Osoby

DANIEWICZ Adam Jerzy, także Daniewlcz-Freyman, Freyman (7 października 1906 Borysław na Ukrainie – 29 października 1984 Łódź),

aktor, reżyser. 

Był synem Dawida Daniewicza i Anieli z Freymanów; mężem Heleny z domu Lew (ślub 6 sierpnia 1933 w Borysławiu). W 1925 w Borysławiu zdał maturę i przez rok pracował jako korepetytor. W 1926 rozpoczął studia medyczne w Wiedniu, które przerwał na trzecim semestrze ze względów zdrowotnych. 

W 1929–31 był słuchaczem Miejskiej Szkoły Dramatycznej w Krakowie, w 1932 zdał aktorski egzamin Związku Artystów Scen Polskich. W 1931–33 występował w Teatrze Objazdowym Ziemi Krakowskiej; według własnej relacji, w 1932 grał też dorywczo w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie,  a w 1933 w Teatrze im. Żeromskiego w Warszawie. Wiadomo, że w grudniu tego roku wystąpił pod nazwiskiem Freyman w Teatrze Wielkim jako rosyjski Wojskowy (Emilia Plater) i „na zupełną pochwałę zasłużył” (Karol Irzykowski). W sezonie 1934/35 należał do zespołu Teatru Popularnego w Łodzi, ale już wiosną 1935 wrócił do Warszawy, gdzie był angażowany do kilku przedstawień w Teatrze Ateneum oraz w Teatrze Polskim (np. jako Szammai w Judaszu z Kariothu, 13 kwietnia). Używał odtąd nazwiska Daniewicz. 

W sezonach 1935/36 i 1936/37 występował w Objazdowym Teatrze Małopolskim (też pod nazwą Teatr Pokucko-Podolski im. Moniuszki) z siedzibą w Stanisławowie; zagrał m.in. Ciekockiego (Uciekła mi przepióreczka), Leona (Codziennie o piątej). W sezonach 1937/38 i 1938/39 brał udział w objazdach Zespołu Reduty i występował jako: Wojtuś (Skiz), Gustaw (Śluby panieńskie), Zdzisław (Przyjaciele Fredry). 

Wybuch II wojny światowej zastał go w Warszawie, skąd wkrótce wyjechał do Lwowa, a następnie do Stanisławowa, gdzie w 1940–41 był aktorem i asystentem reżysera w ukraińskim Państwowym Teatrze im. Franki. Po wkroczeniu Niemców został zmuszony do zamieszkania w getcie. W 1942 zbiegł z transportu do obozu w Bełżcu i przedostał się do Warszawy. Zdobył fałszywe dokumenty na nazwisko Nowak i pracował w fabryce spirytusu. Aresztowany w lipcu 1944, został uwięziony na Pawiaku, a potem wywieziony do obozów Gross-Rosen i Buchenwaldu. Po oswobodzeniu obozu w 1945 przez armię francuską, leczył się w niemieckim szpitalu. W 1946 pracował w Polskim Czerwonym Krzyżu we francuskiej strefie okupacyjnej w Niemczech. W 1947 wrócił do kraju i, według własnej relacji, zatrudnił się w Teatrze Miejskim w Katowicach. 

Po roku przeniósł się na stałe do Łodzi. W sezonach 1948/49 i 1953/54–1958/59 występował w Teatrze Powszechnym, a sporadycznie także reżyserował. Grał m.in.: Bosa (Nadzieja, 1948), Dyrektora II (Dwa teatry, 1949), Barona von Waltera (Intryga i miłość, 1952), Aleksieja Ignatowa (Tania, 1954); w tej ostatniej „święcił wielki tryumf aktorski” (Stanisław Kaszyński), a według Władysława Orłowskiego:

duża prostota i ciepło stworzonej przez niego sylwetki ujmowała szczególnie pewną sympatyczną niezgrabnością w scenach miłosnych.

W szeregu interesujących postaci, jakie stworzył na tej scenie, nie zabrakło Profesora Higginsa (Pigmalion, 1957) i Ottona Franka (Pamiętnik Anny Frank, 1958), w której to roli był nawet

za dobry i wysunął się na plan pierwszy, usuwając nieco w cień główną bohaterkę 

(A. Grabowska). 

W sezonach 1949/50–1952/53 i 1959/60–1972/73 był  aktorem Teatru Nowego, gdzie w 1953 obchodził 20-lecie pracy artystycznej. Zagrał tu ponad 30 ról, np.: Dworzaka (Brygada szlifierza Karhana, 1949), Charleya (Śmierć komiwojażera, 1960); Smitha (Opera za trzy grosze), Pana de Sotenville (Grzegorz Dyndała) – 1961; Werlego (Dzika kaczka, 1963), Doktora Hugo (Dożywcie, 1965), Ojca (Kartoteka, 1967); Pastora (Tkacze), Lulukowa (Rewizor) – 1968; Księdza (Kordian, 1969). W sezonie 1964/65 wystąpił gościnnie w roli Reżysera (Wyzwolenie) w Teatrze im. Jaracza. 

Recenzenci chwalili zgodnie jego rzetelne aktorstwo i prawdę psychologiczną kreowanych postaci, np. w roli Władysława (Lekkomyślna siostra, 1972)

wiarygodnie pokazał dramat porzuconego, a kochającego żonę męża 

(H. Pawlak),

był „bardzo wzruszający”, ale „nieprzerysowany” (R. Łoboda). W 1950–77 zagrał niewielkie role w kilku filmach. 

