GRABOWSKA Zofia, zamężna Godlewska (24 kwietnia 1899 Wołogda, Rosja – 15 sierpnia 1990 Warszawa),
aktorka.
Miejsce i data urodzenia według Kartoteki mieszkańców Poznania z lat 1870–1930; podawane przez Grabowską są błędne. Była córką Juliana Grabowskiego, lekarza, działacza Polskiej Partii Socjalistycznej, więźnia Cytadeli, skazanego na zesłanie, i Stefanii z Bobakowskich; żoną aktora Mariana Godlewskiego (ślub 8 sierpnia 1928 w Wilnie); od czasów II wojny światowej do końca życia związana była z dziennikarzem Konstantym Wojciechowskim. Aktorstwa uczyła się w Oddziale Dramatycznym przy Konserwatorium Muzycznym w Warszawie.
Debiutowała w Wilnie; w 1921–23 występowała w Teatrze Polskim „Lutnia” i już od początku zwróciła uwagę prasy oraz podbiła wileńską publiczność. Jej pierwsze role to m.in.: Bronka (Śnieg), Muza (Wyzwolenie), Marysia (Stare miasto), Anna (Tamten). W sezonie 1923/24 grała w Teatrze Bagatela w Krakowie, np. Matyldę (Wielki człowiek do małych interesów). Z zespołem tego teatru w sierpniu 1924 odwiedziła Przemyśl. W sezonie 1924/25 występowała ponownie w Wilnie, gdzie pozostała „niezapomniana” (Romer-Ochenkowska) w rolach Żony (Nie-Boska komedia), Córki (Burmistrz Stylmondu) oraz w tytułowej Panny Maliczewskiej. Wilno odwiedzała także w sezonach letnich 1927 i 1928, grała w trzech sztukach: Dar poranka, Wierna kochanka, Wino, kobieta i dancing.
W 1925–31 była aktorką Teatru Polskiego w Poznaniu; spodobała się Stefanowi Papéemu w roli Reni (W cichym dworze, 1925); w tytułowej Beatrix Cenci (1927) zachwycał się jej „wymową gestu”, „prostotą intonacji” i „równo płynącym głosem” W. Noskowski, a Jerzy Koller dodawał, że „w niczym nie ustępowała Solskiej”; w jego też opinii Roksana (Cyrano de Bergerac, 1929) nie bardzo do niej pasowała, bo widziano ją jako „artystkę na wskroś /moderne/”, ale „wyglądała prześlicznie, starała się, wsparta radami reżysera, wydobyć właściwy styl postaci”. Z sukcesem zagrała ponownie Żonę (Nie-Boska komedia, 1926), „ujęła publiczność słodyczą, prostotą, oszczędnością słów”, jej scena obłąkania „przejmowała do głębi” (cytat za Stefanią Skwarczyńską). Uznaniem cieszyły się także inne role Grabowskiej, m.in.: Laura (Kordian), Wanda (W małym domku), Anastazja (Idiota), Salome (Uczta Herodiady), Janina (Sublokatorka), Joanna (Noc listopadowa), tytułowa Turandot, Żaneta (Wilki w nocy), Laura (Dwaj panowie B.), Hrabina (Spazmy modne), Alice (Ulica).
W czerwcu 1930 w teatrze Morskie Oko występowała gościnnie w komedii Codziennie dancing. W sezonie 1930/31 należała do zespołu poznańskiego, ale przebywała w Paryżu, gdzie dla wytwórni Paramount Pictures nagrywała polską wersję filmu Głos serca. W sezonach 1931/32 i 1932/33 występowała w Teatrze Miejskim w Łodzi, m.in. w tytułowej roli w Circe w reżyserii Stanisławy Wysockiej; z zespołem łódzkim była na występach w Kaliszu (czerwiec 1932). Latem 1933 występowała w objeździe ze sztuką Milcząca siła (grała rolę Ewy), m.in. 30 września 1933 w Poznaniu, a od 23 listopada 1933 grała tę rolę w Instytucie Reduty w Warszawie. Od sezonu 1934/35 do wybuchu II wojny światowej była aktorką Teatru Polskiego w Warszawie, grała m.in.: Rachelę (Judasz z Kariothu), Kassandrę (Odprawa posłów greckich), Gonerylę (Król Lear) – 1935; Dorotę (Adwokat i róża, 1936), Monę Sancię (Cezar i człowiek, 1937); Lady Inez (Mała Dorrit), Nike spod Cheronei (Noc listopadowa), Idalię (Maskarada Iwaszkiewicza) – 1938. Występowała też na innych scenach Towarzystwa Krzewienia Kultury Teatralnej, np. w 1934 w Teatrze Nowym jako Maria (Igraszki muzyczne). W marcu 1937 w przedstawieniu Warsztatu Teatralnego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej grała tytułową rolę Elektry w dramacie Hofmannsthala. Zagrała w filmach Jego wielka miłość (1936), Za winy niepopełnione (1938) i Geniusz sceny (1939) o Ludwiku Solskim.
