Maria Szczęsna
SZCZĘSNA Maria, właśc. M. Szelistowska, z Gąsowskich, także M. Szczęsna-Wroczyńska, M. Wroczyńska (2 II 1889 Warszawa - 7 VIII 1971 Skolimów k. Warszawy), aktorka, reżyser, dyrektor teatru. Była córką Szymona Gąsowskiego, urzędnika, i Felicji z Szymańskich. Zaczęła występować jako deklamatorka na koncertach dobroczynnych ok. 1911. Od 1916 występowała w warsz. t. rewiowych i kabaretach: Bi-Ba-Bo, Artystycznym, Miraż (1916-17), Oaza (1917) i Czarny Kot (1917, 1920), W lutym 1919 grała w T. Praskim, od marca do maja (jako Sz.-Wroczyńska) występowała z objazdowym zespołem K. Adwentowicza w Kaliszu, Płocku, Częstochowie, Lublinie, Kielcach. Latem t.r. należała do zespołu objazdowego występującego w Poznańskiem, nast. (jako Sz.) do krótko istniejącego zespołu T. Rozmaitości we Lwowie pod kier. E. Rygiera. W tym samym sez. 1919/20 grała w warsz. T. Dramatycznym, m.in. Hankę w "Moralności pani Dulskiej" (grudzień 1919), znów używając nazwiska Wroczyńska, które nast. zarzuciła. W 1921-23 występowała w operetkach w T. Miejskich we Lwowie. Na pocz. sez. 1923/24 była w zespole Operetki krak. przy ul. Rajskiej. Od stycznia do czerwca 1924 kierowała, wraz z S. Michułowiczem, zespołem objeżdżającym miasta Galicji Wschodniej (Stanisławów, Kołomyja, Przemyśl, Rzeszów). W sez. 1924/25 występowała w T. im. Słowackiego w Łucku. W tym okresie zaczęła reżyserować. W lipcu 1925 grała w T. Letnim w Łodzi, od sierpnia zaangażowała się ponownie do Lwowa. W sez. 1926/27 i 1927/28 prowadziła, wspólnie z Michułowiczem, t. objazdowy z siedzibą w Stanisławowie. W maju i czerwcu 1927 grała w rewiowym t. Nietoperz w Warszawie. Latem 1928 występowała w T. Letnim w Wilnie, a w październiku w t. Czerwony As w Warszawie. W sez. 1928/29 ponownie grała w Wilnie. W sez. 1929/30 prawdopodobnie występowała w T. Miejskich w Łodzi, w 1930/31 była w zespole K. Wojciechowskiego w Płocku, w sez. nast. w teatrze w Grudziądzu. W sez. 1932/33 występowała w T. Miejskim w Sosnowcu. W 1933 współpracowała także z T. im. Żeromskiego w Warszawie, na jesieni 1933 wyjeżdżała z grupą aktorów warsz. do Płocka, nast. brała udział w imprezach objazdowych, m.in. grała w Wilnie. W lecie 1935 występowała w T. Polskim w Warszawie. W 1935-37 prowadziła objazdowy T. Wielkopolski (nazywany też T. Ziemi Poznańskiej) z siedzibą w Ostrowie Wielkopolskim; reżyserowała m.in. "Balladynę", "Trafikę pani generałowej", "Gwałtu, co się dzieje", "Warszawiankę". Od wiosny 1938 (lub wcześniej) i w sez. 1938/39 występowała w niewielkich rolach w T. Miejskich w Łodzi; tam zastał ją wybuch wojny. W 1941 została aresztowana i osadzona w więzieniu w Radomiu, nast. przewieziona do obozu koncentracyjnego w Ravensbruck; organizowała tam tajne koncerty poetyckie. W 1945 wróciła do Warszawy. Od września t.r. grała i reżyserowała w T. Miejskim w Białymstoku; w sez. 1946/47 w Wojewódzkim T. Objazdowym w Ełku, którym kierowała od wiosny 1947. W sez. 1947/48 występowała i sporadycznie reżyserowała w T. im. Jaracza w Olsztynie. Od 1948 była aktorką i reżyserem w T. Miejskim w Bydgoszczy, a po połączeniu zespołów, w T. Ziemi Pomorskiej Bydgoszcz-Toruń (1949-56). W Bydgoszczy prowadziła zajęcia w Szkole dla Instruktorów T. Ochotniczych i kierowała zespołami t. amatorskich. W 1956-58 grała i reżyserowała w T. im. Fredry w Gnieźnie, a od maja 1958 do przejścia na emeryturę (31 VIII 1965) w T. Popularnym (od 1962 pn. Ziemi Pomorskiej) w Grudziądzu. W teatrze tym 25 II 1961 obchodziła jubileusz pięćdziesięciolecia pracy artyst.; reżyserowała "Matkę" K. Capka i wystąpiła w roli tytułowej. Po wycofaniu się ze sceny zamieszkała w Schronisku Artystów Weteranów Scen Pol. w Skolimowie. Była osobą czynną społecznie i aktywnym członkiem najpierw PPS, a nast. PZPR.