Zawsze interesowała go reżyseria i praca pedagogiczna: łączył obie pasje reżyserując warsztaty dyplomowe łódzkiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej na scenie Teatru Młodego Widza (II scena Teatru Powszechnego), m.in.: Sen nocy letniej (1954), W małym domku (1956), Don Juana Rittnera (1957), Miłość oskarża i Lato (1959), Klub kawalerów (1960), a ponadto gościnnie Mieszczan na scenie Teatru Ziemi Rzeszowskiej (1954). W 1951–77 (także po przejściu na emeryturę w 1973) był cenionym pedagogiem łódzkiej Państwowej Wyższej Szkoły Aktorskiej, Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej, Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej, potem Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej (w 1955–58 pełnił też funkcję prorektora Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej, w 1959 Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej). W 1952–55 przewodniczył Zarządowi łódzkiego Oddziału Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu.

Bibliografia

Almanach 1984/85; Boy: Pisma t. 26; Czanerle: T. pokolenia (il.); 20 lat T. Powszechnego w Łodzi 1945–65 (il.); X-lecie T. Powszechnego w Łodzi 1946–56 (S. Kaszyński; il.); Irzykowski: Recenzje; Irzykowski: Pisma teatr. t. 3; Kaszyński: Teatr łódz.; O zespole Reduty; Osiński: Pamięć Reduty; 50 lat szkoły film.; Powszechny nie tylko z imienia s. 40, 42, 43, 106, 107; Sto lat sceny pol. w Łodzi; T. Małopolski 1933–38; T. Nowy w Łodzi; Teatr Dejmka (il.); Acta Universitatis Lodziensis 1987 z. 8 s. 139, 140, 156 (E. Nawrocka); Aktor i Widz 1936 nr 1; Dz. Łódź. 1953 nr 182 (il.), 1958 nr 268 (A. Grabowska); Głos Rob. 1972 nr 165 (H. Pawlak), 1984 nr 260; Kur. Warsz. 1934 nr 5; Łódz. Express Ilustr. 1954 nr 262 (W. Orłowski); Łódź Lit. 1954 nr 11–12 (S. Kaszyński); Odgłosy 1963 nr 33 (il.), 1972 nr 32 (R. Łoboda); Pam. Teatr. 1997 z. 1–4 s. 85, 100; Teatr 1985 nr 1; Akt urodzenia nr 46531/n/52, ślubu nr 5150/n/52 i zgonu nr III–1595/1984, Arch. USC Łódź-Centrum; Akta, Biblioteka i Ośrodek Inf. Filmowej PWSFTViT Łódź, ZASP (fot.); Programy i wycinki prasowe, IS PAN; Spis ZASP 1939, 1949; Almanach 1944–59; www.filmpolski.pl 

Ikonografia

Fot. – IS PAN, ITWarszawa, NAC.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1910–2000, t. III, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 2017.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.

Biogram w Almanachu Sceny Polskiej

Adam Daniewicz, właśc. Freyman (7 X 1906 Borysław - 29 X 1984 Łódź), aktor, pedagog. W l. 1929-31 uczęszczał do Miejskiej Szkoły Dramatycznej w Krakowie. W l. 1931-33 grał w objazdowym T. Ziemi Krakowskiej i T. im. Słowackiego w Krakowie, w sez. 1933/34 w T. im. Żeromskiego w Warszawie, 1934/35 w T. Popularnym w Łodzi, ponadto w 1935 gościnnie w T. Ateneum i Polskim w Warszawie, w l. 1935-37 w Objazdowym T. Małopolskim z siedzibą w Stanisławowie, w l. 1937-39 uczestniczył w objazdach Reduty m.in. ze "Skizem" Zapolskiej (Wituś), "Ślubami panieńskimi" (Gucio) i "Przyjaciółmi" Fredry (Zdzisław). W l. 1940-41 był asystentem reżysera w t. ros. w Stanisławowie, w l. 1942-44 pracował fizycznie w Warszawie, w l. 1944-45 był więźniem Pawiaka, Gross-Rosen i Buchenwaldu. W okresie powojennym początkowo wg własnej relacji był zaangażowany w T. Śląskim w Katowicach (sez. 1947/48), a następnie związał się ze scenami łódź.: w l. 1948-49 i 1953-59 był aktorem T. Powszechnego, w l. 1949-53 i 1959-73 T. Nowego. Grał m.in. Charleya ("Śmierć komiwojażera" Millera), Pana de Sotenville ("Grzegorz Dyndała" Moliera), Werle ("Dzika kaczka" Ibsena), Astrologa ("Marża Stuart" Słowackiego), Doktora Hugo ("Dożywocie" Fredry), Ojca ("Kartoteka" Różewicza), Księdza ("Kordian" Słowackiego), Władysława ("Lekkomyślna siostra" Perzyńskiego). W 1973 przeszedł na emeryturę. W l. 1951-77 wykładał na wydz. aktorskim łódź. PWSFTViT, a okresowo pełnił też funkcję prorektora tej uczelni. Źródło: Almanach Sceny Polskiej 1984/1985. Tom XXVI. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe - Warszawa 1989.