Krytyka

Pseud. i krypt. H.R., Scipio, Spectator, Widz, Hro, Hel. Romer, H. Romer, Romer.

Ur. 2 sierpnia 1875 w Wilnie, zm. 26 marca 1947 w Toruniu.

Literatka, publicystka, działaczka społeczna i oświatowa, recenzentka teatralna, redaktorka, kierowniczka działu historycznego Wileńskiej Rozgłośni Polskiego Radia

Córka Alfreda Romera i Wandy z Sulistrowskich, ukończyła w Krakowie pensję Łucji Żeleszkiewicz. Od 1897 prowadziła tajne nauczanie ludności wiejskiej w swoim majątku w Karolinowie (pow. święciański). Małżeństwo z Henrykiem Ochenkowskim zakończyło się separacją. Lata 1906–1908 spędziła w Paryżu i w Belgii, skąd nadsyłała korespondencje do „Kuriera Warszawskiego”. Studiowała w Paryżu w École des Hautes Sciences Sociales, dyplom uzyskała na podstawie rozprawy Immigration allemandes en Russie et en Polgone. Po powrocie na Wileńszczyznę prowadziła aktywną działalność kulturalno-oświatową. Należała do Strzelca, od 1912 pełniła funkcję łącznika między Litwą a Krakowem. W czasie I wojny światowej, za okupacji niemieckiej założyła cztery jawne szkoły. W latach 1915, 1918–1919 wykładała w Wilnie na kursach popularnych. Lata 1916–1917 spędziła w Warszawie, pracowała w szpitalu i w gospodzie Ligi Kobiet. W czasie wojny polsko-bolszewickiej działała w wileńskim Kole Polek.

Po odzyskaniu niepodległości aktywnie włączyła się w organizację życia literackiego i dziennikarskiego w Wilnie. Pisała niemal do wszystkich wileńskich gazet i czasopism, należała do redakcji „Kuriera Wileńskiego”. Opublikowała liczne broszury i artykuły o Wilnie i Wileńszczyźnie poświęcone historii i czasom współczesnym, wśród nich XXV-lecie wskrzeszonego teatru polskiego w Wilnie. Była gorącą zwolenniczką marszałka Józefa Piłsudskiego oraz idei regionalizmu. Wspierała liczne akcje społeczne, amatorski ruch kulturalny, działania edukacyjne. Prowokowała i włączała się do dyskusji prasowych na niemal wszystkie tematy dotyczące życia kulturalnego, społecznego, rzadziej polityki.

Debiutowała jako literatka w 1904 trzyaktowym dramatem historycznym Karylla, czyli miłość patriotyczna, wyd. pod pseud. Scipio. Kolejne utwory literackie, artykuły, broszury popularne i popularno-naukowe związane z Wileńszczyzną i Nowogródczyzną sprawiły, że zyskała sobie miano „czołowej pisarki krajowej”, znawczyni spraw „tutejszych”. Największą popularność przyniosły jej zbiory opowiadań Swoi ludzie (Wilno 1922) i Tutejsi (Warszawa 1931) oraz Józefuoweczka, jedna z najpopularniejszych (obok Wincuka Leona Wołłejki i Ciotki Albinowej Marii Aleksandrowicz) postaci wileńskich monologistów. Napisała szereg dramatów i obrazków scenicznych przeznaczonych głównie dla teatrów amatorskich. Lata II wojny światowej spędziła w Wilnie i na Wileńszczyźnie. W 1945 wyjechała z Wilna do Torunia, gdzie zmarła.

Postrzegała teatr głównie w perspektywie jego oddziaływania społecznego. Teatr profesjonalny i teatry amatorskie, podobnie jak inne dziedziny życia kulturalnego w Wilnie, miały w swojej działalności równoważyć to, co regionalne, oparte na historii, tradycji i kulturze regionu z treściami uniwersalnymi w skali ogólnopolskiej i ogólnoludzkiej. W praktyce recenzenckiej bliższy był jej regionalizm niż uniwersalizm. Przejawiało się to w żądaniu zachowania historycznych realiów w realizacji także tych dramatów, które zawierają motywy wileńskie, a weszły do kanonu literatury polskiej, np. domagała się rekonstrukcji przestrzeni wileńskich w dekoracjach do Dziadów Adama Mickiewicza.

Teatr według niej miał być także miejscem integracji wielonarodowej i wielokulturowej społeczności Wilna oraz przyczyniać się do budowania poczucia wspólnoty narodowej Wileńszczyzny z innymi regionami kraju. Funkcję taką mógł pełnić użyczając swojej sceny zespołom żydowskim, rosyjskim, białoruskim, litewskim oraz uwzględniając w repertuarze dramaty prezentujące obyczaje, historię grup narodowych i etnicznych zamieszkujących ziemie dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, jak i innych regionów współczesnej Rzeczpospolitej. Szczególnie zachęcała wilnian do chodzenia na przedstawienia, które wpisywały się w koncepcje wileńskiego regionalizmu. Uważała za obowiązek każdego wilnianina poznawanie kultur składających się na specyfikę kultury „krajowej”, co miało zaowocować nawiązywaniem w przyszłości bliższych kontaktów między środowiskami różniącymi się przynależnością etniczną i wyznaniem. Gorąco popierała ideę Teatru Międzyszkolnego skupiającego młodzież z gimnazjów polskich, litewskiego, białoruskiego i żydowskiego.

Polski teatr w Wilnie miał być popularyzatorem kultury polskiej. Aby mógł skutecznie realizować swoją misję, proponowany repertuar i poziom jego wykonania musiały spełniać oczekiwania wszystkich potencjalnych widzów. Romer-Ochenkowska doceniała ludyczne i terapeutyczne oddziaływanie teatru. W odróżnieniu od innych krytyków i recenzentów nie domagała się klasyki na scenie. Uważała, że przerasta ona możliwości teatru i przede wszystkim nie spełnia oczekiwań widzów, wielu z nich bowiem jeszcze słabo zna język polski. Jak się wydaje, nie idealizowała publiczności wileńskiej, wręcz przeciwnie, widziała potrzebę jej kształcenia i w ten proces miał – poza literaturą, prasą, radiem, szkolnictwem – włączyć się także teatr przez upowszechnianie poprawnej polszczyzny, ugruntowywanie nawyków uczestnictwa w życiu kulturalnym, dawanie przedstawień o treści pogodnej, napawających optymizmem, sprawiających przyjemność. Zmęczony codziennością widz („rab codzienności”) powinien w teatrze odpocząć, nabrać otuchy, spojrzeć z dystansem na rzeczywistość lub całkowicie się od niej oderwać i odetchnąć w fantastycznym świecie wykreowanym na scenie.

Klasykę na scenie uważała także za realizację funkcji kształcących teatru, sposób zapoznawania widzów, szczególnie młodzieży, z kanonem dramatu. Była bardzo wrażliwa na kwestie etyczne, moralne, religijne i polityczne. Uważała, że teatr nie powinien być miejscem uprawiania aktualnej polityki, sprawy religijne powinny być przedstawiane w sposób czytelny i z zastosowaniem środków, które będą budziły uczucia podniosłe i szlachetne. Aktualność rozumiała jako uniwersalność przesłania. Mimo, że tak istotne były dla niej funkcje wychowawcze teatru, zdecydowanie przeciwstawiała się natrętnemu dydaktyzmowi, umoralniającym tyradom, które nudzą i odnoszą skutek odwrotny. Miała świadomość, że publiczność lubi oglądać werystycznie ukazywane sceny z życia, co przypisywała oddziaływaniu kina. Uważała, że teatr nie powinien w tym względzie ulegać pospolitym gustom. „Reportaże teatralne” były przez nią traktowane jako oznaka bezradność dramaturga i teatru wobec tematu, któremu nie potrafili nadać artystycznego kształtu. Widzowie powinni dostrzegać elementy swojego świata na scenie w formie przetworzonej. Mają one ułatwić zrozumienie motywacji postępowania postaci, mechanizmów funkcjonowania społeczności. Mimo postrzegania teatru w perspektywie jego funkcji społecznych, Romer nie idealizowała skuteczności oddziaływania teatru jako środka wychowawczego i miejsca budzenia sumień. Miał on raczej nie szkodzić, niż rzeczywiście kształtować postawy. Być godziwą rozrywką dostarczającą zabawy, wzruszenia i czasem budzić podniosłe uczucia, utwierdzać w tym, co dobre i prawe.

