Osoby

CIESZKOWSKA Halina, właśc. Helena Aniela C, zamężna Przyłuska (2 II 1901 Warszawa - 11 II 1969 Katowice), aktorka. Była córką Stanisława Cieszkowskiego (zob. t. 1) i Heleny Rodziewicz, żoną Lecha Owrona-Przyłuskiego (zob. t. 1). Po­dawany często rok: 1904, 1905 lub 1906 oraz miej­sce urodzenia La Roche sur Faron we Francji - nie są prawdziwe. Najprawdopodobniej po raz pier­wszy występowała w objeździe z zespołem K. Ju­noszy-Stępowskiego w maju 1918 (Płock, Kalisz, Częstochowa, Kielce, Radom). W sez. 1918/19 grała w T. Polskim w Łodzi. W Warszawie debiutowała 19 III 1919 w T. Letnim jako Marianna Gouzon (Me śmiem), 21 VI t.r. zagrała Alinę (Balladyna) w T. Praskim, a w lipcu występowała z aktorami warsz. w Płocku. W sez. 1919/20 grała w T. Miej­skim w Lublinie i T. Dramatycznym w Warszawie przy ul.Śniadeckich. W lecie 1920 objeżdżała mia­sta Kresów Wschodnich z zespołem T. Lotnego Min. Spraw Wojskowych pod kier. B. Oranowskie­go; w sez. 1920/21 grała w T. Miejskim w Byd­goszczy. W 1921 w kwietniu z aktorami warsz. występowała we Włocławku i Kaliszu, w maju w warsz. kabarecie Miraż, a w lecie z zespołem akto­rów warsz. pod kier. A. de Saint-Paula objeżdżała prowincję (Radom, Ostrowiec, Kielce, Częstochowa, Włocławek). Od 28 I 1922 grała w warsz. t. Maska Julię w "Ogrodzie młodości" (w swoim życiorysie tę rolę podawała jako debiut). W marcu 1922 z akto­rami warsz. występowała we Włocławku, a w lecie w warsz. teatrach Stańczyk i Komedia. W sez. 1922/23 i 1923/24 grała wiele ról w warsz. T. Rozmaitości; w tym okresie występowała też go­ścinnie w teatrze w Sosnowcu (wiosna 1923) i w Objazdowym T. Premier pod kier. T. Ortyma (ko­niec grudnia 1923 i pocz. stycznia 1924). Od sierp­nia do listopada 1924, lub dłużej, grała w warsz. t. Stańczyk; we wrześniu wystąpiła też gościnnie w Grodnie i Białymstoku. Od marca 1925 do końca sezonu zagrała gościnnie dwanaście dużych ról w T. Miejskim w Toruniu. W sez. 1925/26 należała do zespołu Zjednoczonych T. Pomorskich w Byd­goszczy i Toruniu; odeszła w maju 1926 i w czerw­cu występowała w krótko działającym T. Letnim w Gdyni; 28 VIII i 5 IX 1926 grała w Kaliszu. W październiku 1926 w lwow. T. Małym "podbiła publiczność" i pozostała na sez. 1926/27 i 1927/28; z zespołem tym była też w Przemyślu (listopad 1926) i Stanisławowie (październik 1927). Na pocz. 1928 grała gościnnie w warsz. T. Sensacji. Od maja 1928 występowała w T. Nowym w Poznaniu, pocz. gościnnie, a w sez. 1928/29-1932/33 należała do czołówki zespołu; z teatrem tym była w Kaliszu (listopad 1929) i Gdańsku (luty 1931). W lecie 1930 zagrała gościnnie w T. Miejskim w Bydgosz­czy. W pierwszej poł. sez. 1933/34 występowała w T. Narodowym w Warszawie (nast. być może wróciła do Poznania), w sez. 1934/35 w T. Miej­skim w Łodzi, od marca do lipca 1935 w warsz. T. Aktora, w sez. 1935/36 w T. Nowym w Kaliszu, od pocz. 1936 znów w Warszawie w t. Wielka Rewia i w T. Malickiej (od czerwca), z którym współpracowała do 1938 lub dłużej. W lecie 1939 grała gościnnie w T. Miejskim w Bydgoszczy. Na sez. 1939/40 podpisała umowę z T. im. Wyspiań­skiego w Katowicach. Podczas okupacji niem. mie­szkała w Warszawie; recytowała w kawiarniach, grała w jawnych teatrzykach: Figaro, Maska, Nie­bieski Motyl, Komedia, Nowości. Należała do AK; po powstaniu warsz. wywieziona do obozu jeniec­kiego w Zeitheim, brała tam udział w przedstawie­niach organizowanych przez Z. Karpińskiego; po ucieczce z obozu występowała w t. żołnierskich na Zachodzie: ang. teatrze 30 Korpusu VIII Armii i T. Polowym 2 Korpusu Pol. pod kier. K. Kruko­wskiego we Włoszech, a nast. w Wielkiej Brytanii. W 1947 wróciła do Polski. W sez. 1947/48-1948/49 była aktorką T. Śląskiego w Katowicach (nast. pn. T. Śląsko-Dąbrowskie), w 1949-52 T. Narodowego w Warszawie. W 1952 występowała w Łódzkim Ludowym T. Objazdowym, od