Początkowo była aktorką operetkową i rewiową; w "Przeglądzie Teatralnym" (1920) pisano, że "zabłysła urodą, wdziękiem, naturalnością i swobodą", a w "Życiu Teatralnym" (1921): "wnosi na scenę miły głos i duży temperament", "nadawać się będzie doskonale do ról naiwnych, roztrzepanych podlotków". Grała wówczas takie role, jak: Stefa ("Dookoła miłości"), Elza ("Japonka"), Julia Cherpitel ("Pan naczelnik to ja"), Marietta ("Bajadera"), Diana ("Niespodzianki rozwodowe"), Dama w butonach ("Simona"). Stopniowo wchodziła w repertuar dram., występując np. jako Mabel ("Mąż idealny") czy Dama ("Adwokat i róże"). Po wojnie grała tylko w teatrach dram., często role komediowe; recenzenci zarzucali jej skłonność do uproszczeń, przesady i wyjaskrawionych efektów. Do ważniejszych jej ról należały: Kniertje ("Nadzieja" H. Heijermansa) i tyt. w "Moralności pani Dulskiej" w Białymstoku; Starościna ("Powrót posła"), Ogudałowa ("Panna bez posagu"), Klaudia ("Rodzinka"), Barbara Kasprzakowa ("Kłopot z mężczyznami"), Ulita ("Las") i Puchalska ("Imieniny pana dyrektora") w Bydgoszczy; Pani Soerensen ("Niemcy"), Gałczycha ("Grzesznicy bez winy"), Dziurdziulińska ("Klub kawalerów") i Dorota ("Grube ryby") w Grudziądzu. Reżyserowała m. in. "Nadzieję", "Szczęście Frania", "Pannę bez posagu", "Kłopot z mężczyznami", "Sługę dwóch panów", "Męża i żonę", "Grzeszników bez winy", "Piotra Pathelin", "Grzech", "Powrót posła", "Osiem kobiet".
Bibl.: Almanach 1975/76; Czempiński: Teatry w Warszawie s. 233 (il.); Felczyński: Fredreum s. 195; Kaszyński: Teatralia; Konarska-Pabiniak: Repertuar; Misiorny: Teatry Ziem Zachodnich; Pleśniarowicz: Kartki z dziejów; Sempoliński: Wielcy artyści; Warnecki; Żywot: Dwadzieścia sezonów; Gaz. Kieł. 1919 nr 114; Kur. Stan. 1924 nr 182, 1926 nr 324, 329, 1927 nr 385; Kur. Warsz. 1919 nr 46, 54, 211, 273, 353, 1920 nr 33, 242, 1925 nr 236, 1927 nr 124, 1928 nr 272, 1933 nr 176; Pomorze 1960 nr 6; Prz. Teatr. 1919 nr 8 (il.), 1920 nr 2-3; Prz. Teatr. i Film. 1925 nr 5; Scena Pol. 1922 z. 11-12; Życie Teatr. 1921 nr 1, 1922 nr 9; Życie Warsz. 1976 nr 190; Afisze, programy (m.in. program "Matki" K. Ćapka w T. Popularnym w Grudziądzu, 1961; il.), wycinki prasowe, IS PAN; Akta (tu fot.), ZASP; Programy, MTWarszawa; Wosiek: Teatry objazdowe. Ikon.: Fot. - Arch. Dok. Mech.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
