Osoby

BRÉGY Wiktor (3 września 1903 Kijów – 19 maja 1976 Warszawa),

śpiewak, reżyser, dyrektor teatru.

Był synem inżyniera Leona Eugeniusza Brégy, Francuza, który pracował w Rosji i Greczynki Aleksandry z domu Diamandidi, mężem (od 1929) Zofii z Su­chanków, pedagoga wokalistyki, ojcem Wiktora Aleksandra Brégy, kierownika literackiego Teatru Wielkiego w War­szawie. Miał obywatelstwo francuskie i zachował je przez całe życie.

W 1920 przeniósł się z rodziną do Warszawy, gdzie ukończył Gimnazjum im. Lelewela. Studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego (1923–25) oraz w Szkole Muzycznej im. Karłowicza. Głos kształcił pod kierunkiem Adela Comte-Wilgockiej. W 1925–27 odby­wał służbę wojskową w armii francuskiej. Po po­wrocie do Warszawy kontynuował naukę śpiewu u Maria Łubkowskiej. Występować zaczął w lecie 1927 w Ruchomym Teatrze dla Żołnierzy i Ludu; śpiewał Jontka (Halka). Debiutował 29 kwietnia 1928 w Teatrze Wiel­kim w Warszawie rolą Królewicza (Syrena Witolda Ma­liszewskiego). Został zaangażowany i śpiewał na tej scenie do końca sezonu 1930/31; obsadzano go w czołowych partiach tenorowych takich, jak: Cavaradossi (Tosca), Faust (Faust), Stefan (Straszny dwór), Gerald (Lakme), Rudolf (Cyganeria), Jontek (Halka), Nadir (Poławiacze pereł), Książę (Rigolet­to), Edgar (Łucja z Lammermooru), Wala (Ijola), Stewa (Jenufa). Występował także w operetkach (Bal w operze, Noc w Wenecji). Wielokrotnie śpie­wał w Polskim Radiu, na wieczorach artystycznych Stowarzyszenia Kompozy­torów Polskich i na koncertach filharmonicznych. Bywał solistą na promocyjnych koncertach muzyki polskiej za granicą (Berlin 1929, Sztokholm 1930). Dnia 9 października 1931 debiutował w Opéra Comique w Paryżu jako Gerald (Lakme) i został zaangażowany do jej ze­społu na dwa sezony; do 1933 śpiewał m.in. partię Kawalera de Grieux (Manon) i tytułową w Werterze. Do Polski przyjeżdżał na występy gościnne, śpiewał w Warszawie (luty 1932) i Krakowie (lipiec 1932). W 1933–39 nie był związany na stałe z żadną sceną. Występował w Szwajcarii (1933–38; Zurych, Bazylea, Berno), a także gościnnie m.in. we Frank­furcie nad Menem, Berlinie, Pradze, Wiedniu, za­równo na scenach operowych i estradach, jak i w radiu. Dzięki jego staraniom wystawiono 12 listopada 1933 Halkę w Bernie, a później też w Zurichu; sam śpiewał partię Jontka i był konsultantem muzycznym przedstawienia. W Szwajcarii nadal pracował nad swoją techniką wokalną, uczył się tam u M. Ricardi. Przyjeżdżał co roku do Polski na występy gościnne: do Krakowa (1934), Warszawy (1933, 1935, 1936, 1937), Poznania (1936, 1937, 1938). Rozszerzył swój repertuar o nowe partie: Ryszarda (Bal ma­skowy), Leńskiego (Eugeniusz Oniegin), Don Josego (Carmen). W wielojęzycznych spektaklach Cyrulika sewilskiego 17 i 19 stycznia 1939 w Teatrze Wielkim w War­szawie śpiewał po francusku partię Almavivy.

Wybuch II wojny światowej zastał go w Warszawie. Podczas okupacji niemieckiej dawał lekcje śpiewu i języków ob­cych; brał udział w ruchu oporu. W 1940 areszto­wany jako obywatel francuski, był więziony na Pawia­ku, w 1944 w obozie w Stutthofie, potem w Altvorwerk pod Grudziądzem, skąd uciekł i przedostał się do Krakowa.

Już w styczniu 1945 podjął pracę pedagogiczną w Szkole Muzycznej im. Chopina w Warszawie; prowadził tam do 1957 klasę śpiewu solowego i klasę operową. Na scenie występował już tylko sporadycznie, np. 15 października 1946 śpiewał partię Jontka w Krakowie. W Teatrze Wielkim w Poznaniu 7 lutego 1948 odbyła się premiera Eugeniusza Oniegina w jego re­żyserii, wg opinii prasy: „wnikliwej i przemyślanej”, wydobywającej „psychologiczną prawdę”. W czasie gościnnych występów Opery poznańskiej w Warszawie (sierpień – wrzesień 1948) wystąpił w partii Leń­skiego. W 1948 reżyserował w Bernie Straszny dwór, sam śpiewał partię Stefana. W sezonie 1948/49 był reżyserem Opery warszawskiej, a od 1 stycznia 1949 został dyrektorem działu operowego Opery i Filharmonii w War­szawie. Reżyserował Straszny dwór (30 kwietnia 1949) i Eugeniusza Oniegina (25 czerwca 1949). Od sierpnia 1949 należał do kierownictwa artystycznego i pedagogicznego Studia Operowego przy Filharmonii Bałtyckiej; wykładał w nim teorię i zasady gry scenicznej, reżyserował wszy­stkie premiery Studia: Eugeniusza Oniegina, Straszny dwór, Madame Butterfly, Wesele Figara, Sprzedaną narzeczoną. Ostatnie z wymienionych przedstawień było szczególnie chwalone za symultaniczne pro­wadzenie akcji i jej płynność.

