Osoby

MAŁKOWSKI Henryk Paweł (15 VII 1881 Satanów na Podolu -17 II 1959 Warszawa), aktor. Był sy­nem Konstantego M. i Izabeli z Branickich, mężem aktorki Anieli Łomskiej. Po ukończeniu gimn. kształ­cił się w Klasie Dramatycznej przy Warsz. Tow. Muzy­cznym, którą ukończył w 1902. We wrześniu tego roku debiutował w Płocku w zespole J. Niewiarowskiego. Z zespołem tym występował też w Kielcach i Piotrko­wie, później z zespołem B. Bolesławskiego, m.in. w Ra­domiu i Iłży, w sez. 1904/05 w t. łódz. (z jego zespołem także w warsz. T. w Filharmonii), w 1907 w zespole objazdowym K. Kamińskiego, w sez. 1907/08 w Kaliszu, w 1908 w zespołach objazdowych K. Adwento­wicza i M. Przybyłko-Potockiej. Wg własnej relacji ok. 1908 był też przez pewien czas uczniem K.S. Stanisław­skiego w Moskwie. W 1909 występował w kabarecie "Momus" w Warszawie, a następnie brał udział w objeździe tego zespołu obejmującym m.in. Moskwę, Kijów, Wiedeń i Pragę. W sez. 1910/11 występował w T. Zjednoczonym w Warszawie, jesienią 1911 w T. Miejskim w Łodzi, a w końcu tego roku został zaanga­żowany do zespołu farsy WTR i pozostał w nim do 1922 (także po przejęciu teatrów przez miasto). Ponadto podczas I wojny świat. występował okresowo w warsz. t. Aquarium, t. Miraż i T. Artystycznym, w 1920 w T. Bagatela, a w sez. 1921/22 w T. Reduta. 30 X 1920 oże­nił się z aktorką Anielą Erlich (pseud. Łomska). W 1922-39 należał stale do zespołu T. Polskiego i Małego w Warszawie: dorywczo występował też w teatrzy­kach, m.in. Stańczyk (1922-23) i Kameleon (1932), brał udział w imprezach objazdowych m.in. w 1924 z M. Przybyłko-Potocką, w 1932-36 grał też w T. Naro­dowym i na innych scenach TKKT. Podczas II wojny świat. brał udział w tajnych koncertach w Warszawie i współpracował z konspiracyjnym PIST. Od 1946 do końca życia występował stale w T. Polskim i T. Kame­ralnym w Warszawie.
Od początku swej kariery M. grywał niemal wyłącznie role charakterystyczne. Wyróżniał się dobrą dykcją i wyrazistym gestem. Role swe kształtował z poczuciem humoru, finezyjnie opracowywał szczegóły. Intereso­wał się specjalnie charakteryzacją, którą też wykładał, najpierw w PIST, a potem w warsz. PWST. Grał m.in. takie role jak: Kusy ("Zaczarowane koło"), Starucha ("Sumurun"), Słoneczko ("Wesele Figara"), Zygmunt Melbe ("Maskota"), Woźny Martin ("Nowi panowie"), Despreaux ("Madame Sans Gene"), Adolf ("Osiołkowi w żłoby dano"), "Prosiek" Thompson ("Broadway"), Lefty Moore ("Artyś­ci"), Piotr ("Stare wino"), Tracy Tupman ("Klub Pickwicka"), a w ostatnim okresie Tremo ("Król i aktor"), Karzeł ("Horsztyński"), Migacz ("Odwiedziny"). W "Momusie" i innych kabaretach zasłynął jako parodysta, parodio­wał m.in. Izadorę Duncan. W 1916-39 wystąpił też w ok. trzydziestu pięciu pol. filmach. Rozwijał ożywioną działalność społeczną, zwłaszcza w zakresie organizowania t. dziecięcych. W 1905 przy­gotowywał przedstawienia szkolne w Łodzi, w okresie międzywojennym współpracował z zespołami TUR w Warszawie, często brał udział w porankach dla dzieci, a w 1936-39 kierował t. złożonym z dzieci, dającym poranki w T. Wielkim, a następnie w sali na ul. Karo­wej. Pracę tę ułatwiała mu niezwykła łatwość nawiązy­wania kontaktu z dziećmi. W 1924-39 wielokrotnie wyjeżdżał wraz z żoną do polonijnych ośrodków robot­niczych we Francji i w Niemczech i występował tam jako recytator i aktor. Był też organizatorem przedsta­wień amatorskich i kursów instruktorskich w środo­wiskach polonijnych. Opublikował "Moje wspomnienia" (Warszawa 1958).
Bibl.: Banaszkiewicz, Witczak; Lorentowicz: T. Polski; Łoza: Czy wiesz I (il.); Małkowski: Moje wspomnienia (il.); Express wiecz. 1959 nr 43; Kur. pol. 1959 nr 43; Teatr 1960 nr 5; Try­buna Ludu 1959 nr 49; Życie Warsz. 1959 nr 43; Afisze i prog­ramy, IS PAN, MTWarszawa.
Ikon.: L. Jabłoński: Maska pośmiertna M., gips - MTWar­szawa; Fot. w rolach - IS PAN, MTWarszawa.
Film.: 1928 - Huragan; 1932 - Księżna Łowicka; 1933 - Każdemu wolno kochać, Pod Twoją obronę, Prokurator Alicja Horn, Wyrok życia; 1934 - Czy Lucyna to dziewczyna?; 1935 - Dwie Joasie; 1936 - Barbara Radziwiłłówna, Jadzia, Pan Twar­dowski, Róża; 1937 - Kościuszko pod Racławicami, Pani mi­nister tańczy, Ułan księcia Józefa; 1938 - Druga młodość, Ro­bert i Bertrand, Serce matki, Sygnały, Wrzos; 1939 - O czym się nie mówi, Sportowiec mimo woli. Złota maska.
Nagrania: Role (Zemsta, Wojna króla Żółcika), dialogi - Arch. Dok. Mechanicznej; Role (Pan Jowialski, Pustki w kie­szeni, Wielki człowiek do małych interesów) - Teatr PR; Dia­log - MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973