Kalendarium

Leningrad, Мałyj Opernyj Tieatr: prapremiera opery Siergieja Prokofiewa Wojna i pokój na podstawie powieści Lwa Tołstoja.

Po ataku Niemiec na Związek Radziecki (22 czerwca 1941) Prokofiew postanowił napisać operę opartą na monumentalnej powieści, uważanej za rosyjską epopeję narodową, będącej epickim obrazem Rosji w dobie wojen napoleońskich, której patriotyczna wymowa stała się szczególnie aktualna.

Nad pierwszą wersją pracował blisko dwa lata, również na Kaukazie, dokąd został ewakuowany z zagrożonej Moskwy. Libretto tworzył wspólnie z młodszą o 24 lata pisarką Mirą Mendelssohn (wywiązał się romans, zakończony rozpadem pierwszego małżeństwa kompozytora; Mendelssohn wzięła ślub z Prokofiewem w 1947). Zamierzano dać prapremierę w 1943 w moskiewskim Teatrze Bolszoj, w reż. Siergieja Eisensteina, pod batutą Samuila Samosuda, plany te jednak spełzły na niczym. Droga na scenę opery Wojna i pokój – która w ostatecznej wersji liczy 13 obrazów podzielonych na dwie części, poprzedzonych Epigrafem – okazała się nadspodziewanie trudna.

16 października 1944 na zamkniętym koncercie w Moskwie zostało wykonanych osiem scen z akompaniamentem fortepianu, 7 czerwca 1945 w moskiewskim konserwatorium Samosud poprowadził koncertowe wykonanie dziewięciu scen opery. Prokofiew nadal pracował nad utworem, tworząc kolejne obrazy. Sceniczna prapremiera utworu, która pod batutą Samosuda odbyła się 12 lipca 1946 w Leningradzie w reż. Borysa Pokrowskiego, obejmowała część pierwszą (i jedną scenę z części drugiej). Do planowanej rok później premiery części drugiej już nie doszło: po próbie generalnej ogłoszono, że spektakl się nie odbędzie z „przyczyn niezależnych od teatru i kompozytora”. Zmienił się klimat polityczny: nie było już miejsca na utwór opiewający wysiłek całego narodu w walce z najeźdźcą, ale też pokazujący w postaci Napoleona okrutnego tyrana, traktującego żołnierzy jak pionki – to mogłoby się kojarzyć z osobą Stalina.

Atmosfera wokół Prokofiewa zaczyna się zagęszczać. 10 lutego 1948 Andriej Żdanow, główny wówczas ideolog stalinizmu, rozpoczął kampanię przeciwko „formalizowi” w muzyce, kórej celem byli najwybitniejsi kompozytorzy: Prokofiew, Szostakowicz, Chaczaturian. Dziesięć dni później pod zarzutem szpiegowstwa aresztowano pierwszą żonę Prokofiewa, Linę (z którą kompozytor się nigdy formalnie nie rozwiódł).

Prokofiew i Stalin zmarli tego samego dnia (5 marca 1953). Całość opery Wojna i pokój ujrzała deski sceny po raz pierwszy 26 maja 1953 we Florencji (Teatro Comunale, reż. Artur Rodziński), a w Związku Radzieckim 8 listopada 1957 (Moskwa, Muzikalnyj Tieatr im. Stanisławskiego i Niemirowicza-Danczenki).