Od kolejnych dyrektorów teatrów oczekiwała, że będą tworzyć teatr dla Wilna, które ma swoją specyfikę, publiczność inną niż np. warszawska. Otwarcie przyznawała, że nie rozumie teatru eksperymentującego, nowych tendencji. Dała temu w pełni wyraz rezygnując z pisania recenzji po przedstawieniach Reduty (na rzecz Tadeusza Łopalewskiego), zostawiając sobie obowiązek recenzowania premier „Lutni” . Uważała, że Wilna nie stać na dwa teatry z ambitnym repertuarem. Postulowała, aby „Lutnia” stała się teatrem popularnym, przygotowującym widzów dla Pohulanki. Sama też angażowała się w proces edukacji teatralnej. Przed ważniejszymi premierami (szczególnie dramatów klasycznych) pisała artykuły przedpremierowe, przygotowujące do odbioru przedstawienia. Także w recenzjach po premierze umieszczała informacje o autorze dramatu, epoce, czasie akcji, itp.

Ubolewała nad biernością elit wileńskich i ich obojętnością na sprawy teatru, co wiązało się z tym, że kolejni dyrektorzy teatrów byli spoza Wilna. W jej opinii największe zasługi dla wileńskiego teatru, jego publiczności oraz popularyzacji sztuki teatru mieli Mieczysław Szpakiewicz i Aleksander Zelwerowicz. W pozytywnej ocenie, choć nie bez zastrzeżeń, dyrekcji Zelwerowicza w Wilnie (1929–1931) nie była odosobniona. Były to dobre sezony wileńskiego teatru, o czym świadczą teksty innych recenzentów.

Romer była recenzentką cierpliwą i wyrozumiałą, rzadko całkowicie dyskwalifikowała przedstawienie i równie rzadko wyrażała swój zachwyt. Miała tendencje do moralizowania, pouczania. Pisała w sposób zrozumiały dla przeciętnego czytelnika, jasno i wprost formułowała swoje zarzuty. Czasem ironizowała, bywała protekcjonalna i złośliwa. Postrzegana była jako osoba lubiąca i szanująca ludzi teatru. O brakach i błędach pisała częściej z troską, w tonie upomnienia niż ostrej nagany. Kreowała siebie na osobę zatroskaną życiem kulturalnym Wilna i teatrem wileńskim: „[…] pan Bystrzyński… Cóż z nim począć? Roli nie umie i ze słów robi sałatę, mówi, jakby ktoś groch młócił…” (Teatr Polski. „Gwałtu, co się dzieje?” A. Fredry. „Kurier Wileński” 1925, nr 106).

Uprawiała różne gatunki krytycznoteatralne: sprawozdanie, felieton, rzadziej esej. Bardzo rzadko jej teksty miały formę zwartego wywodu z tezą. Były zręcznie połączonymi zapisami przemyśleń, wrażeń, uwag o grze aktorów, dekoracjach, publiczności, odniesień do rzeczywistości pozateatralnej.

Była postacią w Wilnie bardzo popularną, z czego w pełni zdawała sobie sprawę. Włączała się w dyskusje prasowe. Polemizując, czyniła to z perspektywy znawczyni „warunków tutejszych”, osoby doświadczonej w działalności społecznej i kulturalnej, obeznanej z lokalnymi tradycjami, historią i obyczajami. W tej znajomości Wilna i wilnian przyznawała prymat tylko Czesławowi Jankowskiemu.

Bibliografia podmiotowa

a) Bibliografia ogólna

Dramaty

„Noc Świętojańska, obrazek w 2 odsłonach”, druk. „Przyjaciel” Wilno, 1912, nr 18 oraz w osobnych wyd.; „Noc świętojańska”. „Siostry”. „Czary w lesie”. Komedyjki dla dzieci. Wierszem na scenę ułożyła [...] Wilno 1913, (wyd. 2: w serii „Teatrzyk Wileński” nr 2); „Czary w lesie”, obrazek w 4 odsłonach, „Przyjaciel” 1912, nr 44–46, (wyd. 2: „Rozbity garnek, czyli Czary w lesie. Obrazek w 4 odsłonach wierszem”. Seria „Teatrzyk Wileński” nr 24, Wilno [b.r.]); Nasza szopka, jasełka w 3 odsłonach z nutami”. Seria „Teatrzyk Wileński” nr 9, Wilno 1923, (kolejne wydania: Wilno 1927, 1934); Przygoda marynarza, sztuka w 3 odsłonach”. Seria „Teatrzyk Wileński” nr 13, Wilno 1924; „Wilia u państwa Mickiewiczów, obrazek sceniczny w 1 odsłonie”. Seria „Scena Wileńska” nr 1. Wilno 1929, (wyd. 2 w serii „Teatrzyk Wileński” nr 33, Wilno 1936); „Rezurekcja wileńska w 1919”. Seria „Scena Wileńska” nr 4, Wilno 1929, (wyd. 2 Wydawnictwo Wileńskiego Związku Teatrów i Chórów Ludowych, Wilno 1939); „Betlejka Wileńska”, prem. Teatr Miejski 4 I 1931, druk: Seria „Scena Wileńska” nr 5, Wilno 1932, (wyd. 2 „Teatrzyk Wileński”, Wilno 1937); „Rok 1863 na Litwie”. Seria „Scena Wileńska” nr 6, Wilno 1934; „ Święty Kazimierz. Serce gorące, sztuka w 4 odsłonach”. Wilno 1936; „Cichy wieczór w swoim kółku, komedia w 1 odsłonie”. Seria „Teatrzyk Wileński” [b.nr.] Wilno 1937; „Sporty... sporty, komedia w 1 akcie”. „Teatrzyk Wileński” Wilno 1937; „Lepszy wróbel w ręku niż cietrzew na sęku”. Wilno 1938.

Recenzje teatralne

„Gazeta Krajowa” (1922), „Słowo” (1922–1924), „Kurier Wileński” (1924–1936, 1939).

