Tacjanna Wysocka
WYSOCKA Tacjanna Bernadetta, z Adamowiczów (31 stycznia 1891 lub 1894 Moskwa – 2 kwietnia 1970 Warszawa)
tancerka, choreograf, kierownik baletu
Była córką Polaka, lekarza wojskowego, generała lejtnanta Wiktora Adamowicza i jego żony Elżbiety, Rosjanki, żoną Stefana Wysockiego.
W 1903-08 kształciła się w Instytucie Smolnym w Petersburgu, a w 1909 zdała maturę w prywatnym gimnazjum. Według własnej relacji, od 1908 uczyła się tańca klasycznego u Eugenii Sokołowej. Latem 1909 w Paryżu oglądała przedstawienia Ballets Russes Siergieja Diagilewa, które wywarły na niej silne wrażenie. W 1909–11 pracowała jako nauczycielka francuskiego, równocześnie biorąc lekcje rytmiki u Władimira Presniakowa. Od 1911 uczęszczała do Instytutu Gimnastyki Rytmicznej w Petersburgu, stosującego metodę Émile'a Jaques-Dalcroze'a. Uczyła się też tańca u Wiery Fokiny i Józefa Krzesińskiego, gry aktorskiej u Siergieja Wołkońskiego; studiowała również historię sztuki. Od 1913 występowała jako tancerka na koncertach w Petersburgu. W 1915 uzyskała dyplom Instytutu Gimnastyki Rytmicznej i od jesieni podjęła w nim pracę jako nauczycielka klasy dla dzieci. Poślubiła 15 listopada 1916 Stefana Wysockiego, profesora umuzykalnienia w tymże instytucie. W 1917 przez pewien czas sama kierowała w Piotrogrodzie szkołą rytmiki i tańca scenicznego, ale wkrótce wyjechała do Moskwy, gdzie mąż jej podjął pracę w przedstawicielstwie polskim.
W październiku 1918 oboje przenieśli się na stałe do Polski. Od grudnia 1918 prowadzili w Warszawie Szkołę Umuzykalnienia Stefana i Tacjanny Wysockich, przekształconą wkrótce w Szkołę Umuzykalnienia i Tańca Scenicznego, która działała do 1939 (od 1936 pn. Szkoła Tańca Scenicznego). Od 1923 do 1928 Wysocka z zespołem swych uczennic pn. Teatr Sztuki Tanecznej dawała publiczne przedstawienia we własnej choreografii i występowała w nich jako tancerka. Zespół wyjeżdżał też na występy do innych miast, m.in. do Torunia.
Od 1923 współpracowała z teatrami dramatycznymi, przygotowując choreografię do przedstawień w Teatrze Polskim (m.in. Sen nocy letniej 1923 i 1934, Sługa dwóch panów 1927, Dziady 1934), Teatrze im. Bogusławskiego (Opowieść zimowa 1924, Złoty płaszcz 1925, Achilleis 1925, Nie-Boska komedia 1926), Teatrze Melodram (Jak stać się bogatym i szczęśliwym, 1931), Teatrze Narodowym (Fiesko, 1937), Letnim (Serce w rozterce, 1939). W większości tych przedstawień występował jej zespół taneczny, a do 1927 także ona sama. Najczęściej współpracowała z Leonem Schillerem, ale niekiedy także z Aleksandrem Zelwerowiczem, Karolem Borowskim i innymi reżyserami. Dla Schillera układała także choreografię do przedstawień plenerowych, m.in. Pieśń o ziemi naszej w Teatrze na Wyspie w Łazienkach (1927) i Kulig podczas Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu (1929). Organizowała też niekiedy spektakle taneczne dla dzieci, m.in. Dzieci podwórka (1933).
Od 1928 do 1932 zespół jej (pn. Tacjann-girls) występował stale w teatrze Qui Pro Quo, potem także w innych teatrzykach, jak: Nowy Ananas (1931), Alhambra (1933), Wielka Rewia (1938), Cyrulik Warszawski (1938). Wyjeżdżał też kilkakrotnie za granicę: w 1932 do Paryża na Międzynarodowy Konkurs Tańca, gdzie prezentował balet Images polonaises wg libretta Schillera; w 1935–38 występował we Włoszech, Niemczech, Belgii i Francji (m.in. w Casino de Paris w 1937).
Sama Wysocka prowadziła w 1923–25 zajęcia z rytmiki i plastyki w Instytucie Reduty, a w 1934–39 ćwiczenia ruchowe na Wydziale Reżyserskim PIST-u. Okresowo pisała recenzje z przestawień baletowych, m.in. w „Kurierze Porannym” i wygłaszała odczyty o tańcu.
