Osoby

ur. 15 kwietnia 1944, Garwolin

Jeden z twórców polskiego teatru narracji plastycznej, pracujący w dziedzinie rzeźby, instalacji, akcji, scenografii, performansu oraz reżyserii teatralnej i filmowej.

Ukończył Liceum Technik Plastycznych w Tarnowie, a następnie Wydział Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Obronił dyplom w 1971 roku pod kierunkiem Stefana Gierowskiego. Po studiach odsunął się od malarstwa, kierując się w stronę działań performatywnych i happeningowych. W tych akcjach uwidoczniła się tendencja do poszukiwania napięć i budowania znaczeń na pograniczu między sztuką a codziennością. Te tendencje znalazły później swój wyraz także w twórczości rzeźbiarskiej, którą wielokrotnie wyróżniano za prowokującą intensywność i przewrotność umieszczania dzieł plastycznych w przestrzeni publicznej.

Wśród tematów twórczości Kaliny, deklarującego swoją krytyczną postawę wobec rzeczywistości politycznej i społecznej PRL, silnie obecne stały się czynniki zniewolenia i konformizmu jednostki oraz poczucie anonimowości wytwarzane przez surową materię komunistycznej codzienności. Bliski związek artysty z Kościołem w przestrzeni twórczej ekspresji wyrażał się m.in. w oprawach plastycznych mszy papieskich podczas pielgrzymek Jana Pawła II do Polski. Szczególne odzwierciedlenie w twórczości Kaliny znalazła śmierć księdza Jerzego Popiełuszki, przyjaciela artysty, na którą zareagował wstrząsającą instalacją Pojazd betlejemski – prowizoryczną szopką bożonarodzeniową w bagażniku fiata 125, która ustawiona została przed kościołem św. Stanisława Kostki w Warszawie dwa miesiące po śmierci Popiełuszki. Jedną z najbardziej cenionych i rozpoznawalnych prac Kaliny jest pomnik na tamie we Włocławku, w miejscu, w którym odnaleziono ciało zamordowanego księdza. Artysta zaprojektował oprawę wizualną pogrzebu kapelana oraz grobowiec, w którym spoczęło jego ciało.

Poza performansami mieszczącymi się w obszarze teatru wizji i plastyki, Kalina jest także twórcą autorskich spektakli teatralnych. Po zrealizowaniu w Galerii Teatru Studio performansu Szmatnia (1984), uchodzącego dziś za jedno z najważniejszych działań artystycznych odnoszących się do tematu stanu wojennego, artysta został zaproszony do współpracy przez Jerzego Grzegorzewskiego, ale do debiutu teatralnego w Warszawie doszło dopiero pięć lat później. Pielgrzymi i tułacze (1989) był to spektakl posługujący się typowymi dla twórczości plastycznej Kaliny skrótami i syntezą, podejmował wielkie tematy współtworzące historię, tradycję i mitologię narodu polskiego od XIX wieku do współczesności. Kolejną autorską realizacją Kaliny była Katapulta (1993) – próba teatralnej introspekcji, skupionej na temacie dzieciństwa, korzystająca z podobnego, co w Pielgrzymach… zderzenia codzienności i związanych z nią uproszczeń z sekwencjami o wymiarze poetyckiej fantazji.

Jerzy Kalina przygotowywał też scenografie do spektakli między innymi Ewy Wycichowskiej, Kazimierza Kutza, Jana Peszka, Bogdana Toszy, Gołdy Tencer, a także podejmował tematy teatralne w reżyserowanych przez siebie filmach dokumentalnych. Zrealizował trzy obrazy, poświęcone legendarnym polskim artystom teatru: Jan Peszek w roli głównej (1998), Jerzy Grzegorzewski. Skrywana obecność (2003) oraz dokumentujący wielomiesięczny proces powstawania spektaklu Zaratustra Krystiana Lupy film Prorok w Teatrze (2004).

Jerzy Kalina jest laureatem licznych nagród i wyróżnień za dokonania w obrębie sztuki plastycznej, teatralnej i filmowej, z których najważniejsze to: Nagroda im. Cypriana Kamila Norwida za instalację Przejście (1977), Nagroda Ministra Kultury i Sztuki w kategorii „Najciekawsze Wydarzenie Muzealne Roku” za wystawę Czas niepokornych (1990), Złota Maska za scenografię do spektaklu Dziady. Część druga w reżyserii Ireny Jun (2001) oraz nagroda za scenografię do spektaklu Wampir Wojciecha Tomczyka z Teatru Nowego w Zabrzu (III Festiwal Dramaturgii Współczesnej „Rzeczywistość przedstawiona“, 2003).

Dawid Mlekicki, 2017

Bibliografia

• Jeżewska Maria (oprac.), Jerzy Kalina – nawigacja sztuki, katalog wystawy, Muzeum Narodowe, Wrocław 2003;
• Dąbrowska Dorota (red.), Jerzy Kalina: Przejście przez Morze Czerwone, Upadek Gigantów, katalog wystawy, Wydawnictwo Galerii Zachęta, Warszawa 1992;
• Guzowska Marzenna (red.), Jerzy Kalina: Pod powieką: akcje, działania, obiekty, katalog wystawy, Wydawnictwo Galerii Zachęta, Warszawa 1999;
• Siedem przestrzeni, z Jerzym Kaliną rozmawiała Anna Maria Leśniewska, „Podkowiański Magazyn Kulturalny” 1997 nr 4;
• Symbole też umierają, z Jerzym Kaliną rozmawiała Monika Małkowska, „Rzeczpospolita” 2002 nr 76;
• Siatka Jadwiga, Skrzypczak Maria, Mazurek Maciej, Haake Michał, Wańka Wstańka: Jerzy Kalina, katalog wystawy, Galeria Miejska „Arsenał”, Poznań 2016.