b) Bibliografia szczegółowa

Teatr Polski. „Car Paweł”, dramat w 6-ciu obrazach D. Mereżkowskiego, „Gazeta Krajowa” 1921 nr 109; Teatr Polski. „Młody las”, „Gazeta Krajowa” 1921 nr 242; Teatr Polski. „Dzieje salonu”, komedia w 30-ch aktach K. Wroczyńskiego, „Gazeta Krajowa” 1922 nr 4; Teatr Polski. „Balladyna”, tragedia J. Słowackiego, „Słowo” 1922 nr 11; Teatr Polski. Ku uczczeniu 300-letniej rocznicy urodzin Moliera (1622 – 15.I – 1922), „Chory z urojenia”, komedia w 3 aktach z epilogiem Moliera: przekład Boya, „Gazeta Krajowa” 1922 nr 21; Teatr Polski. „Kobieta, która zabiła”, sztuka w 5-ciu aktach z prologiem i epilogiem Sidney Garrick’a, „Słowo” 1922 nr 40; Teatr Polski. „Sublokatorka”, kom. w 3 akt. A. Grzymały Siedleckiego, „Słowo” 1922 nr 54; Teatr Polski. „Hamlet Królewicz duński” – dramat w 11 odsłonach W. Shakespeare’a, „Słowo” 1922 nr 60; Teatr Polski. „Carewicz Alexy (dramat w 8-miu obrazach Dymitra Mereżkowskiego), „Gazeta Krajowa” 1922 nr 60; Teatr Polski. „Colombina”, komedia w 3-ch aktach S. Krzywoszewskiego, „Gazeta Krajowa” 1922 nr 69; Teatr Polski. „Romans” sztuka w 3-ch aktach z prologiem i epilogiem A. Scheldona, „Słowo” 1922 nr 72; Teatr Polski. „Dzień Zaduszny”, sztuka w 3 aktach H. Heyermannsa, „Słowo” 1922 nr 81; Teatr Polski. „Madame Sans Gene”, sztuka historyczna Sardou i Moreau w 4 aktach, „Słowo” 1922 nr 85; Teatr Polski. „Urzędowa żona”, sztuka w 5 aktach M. Oldena, „Słowo” 1922 nr 92; Teatr Polski. „Dudek”, krotochwila w 3 aktach J. Feydeau. – O występach p. Siemaszkowej, „Słowo 1922 nr 101; Teatr Polski. „Wesele”, dramat w 3 aktach S. Wyspiańskiego, „Słowo” 1922 nr 103; Teatr Polski. „Niebieski lis”, komedia w 3-ch aktach Frencza Herczega, „Gazeta Krajowa 1922 nr 106; Z teatrów . Teatr Polski. „Eros i Psyche” J. Żuławskiego w 7-miu odsłonach, „Gazeta Krajowa” 1922 nr 117; Teatr i muzyka. Teatr Polski. „Królewski jedynak” w 5-ciu aktach sztuka historyczna L. Rydla, „Gazeta Krajowa” 1922 nr 124; Teatr Polski. „Chrześniak wojenny”, krotochwila w 3-ch aktach Hennequin’a i Veber’a, „Gazeta Krajowa” 1922 nr 156; Teatr Polski. „Ten, którego biją po twarzy”. Widowisko w 4-ch aktach Leonida Andrejewa, „Gazeta Krajowa” 1922 nr 159; Teatr Polski. „Co on robie w nocy?” Farsa w 3-ch aktach Nealla i Fernera, „Słowo” 1923 nr 176; Teatr Polski. „Wielki Don Juan” Komedia romantyczna w 3-ch aktach Fred de Fauny Haltona i L. Ditrichsteina, „Słowo” 1923 nr 183; Teatr Polski. „Banco”, kom. w 3-ch aktach Savoir’a, „Słowo” 1923 nr 189; Teatr Polski. „Hamlet”. Królewicz duński, dramat w aktach W. Szekspira, „Słowo” 1923 nr 259; Teatr Polski. „Ksiądz Marek”, poemat dramatyczny w 5-ciu odsłonach J. Słowackiego, „Słowo” 1923 nr 267; Teatr Polski. „Otello”, dramat W. Szekspira w 10 obrazach, „Słowo” 1923 nr 273; Teatr Polski. „Peer Gynt”, dramat w 12 odsłonach H. Ibsena, „Słowo” 1923 nr 279; Teatr Polski. „Pajac i kobieta”, według powieści P. Louisa w 3 aktach, „Słowo” 1923 nr 284. Teatr Polski. „Ładna awantura”, komedia w 3-ch aktach Flersa i Caillavet’a, „Słowo” 1923 nr 291; Teatr Polski. „Dobrze skrojony frak”. Komedia w 4 aktach G. Dregelli, „Słowo” 1924 nr 7; Teatr Polski. „Dzwonek alarmowy”, komedia w 3 aktach Coolusa, Hennequina. Widowisko dla dzieci. „Betlejem polskie” L. Rydla (ze wstawką) wystawione przez Bratnią Pomoc w „Lutni” 13 stycznia, „Słowo” 1924 nr 12; „Pani prezesowa”, farsa w 3 aktach Hennequina i Vebera „Słowo 1924 nr 18; „Córka Heroda”, baśń dramatyczna H. Matejkówny, „Słowo” 1924 nr 25; Teatr Polski. „Zazdrość”, dramat w 5 aktach L. Samina, „Słowo” 1924 nr 31; Cid Campeador, „Słowo 1924 nr 38; Polski „Cyd”, „Słowo” 1924 nr 40; Teatr Polski. „Nauczycielka”, komedia w 3 aktach Niccodemiego, „Słowo” 1924 nr 45; Teatr Polski. „Wachlarz lady Windermere”, komedia w 4 aktach O. Wilde, „Słowo” 1924 nr 51; Teatry Wileńskie. Teatr Polski. „Renesans”, sztuka w 3 aktach z prologiem i epilogiem I. Scheldona, „Słowo” 1924 nr 54; Teatr Polski, „Czarownica”, dramat w 4 aktach Jennsena, „Słowo” 1924 nr 56; Teatr Polski. Niu, Dymow, „Słowo” 1924 nr 63; Teatr Polski. „Sześć postaci scenicznych w poszukiwaniu autora” Pirandellego, „Słowo” 1924 nr 70; Qui- pro- quo, „Słowo” 1924 nr 67; Teatr Polski. „Złote więzy” L. Rydla, „Słowo 1924 nr 75; Premiera (u nas i... gdzieś). „Słowo” 1924 nr 81; Teatr Polski. „Człowiek, który zabił” C. Farrere, „Słowo” 1924 nr 83; Teatry wileńskie. Teatr Polski. „Żywy Budda” Ossendowskiego, „Słowo” 1924 nr 87; Teatr Polski. „Świerszcz za kominem”, „Słowo” 1924 nr 97; Teatr Polski. „Ostatni z Jagiellonów”, „Słowo” 1924 nr 101; Teatry w Wilnie. „Słowo” 1924 nr 104; Teatry w Wilnie. Teatr Polski. „Kawiarenka” T. Bernarda, „Słowo” 1924 nr 107; Teatr Polski. „Sułkowski” S. Żeromskiego, „Słowo” 1924 nr 129; Teatralia. Dodatek do recenzji, „Słowo” 1924 nr 131; Teatr Polski. „Świt, dzień i noc” D. Niccodemiego, „Słowo” 1924 nr 133; Teatr i muzyka. „Czy jest co do oclenia” Vebera i Hennequina, „Słowo” 1924 nr 136; Teatr i muzyka. „Anioł opiekuńczy” Picarda, „Słowo” 1924 nr 142; Teatr Polski. „Podatek majątkowy” A. Grzymały Siedleckiego, „Słowo” 1924 nr 147; Teatr Polski. „Ten, którego biją po twarzy” L. Andrejewa, „Słowo” 1924 nr 154; Teatr Polski. „Ziemie nieludzka” Curiela, „Słowo” 1924 nr 160; Teatr Polski. „Kochanek od serca” Verneuilla, „Słowo” 1924 nr 166; Teatr Polski. „Proces