sez. 1953/54 do 1956 w T. Wybrzeże w Gdańsku. Od końca 1956 do śmierci była w zespole T. Śląskiego w Kato­wicach. W teatrze tym 30 I 1960 obchodziła jubi­leusz trzydziestopięciolecia pracy artyst. jako Pani Warren ("Profesja pani Warren"). Obdarzona dużym temperamentem scen., "inteligen­cją i dowcipem pokrywała niedostatki wykształce­nia, a intuicja aktorska dyktowała jej środki wyra­zu". "Prześliczne, wielkie czarne oczy, rysy nie tyle regularne ile pełne wdzięku, czarujący uśmiech, pięk­ny, ciepły głos i wrodzona bezbłędna dykcja - oto prócz talentu, bogactwo Haliny Cieszkowskiej" pisała H. Małkowska. Była "urzekająco lekkomyśl­na, a całą duszą oddana teatrowi" (J. Wyszomirski). Od początku swej błyskotliwej, ale i burzliwej, a okresami "topionej w alkoholu" kariery, występo­wała z powodzeniem w wielu różnorodnych rolach lirycznych i charakterystycznych, tak dram., jak i komediowych. Do najbardziej znanych ról C. przed wojną należały: Aniela ("Śluby panieńskie"), Bronka ("Edukacja Bronki"), Maria ("Wieczór Trzech Króli"), Bella ("Burmistrz ze Stylmondu"), Burmistrzanka ("Ptak"), Berta ("Ojciec"), Franciszka ("Pomysł panny Franciszki"), Władka ("Aszantka"), Conchita ("Kobieta i pajac"), Anna ("Świt, dzień i noc"), Michalina ("Osioł­kowi w żłoby dano"), Magdalena ("Strażnik cnoty"), Hai-Tang ("Kredowe koło"), Helena ("Żabusia"), Luda ("U mety"), Doryna ("Świętoszek"), Stefka ("Panna Ma­liczewska"), Belina ("Chory z urojenia"), Simona ("Ścieżki cnoty"), Ona ("Freuda teoria snów"), Pani Warren ("Profesja pani Warren"), choć w ostatniej roli krytycy warsz., obok pochwał, zarzucali jej zbyt ostrą grę. Rzadziej występowała w rolach wiel­kiego repertuaru romantycznego i klasycznego, choć grała m.in. tyt. rolę w "Lilii Wenedzie", Joannę w "Nocy listopadowej", Szimenę w "Cydzie". Po wojnie, w pełni dojrzała i świadoma swych środków aktor­skich, chwalona przez recenzentów i lubiana przez publiczność Śląska i Wybrzeża, grała wiele ról charakterystycznych, m.in. takie, jak: Ksenia ("Jegor Bułyczow i inni"), Bella ("Korzenie sięgają głęboko"), Janina ("Komedia" A. Wydrzyńskiego), Ogudałowa ("Panna bez posagu"), Regina ("Lisie gniazdo"), Stara ("Krzesła"), Podstolina ("Zemsta"), Matylda von Zahnd ("Fizycy"), Klimina ("Wesele"), Klara Zachanassian ("Wi­zyta starszej pani"), Amanda ("Szklana menażeria") i Babcia ("W czepku urodzona") - te dwie ostatnie w przedstawieniach w jej reżyserii.
Bibl.: Almanach 1968/69; Ciecierski: Mistrzowie s. 135; Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsku; Felczyński: Fredreum s. 196; Formanowicz; Kaszyński: Teatralia; Konarska-Pabi­niak: Repertuar; Krasiński: Teatr Jaracza; Krukowski: Z Melpomeną s. 85, 97; Kwaskowski (il.); Linert: T. Śląski (il.); Małkowska: Wspomnienia; Orlicz (il.); Sempoliński: Wielcy artyści; Szczepkowska: 20 lat t. na Wybrzeżu; ŚSB t. 3 (A. Linert); T. Śląski 1922-72 s. 102 (il.), 136-137 (J. Wyszomirski), 141, 157-158 (il.); T. przy ul. Cegiel­nianej; Wierzyński: Wrażenia; Wydrzyński s. 120, 163, 257 (il.); Dz. Zach. 1956 nr 303, 1967 nr 7 (il.); Glos Radom.1918 nr 105; Ilustr. Prz. Teatr. 1920 nr 21; Kur. Warsz.1919 nr 78, 169, 225, 1926 nr 144, 156, 292, 1928 nr 155, 1936 nr 158, 1937 nr 358, 1938 nr 83; Pam. Teatr. 1963 z. 1-4 s. 178, 189, 193, 199, 204, 1988 z. 1-2 s. 231-236 (S. Marczak-Oborski); Prz. Teatr. i Film. 1924 nr 12 (il.), 1925 nr 2 (il.); Prz. Teatr. i Kinematogr. 1922 nr 12; Teatr 1952 nr 9, 1969 nr 7 (il.); Afisze, programy, wycinki prasowe, IS PAN; Programy, MTWarszawa; Akta, kartoteki i wycinki prasowe, ZASP; Garlicka: Życie teatr. przedmieść; Turowski: Teatr w Łodzi; Wosiek: Teatry ob­jazdowe.
Ikon.: Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa.
Film.: 1938 - Rena (f.).
Nagrania: Role - Red. Dok. Inf. PR.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994