Hasła

Dziedzina widowisk złożonych z występów wokalnych, tanecznych, akrobatycznych, z żywych obrazów, skeczy i recytacji prezentowanych na odkrytej scenie; sztuka małych form, powstała w drugiej połowie XIX w. za sprawą rosnącego popytu na rozrywkę nowych uczestników kultury – odbiorców masowych.

Podstawowym ogniwem sztuki estradowej jest numer (popis wykonawcy określonej specjalności: recytatora, wokalisty, żonglera, akrobaty, tancerza, magika, prestidigitatora, konferansjera, monologisty, piosenkarza i pieśniarza, muzyka solisty i jazzbandu, tancerki i magika, aktora kabaretowego i klowna, tresera zwierząt). Poszczególne numery widowiska estradowego następują po sobie w szybkim tempie, tworząc kompozycyjnie spójną całość; są dobrane z rozmysłem, tak, by każdy znalazł dla siebie coś interesującego i zadowalającego.

Korzenie estradowych występów tkwią w twórczości ludowej i w folklorze. Historia sięga starożytnej Grecji i Rzymu, wiąże się z popisami mimów. W średniowieczu ich tradycje kontynuowali histrioni, joculatorzy, błaźni, minstrele, waganci, szpilmani, którzy przemierzając Europę, występowali na placach miejskich, w gospodach i kawiarniach. Ich występy kojarzono ze sztuką jarmarczną, trywialną rozrywką.

W XIX w. dawne formy estradowe próbowano uszlachetnić, czego przykładem: cyrk, kabaret, także „pstre sceny”, teatrzyki rozmaitości, Überbrettle, tzw. nadscenki, teatrzyki variétés i rewie. Estrada, nazywana „enfant terrible Podparnasia”, mini sztuką, utrwalała w powszechnej świadomości formuły wykonawcze, specjalności popisu, swoistą estetykę. Podporządkowując się rygorom komercji, w XX w. wkroczyła w erę show-biznesu, kreuje gwiazdy, wykorzystuje mechanizmy rynkowe, takie jak reklama, zaspokaja popyt i umiejętnie go stymuluje. Wystąpić na estradzie może każdy, byle miał coś oryginalnego do zaprezentowania. Egalitaryzm estrady realizuje się i na widowni, i na podium.

W Polsce przed I wojną światową na estradzie dominowali komicy i humoryści: Gustaw Fiszer, Romuald Gierasiński, Leon Wyrwicz. Później wiedli prym aktorzy kabaretowi, łączący różne specjalności wykonawcze: Mira Zimińska, Adolf Dymsza, Ludwik Sempoliński, Kazimierz Krukowski, Karol Hanusz, Stefania Górska. Współcześnie dawnych monologistów (jak Hanka Bielicka), konferansjerów (Kazimierz Rudzki, Lucjan Kydryński), piosenkarzy (Mieczysław Fogg, Bogdan Łazuka) zastępują coraz częściej wykonawcy kabaretowi, artyści stand-upu, wokaliści i zespoły prezentujące różne nurty i style muzyki popularnej.

Artyści widowiskowi w okresie międzywojennym posiadali odrębny związek zawodowy, tzw. Pol.Z.A.Wid. Od 1955 upowszechnieniem ich twórczości i organizacją występów zajmowały sie powstałe wówczas agencje PAGART i Estrada Satyryczna (obecnie Stołeczna Estrada).

Bibliografia

• Adrjański, Zbigniew: Kalejdoskop estradowy: leksykon polskiej rozrywki 1944 – 1989: artyści, twórcy, osobowości, Warszawa 2002;
• Filler, Witold: Gwiazdozbiór estrady polskiej. Od Zimińskiej do Kayah, Warszawa 1999;
• Fox, Dorota; Wężowicz-Ziółkowska, Dobrosława: Triumf estrady. W poszukiwaniu źródeł poetyki współczesnego społeczeństwa spektaklu, [w:] Publiczne – prywatne – intymne, red. Ewa Wąchocka, Katowice 2015;
• Sempoliński, Ludwik: Wielcy artyści małych scen, Warszawa 1977.