Hasła

Tekst sceniczny konkretnego przedstawienia, opracowany przez reżysera przed przystąpieniem do prób, uzupełniany i korygowany podczas ich trwania, a następnie używany przez inspicjenta w czasie eksploatacji przedstawienia. Po ostatnim spektaklu egzemplarz teatralny jest przechowywany w archiwum artystycznym teatru, bywa jednak wykorzystywany do wznowień lub kolejnych inscenizacji.

Najstarsze polskie egzemplarze teatralne pochodzą z XVIII w. Egzemplarze teatralne występowały w postaci rękopisów (do lat 20. XX w.), maszynopisów (XX w.), od lat 90. XX w. stosowane są wydruki komputerowe. Niezależnie od epoki używa się też książkowych wydań dramatów, w których nanosi się inscenizacyjne adnotacje.

Najczęściej używane są następujące egzemplarze teatralne: autorskie – zawierające tekst ze zmianami wprowadzonymi przez autora z inicjatywy własnej lub na życzenie teatru; reżyserskie – ze skreśleniami i uzupełnieniami tekstu, dopiskami, komentarzami; suflerskie – zawierające sceniczną wersję tekstu wraz z wyróżnieniami pauz, akcentowania, kwestii sprawiających aktorom trudność itp.; inspicjenckie – na ogół z obsadą, datami i czasem trwania przedstawień, notami o ruchu scenicznym, zmianach dekoracji, efektach specjalnych, rekwizytach. Znane są również egzemplarze teatralne cenzorskie – z ingerencjami zwyczajowo wykonanymi czerwonym kolorem, adnotacjami i pieczęciami organu cenzurującego (stosowane do 1989), aktorskie (tzw. role), scenograficzne, muzyczne, akustyczne itp.

W praktyce najczęściej występują egzemplarze teatralne hybrydowe: reżysersko-inspicjenckie, inspicjencko-suflerskie, autorsko-reżyserskie itp.

Egzemplarze teatralne, szczególnie reżyserskie i inspicjenckie, są cennym źródłem historyczno-teatralnym. Wiąże się z nimi również zakulisowy zabobon – gdy egzemplarz teatralny upadnie, przydeptuje się go, by uniknąć klapy przedstawienia.

Bibliografia

• Cegieła, Anna: Polski słownik terminologii teatralnej, Wrocław 1992;
• Nyczek, Tadeusz: Alfabet teatru dla analfabetów i zaawansowanych, Warszawa 2002;
• Raszewski, Zbigniew: Dokumentacja przedstawienia teatralnego, [w:] Wprowadzenie do nauki o teatrze, pod red. Janusza Deglera, t. 3, Wrocław 1976.