Hasła

Autor utworów dramatycznych.

D. konstruując dialogi, buduje akcję, określa także – w tekście głównym i didaskaliach – przewidywane materialne warunki i okoliczności, w jakich są one wypowiadane (dramatopisarstwo). Jako nadawca utworu dramatycznego jest odpowiedzialny za jego organizację na wielu poziomach – łączy sytuacje i zdarzenia w sensowną całość, decyduje o rozwoju fabuły, kieruje uwagą odbiorców, stopniując napięcie, uprawomocnia sposób widzenia przedstawionej rzeczywistości zgodnie z pewnymi założeniami ideowymi i estetyką. Zasadniczo jest nieobecny w tekście dramatycznym – podstawowe narzędzie wypowiedzi d. stanowi dialog autonomicznych podmiotów mówiących. W strukturze tekstu funkcjonuje (nietożsamy z realnym sprawcą dzieła) autor tekstowy czy też podmiot czynności twórczych, który jako dysponent reguł aktualizowanych w utworze ujawnia się poprzez całość decyzji konstrukcyjnych – w planie odniesień symbolicznych i w planie gry. Perspektywa autorska może być dodatkowo zaakcentowana w wypowiedziach postaci (chór, komentator, rezoner, porte parole), w specjalnych ujęciach (metateatr, teatr w teatrze), w geście „wirtualnego” reżysera (zwłaszcza w tekście pobocznym).

Z punktu widzenia praktyki teatralnej, praca d. rozpoczyna ciąg działań, prowadzących od tekstu przez inscenizację i fazę prób do spektaklu odgrywanego w obecności widzów. Różny charakter przybierały miejsce i rola d. w teatrze europejskim. Z jednej strony ilustruje to działalność autorów reżyserujących swoje dramaty (teatr antycznej Grecji, Molière, Bertolt Brecht, August Strindberg, Stanisław Ignacy Witkiewicz, współcześnie Samuel Beckett, Harold Pinter, Tadeusz Słobodzianek), z drugiej – pisarzy będących tylko dostawcami scenariusza (komedia dell’arte). Od XVII w. d. (i tekst literacki) zyskuje coraz większe znaczenie, ale na ogół bez możliwości realnego udziału w tworzeniu przedstawienia. Jego miejsce zostaje zachwiane pod koniec XIX w. wraz z rozwojem inscenizacji i usamodzielnieniem się pozycji reżysera. Idea autonomii teatru, dając inscenizatorowi nieograniczone niemal uprawnienia w zakresie interpretacji, jak i scenicznej realizacji utworu literackiego, odebrała d. pewność, że opracowując sam tekst sztuki, może ustalać swój wpływ na przedstawienie. Pociąga to za sobą taki sposób kształtowania tekstu – w Polsce zapoczątkowany nowatorsko przez Stanisława Wyspiańskiego – który ma chronić integralność dramatu, a więc i suwerenność proponowanej wizji teatralnej; wyrazem tego są m.in. rozbudowane odautorskie wskazówki sceniczne (por. didaskalia).

W języku polskim od XIX w., gdy miejsce dawnego „dramatyka” zajęli d. i dramaturg, oba określenia funkcjonowały synonimicznie. Obecnie ich znaczenie zaczyna się wyraźnie różnicować w związku z emancypacją nowych praktyk tekstowych w teatrze (dramatopisarstwo) i wyodrębnieniem – na wzór niemiecki – stanowiska dramaturga. Domeną współczesnego d. nadal jest pisanie oryginalnych tekstów, względnie przepisywanie klasycznych.

Bibliografia

• Bennett, Benjamin: Theater As Problem. Modern Drama and Its Place in Literature, Ithaca – London 1990;
• Cegieła, Anna: Polskie słownictwo teatralne 1765-1965, Wrocław 1992;
• Jay, Paul: Being in the Text, Ithaca – London 1984;
• Page, Adrian (ed.): The Death of the Playwright? Modern British Drama and Literary Theory, London 1992;
• Wąchocka, Ewa: Autor i dramat, Katowice 1999.