rozwodowy” Garrick, „Słowo 1924 nr 173; Teatr Polski. „Dwaj mężowie pani Marty” Gendera, „Słowo” 1924 nr 178; O teatrze i o premierze. „Musisz się ożenić” M. Eon, „Słowo” 1924 nr 186; Teatr Polski. „Małżeństwo Fredeny” Gerbidona, „Słowo” 1924 nr 192; Teatr Polski. „Tajfun” Lengyela, „Słowo” 1924 nr 200; Teatr Polski. „Samson i Dalila” Langego, „Słowo” 1924 nr 205; Komedia polska do Fredry, „Słowo” 1924 nr 208, 209; Teatr Lutnia. „Śluby panieńskie” A. Fredry, „Słowo” 1924 nr 210; Teatr Polski. „Śnieg” S. Przybyszewskiego, „Słowo” 1924 nr 212; Teatr Polski. „To co najważniejsze” Jewreinowa, „Słowo” 1924 nr 215; Teatr Polski. „Dożywocie” hr. A. Fredry, „Słowo” 1924 nr 222; Teatr Polski. „Pierścień z szafirem” Lacatosa, „Słowo” 1924 nr 228; Teatr Polski. „Prawo pocałunku” Bernarda, Mirande, Quinsona, „Słowo” 1924 nr 231; Teatr Polski. „Grube ryby” M. Bałuckiego, „Słowo” 1924 nr 234; Teatr Polski. „Zemsta za mur graniczny” A. Fredry, „Słowo” 1924 nr 239; Teatr Polski. „Obłęd. Szał” K. Mere, „Słowo” 1924 nr 241; Teatr i muzyka. Teatr Polski. „Pani Wołodyjowska”, „Słowo” 1924 nr 245; „Dziady” Adama Mickiewicza w Wilnie, „Słowo” 1924 nr 250; Teatr Polski. „Dziady” poemat dramatyczny uscenizowany przez S. Wyspiańskiego w 5 odsłonach, „Słowo” 1924 nr 251; Teatr Polski. „On, ona i mam” Armonta, Geribdona, „Słowo” 1924 nr 256; Z estrady. Wieczór deklamacyjny p. Rychterówny, „Słowo” 1924 nr 258; Teatr Polski. „Wicek i Wacek” Przybylskiego, „Słowo” 1924 nr 265; Teatr Polski. „Mazepa” J. Słowackiego, „Słowo” 1924 nr 271; Teatr Polski. „Tamten” G. Zapolskiej, „Słowo” 1924 nr 279; Teatr i muzyka. Teatr Polski. „Pan minister” Nagy’ego, „Słowo” 1924 nr 284; Teatr Polski. „Szofer Archibald” M. Pawlikowskiej, „Słowo” 1924 nr 288; Teatr Polski. „Panna Maliczewska” G. Zapolskiej, „Słowo” 1924 nr 295; Teatr. Teatr Polski. „Po burzy”, sztuka w 4 aktach p. W. de Bondy, „Słowo” 1925 nr 7; Teatr Polski. „Damy i huzary”, krotochwila w 3 aktach hr. A. Fredry, „Słowo” 1925 nr 9; Około teatrów, „Kurier Wileński” 1925 nr 225; „Wyzwolenie” S. Wyspiańskiego w Reducie, „Kurier Wileński” 1925 nr 294; Reduta. „Nowy Don Kiszot”, krotochwila w 3 aktach ze śpiewami Al. hr. Fredry, muzyka St. Moniuszki. „Kurier Wileński” 1925 nr 296; Reduta zagranicą. (Od specjalnej wysłanniczki.) IV Rzeżyca, d. 4.XII. „Kurier Wileński” 1925 nr 282; Reduta zagranicą. (Od specjalnej wysłanniczki). III Dyneburg, d.2 i 3 XII. „Kurier Wileński” 1925 nr 281; Reduta zagranicą. (Od specjalnej wysłanniczki). II. „Kurier Wileński” 1925 nr 280; Reduta zagranicą. „Kurier Wileński” 1925 nr 278; Teatr Polski. „Codziennie o 5-ej” krotochwila Hennequin’a i Vebera w 3 akt. „Kurier Wileński” 1925 nr 189; Teatr Polski. „Hiszpańska mucha” farsa w 3 aktach Bacha i Arnolda. „Kurier Wileński” 1925 nr 118; Teatry w stolicy. „Kurier Wileński” 1925 nr 247; Teatr Narodowy w Warszawie „Kurier Wileński” 1925 nr 51; Teatr Polski. „Poczekalnia I-ej klasy”, krotochwila p. Z. Kaweckiego w 3-ch aktach, „Kurier Wileński” 1925 nr 73; Przed premierą [S. Żeromski, „Uciekła mi przepióreczka”] „Kurier Wileński” 1925 nr 78; „Uciekła mi przepióreczka”, sztuka w 3-ch aktach S. Żeromskiego, „Kurier Wileński” 1925 nr 80; Teatr Polski. „Ananas” – krotochwila w 3-ch aktach, „Kurier Wileński” 1925 nr 86; Teatr Polski. „Tajemniczy Dżems”, sztuka w 4-ch aktach J. Miranda. „Kurier Wileński” 1925 nr 92; Teatr Polski. „Jan. Maciej, Karol Wścieklica”. Tragedia bez trupów w 3-ch akt. Stanisława Ignacego Witkiewicza, „Kurier Wileński” 1925 nr 94; Teatr Polski. „Nie-Boska komedia”, dramat Z. Krasińskiego, „Kurier Wileński” 1925 nr 98; „Nie-Boska” w Wilnie, „Kurier Wileński” 1925 nr 99; Teatr Polski. „Gwałtu, co się dzieje!”, krotochwila w 3 aktach Al. hr. Fredry, „Kurier Wileński” 1925 nr 106; Teatr Polski. „Koniec świata”, sztuka w 3-ch aktach R. Kawalca. „Kurier Wileński” 1925 nr 109; Teatr Polski. „Burmistrz ze Stylmondu”, dramat w 3 –ch aktach M. Maeterlincka. „Kurier Wileński” 1925 nr 113; Z teatru. [plany J. Osterwy] „Kurier Wileński” 1925 nr 114; Artystyczność widowisk . „Kurier Wileński” 1925 nr 114; Teatr Polski. „Wujaszek Jaś”, sztuka w 4-ch akt. Czechowa, „Kurier Wileński” 1925 nr 122; Teatr Polski. „Żołnierz królowej Madagaskaru”, krotochwila w 3-ch aktach S. Dobrzańskiego. „Kurier Wileński” 1925 nr 147; Teatr Polski. „Hau – hau”, krotochwila w 3-ch aktach H. Hodges i W. Percywal’a, „Kurier Wileński” 1925 nr 164; Fertner w Wilnie. „Najszczęśliwszy z ludzi”, sztuka w 3-ch aktach St. Kiedrzyńskiego i „Kurnik”, farsa w 3-ch aktach Tristana Bernarda, „Kurier Wileński” 1925 nr 207; Teatry w stolicy, „Kurier Wileński” 1925 nr 248; Teatr Polski. „Spadkobiercy”, komedia w 3-ch aktach A. Grzymały Siedleckiego, „Kurier Wileński” 1925 nr 292; Reduta. „Dom otwarty”, krotochwila w 3-ch aktach M. Bałuckiego, „Kurier Wileński” 1926 nr 2; Reduta. „W małym domku”, dramat Tad. Rittnera 3-ch aktach, „Kurier Wileński” 1926 nr 4; Reduta. „Przechodzień” sztuka Bogdana Katerwy w 3-ch aktach, „Kurier Wileński” 1926 nr 5; Kabaret w Lutni, „Kurier Wileński” 1926 nr 13; Krytyka krytyków przez sympatyków, „Kurier Wileński” 1926 nr 29; Reduta. „Ewa”, sztuka w 3 aktach Jerzego Szaniawskiego, „Kurier Wileński” 1926 nr 33; Rabacja (Tło historyczne „Turonia”), „Kurier Wileński” 1926 nr 39; Złote gody ze sztuką. (Ludwik Solski), „Kurier Wileński” 1926 nr 64; O kult