Lata II wojny światowej i okupacji niemieckiej przeżyła w Warszawie, była m.in. kelnerką w kawiarni „U Aktorek” i „U Elny Gistedt”. Po wojnie, na początku 1945 oraz w sezonie 1945/46 występowała w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi, m.in. w rolach Elmiry (Świętoszek), Hrabiny (Wesele Figara), w 1946/47 w Miejskich Teatrach Dramatycznych w Warszawie (Rachel w Weselu), w 1947/48 w objeździe grała rolę Klaudyny (Historia dwu serc, u boku Aleksandra Żabczyńskiego), w lipcu 1948 w warszawskim Teatrze Klasycznym Ruth (Seans). W sezonie 1948/49 występowała w Warszawie w Teatrze Rozmaitości jako Podstolina (Zemsta) oraz w Łodzi w Teatrze Kameralnym Domu Żołnierza jako Marta (Gwiazda Stevensona; także w sezonie 1949/50 w Teatrze Współczesnym w Warszawie). W tym samym sezonie grała też w Ludowym Teatrze Muzycznym, np. Madame Contat (Narodziny Figara). Od sezonu 1950/51 do końca 1968 była aktorką warszawskiego Teatru Powszechnego; jej role to m.in.: Klaudia (Rodzinka, 1952), Mademoiselle Chiffon (Podróż po Warszawie, 1957), Fernanda (Pan z milionami, 1960), Eurydyka (Antygona, 1962), Pani Wielosławska (Przedwiośnie, 1964), Wolumnia (Koriolan, 1966), Prezesowa Zasławska (Pan Wokulski, 1967). W sezonie 1958/59 występowała gościnnie w Teatrze Ziemi Opolskiej w Opolu w roli George Sand (Lato w Nohant) oraz Idalii (Fantazy). Od 1 stycznia 1969 do 31 grudnia 1975 należała do zespołu Teatru Narodowego, zagrała epizodyczną rolę Damy dworu (Święta Joanna, 1969), a potem już nie występowała. W dniu 1 stycznia 1976 przeszła na emeryturę. Była Członkiem Zasłużonym Związku Artystów Scen Polskich.
W młodości wyróżniała się urodą, miała smukłą sylwetkę, ciemne włosy, duże, zielone, pełne ekspresji oczy. Największe sukcesy odnosiła przed wojną w Poznaniu, gdzie miała opinię dobrej aktorki dramatycznej i była niezwykle popularna. W Karykaturach poznańskich, napisanych w formie szopki i wydanych w 1929 przez twórców poznańskiego kabaretu „Ździebko”, została wymieniona na pierwszym miejscu wśród najpiękniejszych poznańskich aktorek, o których śpiewała kukiełka Jerzego Kollera. Potem w Warszawie należała, zdaniem Marczaka-Oborskiego, do grona amantek
mających pełne kwalifikacje do grania dużych ról, przy tym odznaczających się urodą i swoistym «warszawskim sznytem».
Pisał o niej Jan Lorentowicz:
Inteligentna i zajmująca stylizatorka ról dramatycznych
i pół-charakterystycznych.
Po wojnie początkowo zagrała kilka dużych ról, ale z czasem, zwłaszcza w dużych warszawskich zespołach, była obsadzana przeważnie w rolach drugoplanowych, bądź epizodycznych. Fot. z M. Godlewskim.
Album artysty polskiego. Warszawa 1938 (il.); Boy: Pisma t. 23, 25–28; Czachowska: Zapolska; Felczyński: Fredreum s. 195; Guderian-Czaplińska: Album teatr. s. 92, 93 (il.); Guderian-Czaplińska: Teatr. Arkadia (il.); Grzymała-Siedlecki: Z t. warsz.; Hist. filmu t. 2; Iwaszkiewicz: T. Polski; Kaszyński: Teatralia; Korzeniewski: Spory; Lorentowicz: T. Polski s. LXIII (cyt.); Marczak-Oborski: Teatr 1918–39; Mykita-Glensk; Orlicz (il.); Osiński: Pamięć Reduty; Papée: Teatr współczesny s. 31, 53, 97, 128; Romer-Ochenkowska s. 39; Sadowy: Teatr, plotki, aktorzy s. 49; Sempoliński: Wielcy artyści; Skwarczyńska: Trzy opracowania (stąd cyt.); Stokowa: Wyspiański; T. przy ul. Cegielnianej; Wierzyński: Wrażenia; Wilno teatralne; Wilski: Szkolnictwo; Wilski: Wielka tragiczka (tu opinia W. Noskowskiego); Dz. Pozn. 1927 (7 X; J. Koller), 1929 (16 III; J. Koller); Dz. Wil. 1924 nr 219, 1928 nr 150, Express Wiecz. 1960 nr 187 (il.); Kur. Warsz. 1934 nr 220, 315, 1935 nr 152, 217; Pam. Teatr. 1971 z. 3–4 s. 385–399; Teatr 1937 nr 4, 6; Tyg. Ilustr. 1930 nr 14 (il.), 1936 nr 21 (il.), 1937 nr 25 (il.); Życie Teatru 1925 nr 26–30; Życie Warsz. 1990 nr 191; Afisze, Uniw. w Poznaniu, IS PAN, MTWarszawa; Akt zgonu nr I/1802/1990, Arch. USC Warszawa; Akta m. Poznania (Kartoteka mieszkańców z lat 1870–1930 sygn. 14 439), Arch. Państw. Poznań (tu data ślubu z M. Godlewskim), ZASP (fot.); Kułaga: T. Bagatela; Spis ZASP 1939, 1949; Almanach 1944–59; Inf. siostrzenicy, Hanny Taborskiej z Warszawy.
R. Roguski: Portret, ok. 1930 – repr. fot. NAC; Fot. – Bibl. Nar., IS PAN, ITWarszawa, MTWarszawa, NAC.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
