22 marca 1977
Przecena dla wszystkich Teatru Ósmego Dnia – pierwszy pokaz publiczny
Poznań, Teatr Ósmego Dnia: nieoficjalna premiera przedstawienia Przecena dla wszystkich. Była to realizacja zespołowa; artyści wspólnie stworzyli teksty, scenariusz i scenografię. Reżyserował Lech Raczak, muzykę skomponowali Grzegorz Banaszak i Jan A. P. Kaczmarek; autorami muzyki do songów byli Waldemar Modestowicz i Marian Przybył. Występowali: Adam Borowski, Tadeusz Janiszewski, Lech Jankowski (od września 1979), Marcin Kęszycki, Waldemar Modestowicz (do września 1979), Roman Radomski, Tomasz Stachowski, Małgorzata Walas i Ewa Wójciak.
„Przecena… (…) jest to spektakl «po wyborze». Bodaj najtrudniejszym z możliwych, ale w sytuacji tego teatru najuczciwszym: mówienia prawdy o sobie i świecie bez taryfy ulgowej, (…) bez względu na konsekwencje” – pisał Tadeusz Nyczek (Czarny polonez, w: Teatr Ósmego Dnia. Wybór tekstów krytycznych, SZSP, Warszawa, 1979).
Ów wybór, który Nyczek sygnalizuje właściwym dla epoki ezopowym językiem, miał bardzo konkretny wymiar polityczny: na początku 1976 niemal wszyscy aktorzy „Ósemek” brali udział w zbieraniu podpisów przeciwko wprowadzaniu zmian do Konstytucji PRL sankcjonujących „przewodnią rolę” PZPR i sojusz ze Związkiem Radzieckim, później wspierali działania KOR-u. Konsekwencjami były rozliczne represje ze strony władz komunistycznych i Służby Bezpieczeństwa.
Premiera marcowa miała charakter nieoficjalny, ponieważ zespół nie uzyskał zgody poznańskiego oddziału Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk (cenzury). Równolegle z trwającymi do czerwca negocjacjami z cenzurą, pokazano przedstawienie dziesięć razy w fomie „prezentacji zamkniętych” (widzowie musieli wpisać się na „listę gości”). Oficjalna premiera nastąpiła 8 czerwca 1977. Od maja 1978 do jesieni 1980 obowiązywał jednak cenzuralny zakaz publikowania w prasie pozytywnych wzmianek o Teatrze Ósmego Dnia (z wyjątkiem niskonakładowych biuletynów „do użytku wewnętrznego”).
Tadeusz Słobodzianek (pod pseudonimem Jan Koniecpolski) jesienią 1980, już w czasie tzw. karnawału „Solidarności”, komentował bardziej otwarcie: „Przecena dla wszystkich jest pamfletem na rzeczywistość, która stała się nierzeczywistością. Opowiada o społeczności, w której zatraciły się wszystkie miary i wartości, a próby ich odnajdywania przez jedności rozbijają się o marazm i absurdalność działań całego kolektywu. Wszystko jest szczątkowe, chaotyczne, poddane szyderstwu i wyśmianiu. Wolność dla jednych jest dowolnością, dla innych ma być uświadomioną koniecznością...” (Rozumni szałem, „Polityka” 1980 nr 45).
Mówiona encyklopedia teatru polskiego
O Teatrze Ósmego Dnia Dariusz Kosiński rozmawia z Juliuszem Tyszką
Janusz Legoń (2018)