Słowackiego. (Z powodu artykułu profesora Cywińskiego),„Kurier Wileński” 1926 nr 71; Teatr Lutnia. „Ludzie tymczasowi”. Komedia w 3-ch aktach Z. Kaweckiego, „Kurier Wileński” 1926 nr 140; Popołudniówki, „Kurier Wileński” 1926 nr 242; Maurycy Maeterlinck (Z okazji wystawienia „Siostry Beatrix” w Reducie), „Kurier Wileński” 1926 nr 300; Teatr Polski. „Płomienna noc Antonji”. Sztuka w 4 aktach Lengyela, „Kurier Wileński” 1927 nr 39; „Nasza” Szopka Akademicka, „Kurier Wileński” 1927 nr 48; Z teatru. Teatr Polski. „Uśmiech losu” komedia w 4-ch aktach Wł. Perzyńskiego, „Kurier Wileński” 1927 nr 52; Z teatrów. Teatr Polski. „Dr Julia Szabo”. Komedia w 3 aktach Wł. Fodora, „Kurier Wileński” 1927 nr 58; Teatr Polski. „Nina”, sztuka w 4 aktach J. Kampfa, „Kurier Wileński” 1927 nr 71; Teatr Polski. „W rajskim ogrodzie”, sztuka w 4 aktach R. Bernauera i R. Osterreichera, „Kurier Wileński” 1927 nr 80; Teatr Polski. „Nie trzeba się niczemu dziwić”. Sztuka w 3 aktach Kiedrzyńskiego, „Kurier Wileński” 1927 nr 87; Teatr Polski („Lutnia”). „Stary kawaler” komedia w 4 aktach J. Korzeniowskiego, „Kurier Wileński” 1928 nr 239; Wara hołoto! „Kurier Wileński” 1928 nr 264; Wanda Siemaszkowa w Wilnie, „Kurier Wileński” 1929 nr 282; Z teatrów. Teatr Narodowy w Wilnie, „Kurier Wileński” 1928 nr 283; Teatr Polski „Lutnia”. „Czarodziej (Beverley)”, sztuka w 4 aktach Berra i Verneuilla, „Kurier Wileński” 1928 nr 283; Teatr Polski „Lutnia”. „Pan Jowialski”. Komedia Alex. hr. Fredry w 5 odsłonach, „Kurier Wileński” 1928 nr 284; O szambelanowej.„Kurier Wileński” 1928 nr 285; Teatr Polski „Lutnia”. „Idiota”, sztuka w 5 aktach (6 odsłonach) wg Fiodora Dostojewskiego, przeróbka Savoir’a i Nozier’a, przekład Z. Wójcickiej, „Kurier Wileński” 1928 nr 289; O wydawcach, teatrach i książkach, „Kurier Wileński” 1928 nr 293; Z teatrów. Teatr Polski (Lutnia). „Sonata Kreutzera” dramat w 4 aktach z powieści Lwa Tołstoja, „Kurier Wileński” 1929 nr 17; Teatr ludowy, „Kurier Wileński” 1929 nr 41; Teatr Polski (Lutnia) „Dobrze skrojony frak”. Krotochwila Dregelly’ego w 4 aktach. – „Laleczka z saskiej porcelany” Gerson Dąbrowskiej, „Kurier Wileński” 1929 nr 47; Teatr Polski Lutnia. „Kwadratura koła” farsa bolszewicka w 3-ch aktach L. Katajewa, „Kurier Wileński” 1929 nr 54; Teatry ludowe. (Ich znaczenie, rozwój, rozmaite typy widowisk), „Kurier Wileński” 1929 nr 90; Teatry ludowe (Teatr ludowy w Wilnie, jego dzieje, osoby działające, repertuar), „Kurier Wileński” 1929 nr 91; Listy z podróży. X. Jeszcze na wystawie. Ciężki, lżejszy i najlżejszy przemysł. Teatry regionalne, „Kurier Wileński” 1929 nr 153; Listy z podróży. X. Jeszcze na wystawie. Ciężki, lżejszy i najlżejszy przemysł. Teatry regionalne, „Kurier Wileński” 1929 nr 153; Festiwal Teatru Polskiego, „Kurier Wileński” 1929 nr 154; Festiwal Teatru Polskiego, „Kurier Wileński” 1929 nr 154; Teatr Polski. „Lutnia”. „Pygmalion” sztuka w 5 odsłonach B. Shawa, „Kurier Wileński” 1929 nr 157; Teatr Polski (Lutnia). Występy teatru rosyjskiego: „Na dnie”, M. Gorkiego i „Wiśniowy sad”, „Kurier Wileński” 1929 nr 171; Teatr rosyjski w Wilnie. „Zaślubiny” (Żenit’ba) – M. Gogola „Potęga ciemnoty” (Włast’ t’my) – Lwa Tołstoja „Wieś Stepańczykowo” F. Dostojewskiego i „Bracia Karamazowy” – F. Dostojewskiego w przeróbce scenicznej Niemirowicz-Danczenki, „Kurier Wileński” 1929 nr 179; Dwie sztuki historyczne („Stefan Batory” Szpotańskiego i „Samuel Zborowski” F. Goetla),. „Kurier Wileński” 1929 nr 186; Słonim – Żyrowice (przedstawienie na przyjazd P. Prezydenta Mościckiego widowiska religijnego p. W. Charkiewicza „Odpust w Żyrowicach z 1730 r”), „Kurier Wileński” 1929 nr 217; Teatr na Pohulance. „W sieci”. Wesoły dramat J.A. Kisielewskiego w 4-ch aktach. „Kurier Wileński” 1929 nr 223; Teatr Lutnia „Rzeźbiarz masek”, dramat w 3-ch aktach Fernanda Crommelyncka, przekład Felicji Bernart, „Kurier Wileński” 1929 nr 226; Z teatrów. Teatr na Pohulance. „A.B.C.” – fragment z „Gloria victis” – „W zimowy wieczór” E. Orzeszkowej, „Kurier Wileński” 1929 nr 258; Teatr Lutnia. „Roman. Kazimierz inżynier”, komedia w 3-ch aktach Brunona Winawera, „Kurier Wileński” 1929 nr 258; Teatr Lutnia. „Trio” Lenea. Występy pp. Malickiej, Węgierko i Sawana, „Kurier Wileński” 1929 nr 264; Teatr na Pohulance. „Sen nocy letniej”. Baśń fantastyczna w 5 obrazach W. Szekspira, „Kurier Wileński” 1929 nr 269; Teatr „Lutnia”. „Oberżystka”, komedia w 3 aktach (4 odsłonach) Carlo Goldoniego. Tłum. Eugeniusz Baliński, „Kurier Wileński” 1929 nr 270; Teatr „Lutnia”. „Fotel nr 47”, lekka komedia 4-ch aktach Verneuilla, „Kurier Wileński” 1929 nr 277; Widowiska popularne. (Teatry na dworze, teatr ludowy, objazdowy, instruktorzy i wykłady, zespoły amatorskie), „Kurier Wileński” 1929 nr 286; Teatr „Lutnia”. „Mysz kościelna” komedia w 3 aktach Fedora, „Kurier Wileński” 1929 nr 293; Teatr dla dzieci, „Kurier Wileński” 1930 nr 19; Teatr na Pohulance. „Broadway”, sztuka w 3 aktach Filipa Dunninga i J. Abbota, tł. J. Rychliński, „Kurier Wileński” 1930 nr 45; 94; Środa Literacka. Dole i niedole teatru w Wilnie dyr. Zelwerowicza, „Kurier Wileński” 1930 nr 49; Teatr Lutnia. „Dożywocie”, krotochwila w 4 aktach – Fredry, „Kurier Wileński” 1930 nr 53; Teatry warszawskie, „Kurier Wileński” 1930 nr 70; Widowisko regionalne. „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej w Gimn. Mickiewicza, reżyseria