoryzował się na podstawie rozprawy Dzieje sceny kaliskiej 1800-1914 (promotorem była Stefania Skwarczyńska). W roku akademickim 1962/1963 otrzymał stypendium rządu austriackiego w Instytucie Teatrologicznym (Institut für Theaterwissenschaft) w Wiedniu. Działalność krytycznoliteracką kontynuował jako współredaktor „Rzeczy Poetyckiej” (1961) i „Osnowy” (1963-1966), gdzie we wskazanym czasie publikował również własne teksty. Najdłużej współpracował z łódzkim tygodnikiem „Odgłosy” (1958-1978). W 1962 został członkiem Związku Literatów Polskich.

Stanisław Kaszyński habilitował się w 1966 na podstawie opracowania Teatr łódzki w latach 1945-1962. W 1969 otrzymał stanowisko docenta, w 1974 tytuł profesora nadzwyczajnego, a w rok później – profesora zwyczajnego. Na Wydziale Filologicznym UŁ pełnił funkcję prodziekana (1974/1975), a w latach 1978-1981 był dyrektorem Instytutu Teorii Literatury, Teatru i Filmu, po czym w latach 1982-1988 został kierownikiem zakładu tej uczelnianej jednostki. Z pozostałych obszarów działalności S.K. bliskich sprawom teatru warto przypomnieć, że pisał teksty do programów spektakli wystawianych w Łodzi (Teatr Nowy), a także przygotowywał dla Polskiego Radia wiele adaptacji tekstów dramatycznych (Adama Asnyka, Ludwika Adama Dmuszewskiego, Tadeusza Rittnera, Władysława Reymonta i Włodzimierza Perzyńskiego). Przez wiele lat przygotowywał przeglądy polskiego życia teatralnego dla austriackiego czasopisma „Maske und Kothurn”. W 1987 przebywał w Nowym Jorku, by w Polskim Instytucie Naukowym przebadać ocalałą po Janie Lechoniu spuściznę i przejrzeć materiały dotyczące działalności polskich aktorów w Ameryce. Przez wiele lat S.K. był jurorem Kaliskich Spotkań Teatralnych (w 1972 miasto uczyniło go honorowym obywatelem). Uczestniczył też w pracach Łódzkiego Towarzystwa Naukowego. Popularyzował wiedzę o teatrze, sztuce i poezji, wygłaszając cykle wykładów adresowanych do młodzieży szkolnej. Jako twórca literacki uważał, że należy „do tej nielicznej konfraterni wierszopisów, która nie mieni się poetami i nie wpisuje się w ich poczet, a jedynie sytuuje się w szeregu rejestratorów emocji i refleksji”. Wydał dwa zbiory poezji: Poszukiwanie krajobrazu (1963) oraz Krąg najbliższy (1984).

Pisarstwo naukowe S.K. związane z Kaliszem charakteryzuje skrupulatność i ofiarność dla spraw tzw. teatrów lokalnych czy prowincjonalnych, bo autor dysponował wrażliwością dla scen ważnych dla widzów na kulturalnych obrzeżach. Tym zainteresowaniom nie raz dawał wyraz w swoich opracowaniach (zwłaszcza w książce Dzieje sceny kaliskiej. 1800-1914). Istotna pozostawała dla niego także historia sceny łódzkiej (Teatr łódzki w latach 1945-1962), a jego inspirujące ustalenia dotyczące badań i opisu dzieła teatralnego były skutecznie kontynuowane na UŁ wiele lat później (najpierw przez Annę Kuligowską-Korzeniewska, potem przez Małgorzatę Leyko).

Warto podkreślić, że badania S.K. nad kaliskim ośrodkiem pokazują, jak początkowe intuicje i rozpoznania (Z wstępnych badań nad dziejami sceny kaliskiej) rozwinął potem autor w książce Dzieje sceny kaliskiej 1800-1914, która uchodzi za jedno z najlepszych metodologicznie opracowań poświęconych historii sceny prowincjonalnej. Gdy w kilka lat później ukazały się dodatkowo Teatralia kaliskie, autor zaprezentował w nich pieczołowicie zebrane materiały i dokumenty (artykuły, recenzje, listy, wiersze, zdjęcia itp.) do wskazanych w podtytule książki 170 lat funkcjonowania miejscowej sceny. Należy dodać, że zasadnicza część tego obszernego (ponad tysiąc stron!) tomu to skrupulatnie przepracowany repertuar lokalnego teatru.