Podczas II wojny światowej udzielała nadal lekcji rytmiki i tańca, ale nie miała zezwolenia na prowadzenie szkoły. Współpracowała też przy konspiracyjnych przedstawieniach przygotowywanych przez Schillera w Henrykowie (gdzie okresowo mieszkała) i w Milanówku.
Po wojnie znalazła się w Częstochowie, gdzie w 1945–46 była baletmistrzem w Teatrze Miejskim i prowadziła szkołę tańca. W 1946–51 kierowała Szkołą Tańca Scenicznego (potem pn. Szkoła Baletowa) w Sosnowcu, a po jej upaństwowieniu w 1950 była kierownikiem artystycznym. Jednocześnie współpracowała jako choreograf z Teatrem im. Wyspiańskiego w Katowicach; przygotowała m.in. układy taneczne do Antygony (1946), Snu nocy letniej (1947), Krakowiaków i Górali (1947), Jak wam się podoba (1948). Wykładała też w Studio Dramatycznym przy tym teatrze. Po przeniesieniu się do Warszawy prowadziła w 1952–55 wykłady z choreografii w Akademii Wychowania Fizycznego. Później zajmowała się krytyką i historią tańca, działała w sekcji baletowej SPATiF-u. Jubileusz czterdziestopięciolecia pracy artystycznej obchodziła 5 marca 1962. W 1968 otrzymała doktorat honoris causa Université de la Danse w Paryżu. Opublikowała kilka książek: Gimnastyka artystyczna (Warszawa 1955), Wspomnienia (Warszawa 1962) i Dzieje baletu (Warszawa 1970).
Należała do pierwszych w Polsce propagatorek gimnastyki rytmicznej wg systemu Jaques-Dalcroze'a, który w swej szkole łączyła z elementami techniki tańca klasycznego. Jan Ostrowski-Naumoff pisał na ten temat: „Stojąc początkowo na gruncie solidnej tradycji baletowej, odbiła się Wysocka od tej podstawy, dając się porwać rewolucyjnym hasłom tzw. tańca plastycznego i mierząc siły na zadania, sięgać zaczęła po realizacje szczytnych utworów muzyki klasycznej”. Te interpretacje choreograficzne muzyki takich kompozytorów, jak Fryderyk Chopin, Ludwig van Beethoven, Robert Schumann, uznawane przez niektórych za wybitne i samodzielne osiągnięcia, były przez innych (np. przez Tadeusza Boya-Żeleńskiego) ostro krytykowane, szczególnie wtedy, gdy wprowadzane były do programów rewiowych. Jak pisał bowiem Ostrowski-Naumoff „chęć oparcia bytu swych adeptek i swej pracy o realny grunt życiowy, podszeptuje Wysockiej myśl przerzucenia się do rewii”.
„Zespół jej występuje nie tylko w rewiach krajowych, ale i zagranicznych, budząc niejeden odruch oburzenia za to obniżanie lotu”. Zdaniem Bożeny Mamontowicz-Łojek „Tacjann-girls nie były zresztą typowym zespołem girls w rozumieniu upowszechnionym przez praktykę rewii europejskich w latach dwudziestych; efekt widowiskowy wykonywanych przez ten zespół układów opierał się głównie na elementach akrobatycznych”, które w tym czasie zyskały przewagę także w jej nauczaniu. Zastrzeżenia jednak budził sam fakt występowania młodych uczennic jej szkoły w rewiach, a nawet nocnych lokalach.
Niewątpliwą zasługą Wysockiej było, że jako jedna z pierwszych w Polsce zrozumiała odrębną rolę tańca w teatrze dramatycznym, dzięki czemu jej choreografia do niektórych sztuk wielkiego repertuaru reżyserowanych przez Schillera, zyskiwała uznanie krytyków.
Bibliografia
Almanach 1969/70; Linert: T. Śląski; Łoza: Czy wiesz; Mamontowicz-Łojek: Szkolnictwo; Mamontowicz-Łojek: Terpsychora (tu cyt. z J. Ostrowskiego-Naumoffa); Sempoliński: Wielcy artyści; Szczublewski: Artyści i urzędnicy; Turska: Almanach; WEP; Teatr 1962 nr 6 (L. Rotbaumówna); Akta, ZASP.
Ikonografia
Fot. - Arch. Dok. Mech.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1900–1980, t.II, PWN, Warszawa 1994.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.