p. H. Zelwerowiczówny, inscenizacja p. S. Jędrychowskiego, „Kurier Wileński” 1930 nr 76; Teatr Lutnia. „Błędny Bokser” farsa sarmacko-amerykańska w 3 aktach, napisał Władysław Smólski, student prawa Uniwersytetu Warszawskiego, „Kurier Wileński” 1930 nr 78; Teatr na Pohulance. „Karol i Anna” sztuka w 4 aktach R. Francka, „Kurier Wileński” 1930 nr 79; Na marginesie aktualności [ m.in. o „Broadwayu” F. Dunninga i J. Abbota], „Kurier Wileński” 1930 nr 101; Gdy kobiety są same…(Refleksje przed premierą „Domu kobiet” Z. Nałkowskiej), „Kurier Wileński” 1930 nr 124; Teatr Lutnia. „Perfumy mojej żony”, komedia w 3 aktach Leo Lenz’a, „Kurier Wileński” 1930 nr 152; „W nawiasie literackim”, Wiktora Piotrowicza szkice z zagadnień kultury, literatury i teatru. Wilno 1930, druk. „Lux”, „Kurier Wileński” 1930 nr 161; Z teatrów. Teatr na Pohulance. „Rozbitki” Józefa Blizińskiego, komedia w 4 aktach (z roku 1880), „Kurier Wileński” 1930 nr 213; Teatr na Pohulance. „Kres wędrówki” sztuka w 3 aktach, 6 odsłonach R. C. Scherriffa, przekł. F. Sobieniowskiego, „Kurier Wileński” 1930 nr 222; Teatr Lutnia. „Pan Jowialski”, komedia w 4-ch aktach Al. hr. Fredry, „Kurier Wileński” 1930 nr 223; Wokoło teatru. (Lucyna Kotarbińska – Moje wspomnienia u F. Hoesicka, 1930), „Kurier Wileński” 1930 nr 236; Na scenie i estradzie. Teatr Miejski „Lutnia”. „Pierwsza pani prezesowa” komedia w 3 aktach St. John Ervine, przekł. F. Sobieniowskiego, „Kurier Wileński” 1930 nr 234; Teatr na Pohulance. „Młody las” J. A. Hertza, sztuka w 4 aktach z dziejów strajku szkolnego w 1905 roku w Kongresówce, „Kurier Wileński” 1930 nr 242; Włodzimierz Perzyński, „Kurier Wileński” 1930 nr 250; Teatr na Pohulance. „Papa – kawaler”, sztuka w 3 aktach i 7 obrazach Carpentier’a, „Kurier Wileński” 1931 nr 19; Kreacje Hanki Ordonówny, „Kurier Wileński” 1931 nr 30; Teatr na Pohulance. Jednoaktówki F. Molnara, przekład T. Konczyca: „Bankiet”, „Raz, dwa, trzy…”, „Kurier Wileński” 1931 nr 42; Salome, księżniczka Izraelu i „Salome” Oskara Wilde’a, „Kurier Wileński” 1931 nr 55; Teatr na Pohulance. „Salome” Oskara Wilde’a, przekł. L. Choromańskiego, inscenizacja i muzyka E. Dziewulskiego, „Kurier Wileński” 1931 nr 56; Stary idiota [„Sztuba” F. Leczyckiego], „Kurier Wileński” 1931 nr 59; Widowiska i pokazy. Widowisko regionalne – „Lopek” (p. Krukowski) – Związek pań domu (pokaz sukien, płaszczy i kapeluszy wiosennych), „Kurier Wileński” 1931 nr 68; Teatr na Pohulance. „Ten, którego biją po twarzy”. Sztuka w 5 aktach L. Andrejewa, „Kurier Wileński” 1931 nr 71; Teatr „Lutnia”. „Pan Lamberthier”. Sztuka w 3 aktach H. Verneuilla. Występ p. Modzelewskiej i p. Węgierki, „Kurier Wileński” 1931 nr 92; Teatr rosyjski, „Kurier Wileński” 1931 nr 103; Zelwerowicz – artysta ,„Kurier Wileński” 1931 nr 103; Teatr na Pohulance. „Wróżka i adwokat”. Komedia F. Molnara w trzech aktach i jednej odsłonie. Przedstawienie na dzień 30-letniego jubileuszu pracy scenicznej dyr. Zelwerowicza, „Kurier Wileński” 1931 nr 105; Teatr na Pohulance. „Dzień jego powrotu”. Dramat w trzech aktach Z. Nałkowskiej, „Kurier Wileński” 1931 nr 116; Teatr Lutnia. „Ulica”. Sztuka amerykańska w trzech aktach L. Rice’a ,„Kurier Wileński” 1931 nr 136; Problem zbiorowości w teatrze [nawiązanie do „Ulicy” L. Rice’a], „Kurier Wileński” 1931 nr 141; O widowiskach ludowych, „Kurier Wileński” 1931 nr 186; Sprawa teatrów w Wilnie, „Kurier Wileński” 1931 nr187; Teatr Lutnia. „Mam prawo odejść”. Sztuka w 3 aktach Sommerset Maugham’a, „Kurier Wileński” 1931 nr 196; Teatr Lutnia. „Prawda czy kłamstwo?” Komedia węgierska A. Larje, występ p. Samborskiego, „Kurier Wileński” 1931 nr 207; „Horsztyński” (z powodu dzisiejszej premiery w Teatrze na Pohulance), „Kurier Wileński” 1931 nr 215; Na deskach scenicznych. Teatr na Pohulance. „Złoty wiek rycerstwa” Krotochwila w trzech aktach Marlowe’a. – Teatr Lutnia. „Szelmostwa Scapena” farsa Jana Poquelin Moliera (sic!), „Kurier Wileński” 1931 nr 236; Teatr na Pohulance. „Róża” dramat niesceniczny Józefa Katerli, „Kurier Wileński” 1931 nr 248; Teatr na Pohulance. „Wesele Górnośląskie” – widowisko etnograficzne w 4 odsłonach, ułożone przez p. St. Ligonia i Al. Kubicika. Muzykę opracował B. Wallek Wallewski i K. Bończa Tomaszewski, „Kurier Wileński” 1931 nr 261; Teatr Lutnia. „Dzień październikowy” J. Kaisera w reżyserii St. Wysockiej, „Kurier Wileński” 1931 nr 266; Pastorałki, betlejki, szopki, misteria, igry wagantów, „Kurier Wileński” 1931 nr 267; Teatr na Pohulance. „Teatr wiecznej wojny”. Sztuka w 3 aktach, 4 odsłonach M. Jewreinowa, reż. St. Wysocka, „Kurier Wileński” 1931 nr 283; Gabriela Zapolska (w dziesiątą rocznicę zgonu), „Kurier Wileński” 1932 nr 17; Na scenie i estradzie. Teatr na Pohulance. „Panna Maliczewska”, sztuka w trzech aktach G. Zapolskiej, „Kurier Wileński” 1932 nr 18; Teatr na Pohulance. „Mam lat 26”. Sztuka w wielu odsłonach Istvana Mihaly, „Kurier Wileński” 1932 nr 28; Schiller i Shakespeare na scenach polskich, „Kurier Wileński” 1932 nr 49; Na deskach scenicznych. Teatr na Pohulance. „Virtuti Militari”, sztuka w trzech aktach K. Czyżowskiego. – Teatr Lutnia. „Ich synowa”. Farsa w trzech aktach A. Grzymały – Siedleckiego, „Kurier Wileński” 1932 nr 61; Teatr Międzyszkolny, „Kurier Wileński” 1932 nr 68; Na deskach scenicznych. Teatr na Pohulance. Zespół Reduty. „Sprawa Moniki”. Sztuka w