Bibliografia

Teatralia

• Dzieje sceny kaliskiej. 1800-1914, Łódź 1962;
• Teatr łódzki w latach 1945-1962, Łódź 1967. Rozprawy i studia: Teatr im. S. Jaracza w Łodzi za dyrekcji Iwo Galla i Feliksa Żukowskiego, [w:] Dziesięciolecie Państwowego Teatru im. S. Jaracza w Łodzi 1945-1955, Łódź 1955;
• Przekrój repertuaru Teatru Powszechnego w pierwszym pięcioleciu (1945-1950). Pięciolecie dyrekcji Chojnackiego. Widowiska dla dzieci (Teatr Młodego Widza), [w:] Dziesięciolecie Państwowego Teatru im. S. Jaracza w Łodzi 1946-1956, Łódź 1956, s. 18-76;
• Uwagi o teatrze wileńskim w czasach Mickiewicza (1816-1823), „Przegląd Polonistyczny” 1957, Seria XIII;
• Biografia teatru łódzkiego, Cz. I (1945-1950), „Przegląd Polonistyczny” 1958, Seria XIV;
• Biografia teatru łódzkiego, Cz. II (1950-1957), „Przegląd Polonistyczny” 1959, Seria XV [współautorka: K. Kaszyńska];
• Biografia teatru łódzkiego, Cz. III (1957-1960), „Przegląd Polonistyczny” 1963, Seria XIX;
• Kaliskie wakacje teatralne Wojciecha Bogusławskiego 1800-1823. (Rozważania nad repertuarem i widownią), „Zeszyty Naukowe UŁ” 1959, nr 13;
• Teatr miejski w Łodzi za dyrekcji Karola Adwentowicza (1929-1930), „Zeszyty Naukowe UŁ” 1963, nr 29;
• Przeszłość i teraźniejszość Łodzi teatralnej, „Osnowa” 1965;
• Schillerowska inscenizacja „Burzy” Szekspira w Łodzi [w Teatrze Wojska Polskiego w 1947], „Zeszyty Naukowe UŁ” 1965, nr 39;
• Z dziejów sceny narodowej, [w:] Piąte Kaliskie Spotkania Teatralne, Kalisz 1965;
• Reymont – człowiek teatru, „Prace Polonistyczne” 1968, Seria XXIV;
• Teatrologia w szkolnictwie wyższym, „Dialog” 1969, nr 10 oraz Materiał nauczania teatrologii w programie studiów polonistycznych Uniwersytetu Łódzkiego [w:] Materiały z konferencji „Teatrologia w dydaktyce uniwersyteckiej”. Łódź 6 i 7 czerwca 1969, Łódź 1970;
• Z dziejów sceny kaliskiej 1945-1970, [w:] Dziesiąte Kaliskie Spotkania Teatralne, Kalisz 1970;
• Z dziejów polsko-austriackich stosunków teatralnych, „Zeszyty Naukowe UŁ” 1974, nr 101;
• Życie teatralne 1800-1914 oraz Teatr 1918-1939, [w:] Dzieje Kalisza, Poznań 1977;
• Pasje teatralne młodego Żeromskiego, [w:] Stefan Żeromski – Henryk Sienkiewicz, Kielce 1978.

Przekłady i adaptacje

• Jan Lechoń, Pamiętnik intymny. Scenariusz wieczoru teatralnego, Łódź 1975;
• Ivo Brešan, Przedstawienie „Hamleta” we wsi Głucha Dolna, „Dialog” 1975, nr 1;
• Ivo Brešan, Uroczysty bankiet w przedsiębiorstwie pogrzebowym, „Dialog” 1980, nr 4.

Prace redakcyjne

• Tygiel, Łódź 1961 [współautor], Osnowa, Łódź 1963 [współautor];
• Teatralia kaliskie. Materiały do dziejów sceny kaliskie 1870-1970, Łódź 1972;
• Jan Lechoń, O teatrze. Z „Dziennika” 1949-1956, „Pamiętnik Teatralny” 1976, z. 1-2;
• Teatr przy ulicy Cegielnej. Szkice z dziejów sceny łódzkiej, Łódź 1980;
• Jan Lechoń, Cudowny świat teatru. Artykuły i recenzje 1916-1962, Łódź 1981;
• Teatr Nowy w Łodzi 1949-1979, Łódź 1983;
• Polski teatr prowincjonalny: rekonesans, Łódź 1987;
• Wokół tradycji teatralnej Wojciecha Bogusławskiego [praca zbiorowa pod red. S.K.], Kalisz 1987;
• Szkice o polskim teatrze amatorskim, Łódź 1990.

Milan Lesiak