W Gdańsku obchodził 5 lipca 1952 jubileusz dwudziestopięciolecia pracy artystycznej (reżyserował operę Trzewiczki). Wiele reżyserował gościnnie: w Poznaniu (1949 – Opowieści Hoffmanna; 1951 – polska premiera Śnieżynki), Bytomiu (1952 – Eugeniusz Oniegin), Operze Ob­jazdowej (1953 – Janek). Od lutego 1953 do 31 grudnia 1961 był etatowym reżyserem Opery warsza­wskiej. Wystawił tu m.in.: Toskę (1953), Czterech gburów (1954), Damę pikową (1955), Lohengrina (1956), Cyrulika sewilskiego i Carmen (1957), Don Juana Mozarta (1958), Rigoletto (1960), Mann (1961). Nadal reżyserował gościnnie: w Operze Bał­tyckiej w Gdańsku (1956 – Faust, Dama pikowa, 1958 – Peter Grimes), w Teatrze Wielkim w Poznaniu (1959 – Bal maskowy; 1960 – Komendant Paryża; 1961 – Manru; 1962 – Syrena Witolda Maliszewskie­go). W 1962 (wrzesień–październik) Manru i Syrenę pokazała Opera poznańska w czasie występów gościn­nych w Jugosławii. Ponadto reżyserował polskie premiery: Żywot rozpustnika (Gdańsk, 1965), Andrzej z Chełmna (Opera Objazdowa, 1962), Romans gdański (Łódź, 1967; był też autorem libretta). Od 1957 wykładał w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej (w 1958 otrzymał nomi­nację profesorską). Jego uczniami byli m.in. Hanna Ru­mowska, Hanna Lisowska, Urszula Koszut, Bożena Brun-Barań­ska, Jerzy Sergiusz Adamczewski. Tłumaczył libretta operowe z języków obcych.

Należał do czołowych tenorów okresu przedwojen­nego. Obdarzony głosem lirycznym, o ciepłym i szlachetnym brzmieniu, sięgał także po partie o charakterze bohaterskim (Turiddu w Rycerskości wieśniaczej). Muzykalność i kulturę interpretacji łą­czył z wyrazistą grą aktorską. Śpiewał czysto, dźwięcznie i ekspresyjnie, chociaż zarzucano mu niekiedy afektację i forsowanie głosu. Dawał dużo koncertów i występów radiowych. Reżyserowane przez niego przedstawienia nosiły znamiona opero­wego znawstwa. W programach teatr. zwykł zamie­szczać uwagi o inscenizacji. Uzasadniał w nich wprowadzone innowacje, podkreślał dążenie do wy­dobycia prawdy psychologicznej. Śpiewakom zale­cał prostotę ruchu, dbał o naturalny przebieg akcji, oparty o szczegółową analizę partytury. Krytyka zarzucała mu jednak zbytnie przywiązanie do tra­dycyjnych konwencji reżyserskich i przesadny na­turalizm scen (np. w Opowieściach Hoffmanna przy rampie orkiestrowej pluskała prawdziwa woda i pły­wała po niej prawdziwa gondola).

Pod koniec życia wydał książkę Elementy techniki wokalnej (Kraków 1974); ogłosił też wiele artykułów z dziedziny wo­kalistyki. Za propagowanie sztuki polskiej został ude­korowany orderem Polonia Restituta.

Bibliografia

Almanach 1975/76; EM (il.); Filler: Operetka; Jan­kowski, Misiorny; Kaczyński: Dzieje Halki; Kański: Mi­strzowie (il.); Korolewicz-Waydowa; 15 lat Opery w War­szawie s. 8-16; SMP; Świtała (il.); S. Wolff: L’Opera au Palais Garnier (1875-1962), Paris 1962; Muzyka 1929 nr 11-12, 1930 nr 1, 2, 6, 1931 nr 2; Ruch Muz. 1976 nr 14 (il.); Teatr 1952 nr 12, 1976 nr 17; Tyg. Powsz. 1976 nr 32; Życie Warsz. 1976 nr 121 (il.), 122, 124; Afisze, programy, IS PAN; Akta, SPAM; Akta (tu fot), ZASP; Prosnak: T. Wielki.

Ikonografia

Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN.

Filmografia

Fragm. kronik i materiałów film. z 1953-66, Arch. WFD; Materiały - Archiwum TV Warszawa.

Nagrania

Arie, pieśni - MTWarszawa, Pol. Nagrania, Red. Muz. PR.

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1900–1980, t.II, PWN Warszawa 1994. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.