trzech aktach Marii Morozowicz-Szczepkowskiej. – Teatr Lutnia. „Parada humoru”. Rewia Warszawska. „Kurier Wileński” 1932 nr 77; Teatr Lutnia. „Bęben”. Komedia J. Verneuilla w trzech aktach, „Kurier Wileński” 1932 nr 83; Na deskach scenicznych. Teatr na Pohulance. „Pod falami”. Sztuka w trzech aktach i odsłonie Adolfa Hertza. – Teatr Lutnia. „Miłość czuwa”, komedia w 4 aktach Flersa i Cailvetta. Dziesięciolecie p. Wyrwicza, „Kurier Wileński” 1932 nr 89; Teatr na Pohulance. „Car Lenin”. Sztuka w wielu odsłonach Franciszka Porche, „Kurier Wileński” 1932 nr 96; Z teatrów. „Niepodzianka” K.H. Rostworowskiego. Pożegnalny występ Stanisławy Wysockiej na Pohulance. – Teatr Lutnia. „Dama w jedwabiach” komedia w 3 aktach Fritza Gotwalda i Joe Grinbitza, „Kurier Wileński” 1932 nr 102; Teatr Lutnia. „Szczęście od jutra”. Komedia Kiedrzynskiego w 3 aktach, „Kurier Wileński” 1932 nr 120; Teatr Lutnia. „Handlarze sławy”, komedio-satyra M. Payol’a i Nivoix w 5 odsłonach, „Kurier Wileński” 1932 nr 201; „Massada”. Poemat dramatyczny I. Landama, wystawiony w „Lutni” dn. 23 IX przez Hebrajskie Studium Dramatyczne w Wilnie, „Kurier Wileński” 1932 nr 221; Teatr na Pohulance (otwarcie sezonu). „Przeprowadzka”. Sztuka w czterech odsłonach Karola Huberta Rostworowskiego, „Kurier Wileński” 1932 nr 227; „Dzika pszczoła”. Komedia w trzech aktach Ludwika Hieronima Morstina w Teatrze na Pohulance, „Kurier Wileński” 1932 nr 233; Teatr na Pohulance. „Intryga i miłość” F. Schillera, tragedia w 5 aktach, „Kurier Wileński” 1932 nr 243; Teatr na Pohulance. „Niebieski ptak”. Bajka M. Maeterlincka w X obrazach, przekład J. Cieślińskiego, „Kurier Wileński” 1932 nr 275; „Zygmunt August” Wyspiańskiego w Teatrze na Pohulance, „Kurier Wileński” 1932 nr 278; „Sprawa Dreyfusa”. Reportaż historyczny w 6 aktach H. J. Rehfisza i W. Hertzoga, przekład J. Frülinga. Teatr na Pohulance, „Kurier Wileński” 1932 nr 287; „Mariusz”, sztuka w 4-ch odsłonach Pagnol’a w Teatrze na Pohulance, „Kurier Wileński” 1932 nr 299; „Car Iwan Groźny”. Przed premierą, „Kurier Wileński” 1933 nr 10; „Car Iwan Groźny” w Teatrze na Pohulance. Sztuka w 10 obrazach hr. Aleksandra K. Tołstoja, wolny przekł. F. Rychłowskiego, „Kurier Wileński” 1933 nr 13; „Mademoiselle”. Komedia w trzech aktach J. de Val’a, tłum. A. Hertza w Teatrze na Pohulance, „Kurier Wileński” 1933 nr 21; Teatr na Pohulance. „Książę Józef Poniatowski”, sztuka w trzech aktach z prologiem dr. Józefa Pollaka, „Kurier Wileński” 1933 nr 29; Teatr dla dzieci. „W szponach czarownicy”. Baśń. Opracowała Wanda Stanisławska, „Kurier Wileński” 1933 nr 54; „Dziewczęta w mundurkach” Christy Winsloe, „Kurier Wileński” 1933 nr 57; Chóry i teatry amatorskie, „Kurier Wileński” 1933 nr 85; Chóry i teatry amatorskie, „Kurier Wileński” 1933 nr 85; Teatr na Pohulance. „Czerwona Limuzyna”, sztuka w trzech aktach Tadeusza Łopalewskiego, „Kurier Wileński” 1933 nr 91; Teatr na Pohulance. „Lekarz bezdomny”. Sztuka w 3 aktach Antoniego Słonimskiego, „Kurier Wileński” 1933 nr 97; Z teatrów. Pohulanka. „Żegnaj młodości”. Komedia w 3-ch aktach A. Camasle i N. Oxilla. – Lutnia. „W pustyni i w puszczy” 18 obrazów. Przeróbka sceniczna z Sienkiewicza A. Szczerby, „Kurier Wileński” 1933 nr 112; Szkoły w teatrze – teatr w szkołach, „Kurier Wileński” 1933 nr 124; „Achilleis” [S. Wyspiańskiego] w wykonaniu młodzieży Gim[nazjów]. Czartoryskiego, Słowackiego, Białoruskiego, Pedagogów Żydowskich i Seminarium Duch. Prawosławnego, „Kurier Wileński” 1933 nr 126; Teatr na Pohulance. „Wróg ludu” sztuka H. Ibsena w 5 odsłonach, „Kurier Wileński” 1933 nr 135; „Dżimbi”. Komedia w 3 aktach St. Zagona w Teatrze Letnim, „Kurier Wileński” 1933 nr 143; „Jan i Krystyna”. Sztuka w czterech aktach Geraldy’ego w Lutni, „Kurier Wileński” 1933 nr 152; Teatr w Ogrodzie Bernardyńskim. „Żywa maska” (Henryk IV) L. Pirandella, sztuka w 3 odsłonach, „Kurier Wileński” 1933 nr 172; Na deskach scenicznych. Teatr na Pohulance. „Most” Sztuka w 3 aktach Jerzego Szaniawskiego (otwarcie sezonu), „Kurier Wileński” 1933 nr 234; Teatr Letni. „Tak a nie inaczej” Komedia w 3 aktach M. Maszyńskego, „Kurier Wileński” 1933 nr 238; Teatr Letni. „Mąż z loterii” Krotochwila amerykańska w 3 aktach Johnson Joung, „Kurier Wileński” 1933 nr 249; Sezon teatralny, „Kurier Wileński” 1933 nr 256; „Freulein Doktor”. Sztuka – reportaż w czterech odsłonach J. Tepy na Pohulance, „Kurier Wileński” 1933 nr 279; Teatr na Pohulance. „Pan z towarzystwa”. Komedia satyryczno-społeczna przez Waltera Hasenklevera, „Kurier Wileński” 1934 nr 20; Teatr na Pohulance. „Pieniądz to nie wszystko”. Komedia w 12 obrazach L. But-Feketego, przekł. Cz. Strzeleckiego ,„Kurier Wileński” 1934 nr 41; Teatr na Pohulance. „U mety”. Komedia (?) w czterech aktach z epilogiem hr. Karola Huberta Rostworowskiego, „Kurier Wileński” 1934 nr 60; Teatr na Pohulance. „Pan Geldhab”. Komedia w czterech odsłonach, „Kurier Wileński” 1934 nr 68; Teatr na Pohulance. „Golgota”. Misterium pasyjne z udziałem chórów. – Teatr Międzyszkolny, „Kurier Wileński” 1934 nr 81; Teatr na Pohulance. „Rodzina”. Komedia A. Słonimskiego w 3 aktach, „Kurier Wileński” 1934 nr 84; Na scenie i estradzie. Teatr Letni. „Moja siostra i ja”, komedia muzyczna Bera i Verneuilla. Muzyka Benatzky’ego. – Hanka Ordonówna. Po Palestynie… w Wilnie, „Kurier Wileński” 19.06.1934; Teatr Letni. „Dama w bieli” Sztuka A. Acharda w 3 aktach, „Kurier Wileński” 01.09.1934; Teatr na Pohulance. „Sprawiedliwość” sztuka w 3 aktach z prologiem p. M. Grabowskiej, „Kurier Wileński” 18.09.1934; Teatr na Pohulance. „Zwyciężyłem kryzys”, komedia w 3 aktach P. Volpiusa, tł. T. Trzcińskiego, „Kurier Wileński” 25.09.1934; Teatr na Pohulance. „Firma” komedia w 3 aktach M. Hemara, „Kurier Wileński”26.10.1934; Teatr popularny, objazdowy i ludowy, „Kurier Wileński” 09.11.1934; „Cudze dziecko”. Komedia w trzech aktach W. Szkwarkina. Przekład H. Pilichowskiej w Teatrze Letnim, „Kurier Wileński” 23.05.1934; Romantyk na scenie. 30. jubileusz p. Leona Wołłejki, „Kurier Wileński” 1.01.1935; Historia „Zemsty nietoperza”, „Kurier Wileński” 03.01 1935; Teatr na Pohulance. „Rozkoszna dziewczyna” komedia muzyczna wg Gavault’a, oprac. Tuwim, muz. R. Benatzy, „Kurier Wileński” 08.01.1935; Teatr Lutnia, „Kurier Wileński” 08.01.1935; Jubileusz p. Leona Wołłejki, „Kurier Wileński” 13.01.1935; Teatr na Pohulance. „Magia”, komedia fantastyczna w 3 aktach G.K. Chestertona, „Kurier Wileński” 14.01.1935; Teatr na Pohulance. „Opowieść zimowa”, fantazja Karola Dickensa w wielu obrazach. Przedstawienie szkolne, „Kurier Wileński” 27.01.1935; Teatr na Pohulance. „To więcej niż miłość”, sztuka współczesna w 6-ciu obrazach Bus-Fekete Laszlo, „Kurier Wileński” 24.02.1935; Hrabia Fredro na Pohulance. Przedstawienie dla szkół, „Kurier Wileński” 07.03.1935; Jubileusz Zelwerowicza, „Kurier Wileński” 15.03.1935; Teatr na Pohulance. „Moralność pani Dulskiej”, Gabrieli Zapolskiej tragifarsa w 3-ch aktach, „Kurier Wileński” 22.03.1935; Teatr Letni. „Hura, jest chłopczyk”, farsa 3-ch aktach Arnolda i Bacha, „Kurier Wileński” 26.03.1935; Teatr Letni, „Kurier Wileński” 06.07.1935; Teatr na Pohulance. „Fotograf i tancerka” sztuka w trzech aktach Achard’a, przekł. B. Gorczyńskiego, „Kurier Wileński” 27.10.1935; Teatr na Pohulance. „Szkoła podatników”, komedia Beera i Verneuilla w trzech aktach, „Kurier Wileński” 10.11.1935; „Król Edyp”, tragedia Sofoklesa, „Kurier Wileński” 22.11.1935; Teatr na Pohulance „Edyp – Król”, tragedia Sofoklesa w dwóch odsłonach, „Kurier Wileński” 26.11.1935; Teatr na Pohulance. „Szesnastolatka”, sztuka w trzech aktach F. M. Stuartów, „Kurier Wileński” 03.12.1935; Teatr na Pohulance. „Kres wędrówki”, sztuka w III aktach (VI obrazach) R. C. Scheriffa, przekł. F. Sobieniowskiego, „Kurier Wileński” 17.12.1935; Teatr na Pohulance. Tajemnica mszy świętej. Misterium Religijne Calderona, „Kurier Wileński” 13.12.1935; Rok kultury, „Kurier Wileński” 01.01.1936; Teatr objazdowy, „Kurier Wileński”03.01.1936; Teatr na Pohulance. „Mieszczanin szlachcicem”, komedia Moliera w trzech aktach z baletem i śpiewem, przełożył Boy, „Kurier Wileński” 17.01.1936; Widowiska warszawskie [„Fryderyk Wielki” Z. Nowaczyńskiego], „Kurier Wileński” 18.01.1936; Teatr na Pohulance. „Wesele Figara”, komedia 5 aktach Beaumarchais’a, przekład Boya-Żeleńskiego, „Kurier Wileński”20.03.1936; Magistracka Komisja Teatralna, „Kurier Wileński” 29.03.1936; Teatr na Pohulance. „Matura”, sztuka w 3 akt. Wł. Fodora, tłum. Ireny Grwińskiej, „Kurier Wileński” 02.04.1936; Teatr na Pohulance. „Żołnierz i bohater”, komedia w 3 aktach B. G. Shaw’a, przekład F. Sobieniowskiego, „Kurier Wileński”01.05.1936; „Pierścień wielkiej damy”, biała trag. C.K. Norwida w warszawskiej Reducie, „Kurier Wileński”02.02.1936; Teatr na Pohulance. „Zamach” W.O. Somina, sztuka w 3 aktach, „Kurier Wileński”25.05.1936; Teatr na Pohulance. „Świerszcz za kominem”, sztuka Karola Dickensa, tłum. Wł. Arcimowicza, „Kurier Wileński”28.05.1936; Teatr Letni. „Wiosenne porządki” S.L. Huxley’a komedia w 3-ch aktach, „Kurier Wileński” 8.06.1936; Teatr Letni. „Chcę właśnie ciebie” farsa w 3 aktach Bradella, „Kurier Wileński” 17.06.1936; Teatr w Bernardynce. „Japoński rower” T. S. Chrzanowskiego, komedia w 3 aktach, „Kurier Wileński”21.06.1936; Teatr na Pohulance. „Wujaszek Jaś”(Diadia Wania), sztuka w 4 aktach A. Czechowa, „Kurier Wileński”26.06.1936; Letni kurs teatralno-oświatowy, „Kurier Wileński” 7.07.1936; Wojciech Bogusławski (1757–1829), „Kurier Wileński” 08.10.1936; Reportaże historyczne w teatrze, „Kurier Wileński” 1939 [nr 4686]; Jubileusz Haliny Dunin-Rychłowskiej, „Kurier Wileński” 1939 [nr 4745]; Teatr na Pohulance. „Zemsta za mur graniczny”, komedia Al. hr. Fredry, „Kurier Wileński” 14.01.1940;

Bibliografia przedmiotowa

Almanach Literacki, Wyd. Polski Biały Krzyż – Oddział Wileński, Wilno 1926, s. 36–37; Polski Słownik Biograficzny T. XXXI, s. 661–662.; Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut. Literatura pozytywizmu i Młodej Polski, t. 16, s. 495–497; Literatura polska XX w. Przewodnik encyklopedyczny, t 2. Warszawa 2000, s. 107; Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t 2. Warszawa 2000, s. 302; M. Grekowicz-Hausnerowa, Romer-Ochenkowska Helena. „Zeszyty Prasoznawcze” 1965, nr 2. F. Ruszczyc, Dziennik. Część druga: W Wilnie. Wybór, układ, opracowanie, wstęp i posłowie E. Ruszczyc. Warszawa 1996, s. 187; M. Kozłowska, Helena Romer-Ochenkowska i Wanda Stanisławska o teatrach wileńskich, w: Wilno teatralne, pod red. M. Kozłowskiej s. 422–438; W. Dobaczewska, Dwudziestopięciolecie pracy pisarskiej pani Heleny Romer-Ochenkowskiej. Obywatelka i literatka, „Kurier Wileński” 1931 nr 18, s. 1.

Oprac. Mirosława Kozłowska