Autor: Dariusz Kosiński
cieniowanie
Pojęcie używane w polskim piśmiennictwie teatralnym od końca XVIII w. do opisu specyficznej umiejętności, stanowiącej część sztuki aktorskiej oraz wynikającej z opanowania właściwości gry.
Cieniowanie odnosiło się do umiejętności kreowania wieloznacznych i wielowymiarowych sytuacji i postaci poprzez subtelne kombinacje i zmiany głosu (w tym kontekście stanowiło do pewnego stopnia synonim modulacji), mimiki i gestu, oraz budowanie hierarchii poszczególnych aspektów roli. Według zaleceń Jana Tomasza Seweryna Jasińskiego w Teorii sztuki dramatycznej, „[a]rtysta powinien […] znać sztukę cieniowania, powinien czuć, co ma być bliskie, co dalekie, co jasne i wybitne, a co w półcieniu, co zupełnie znikać musi, a jednak spływać się z całością obrazu” [W stronę praktyki – podręczniki sztuki aktorskiej, s. 220].
Cieniowanie umożliwiało ukazanie złożoności i rozmaitości ludzkich reakcji w różnych sytuacjach i kontekstach bez rezygnacji z jednolitości i konsekwencji charakteru. Prowadziło do zwiększenia różnorodności gry, skutkując zmiennością modulacji oraz ruchliwością mimiki, a także rezygnacją z kontrastowości i gwałtownych zmian na rzecz subtelnego stopniowania emocji i „gry podwójnej”.
W XIX w. cieniowanie stanowiło jeden z podstawowych mechanizmów aktorskiej sztuki tworzenia wizerunku osoby ludzkiej, a zarazem jedną z najważniejszych i najwyżej cenionych umiejętności scenicznych. Dowodziło twórczej samodzielności aktorskiej, polegającej na wypełnianiu stworzonych przez dramatopisarza ram, dzięki czemu odgrywało znaczącą rolę w przypadku „sztuk dobrze skrojonych”, będących ze swej natury szkicowymi scenariuszami działań teatralnych. Jak się wydaje, cieniowanie było szczególnie wysoko cenione w tradycji szkoły warszawskiej, której czołowi przedstawiciele: Wiktoryna Bakałowiczowa i Alojzy Żółkowski – syn, byli uznawani za jego arcymistrzów.
Bibliografia
- Kosiński, Dariusz: Dramaturgia praktyczna. Polska sztuka aktorska XIX wieku w piśmiennictwie teatralnym swej epoki, Kraków 2005;
- W stronę praktyki – podręczniki sztuki aktorskiej, pod red. Dariusza Kosińskiego, Agnieszki Marszałek, Agnieszki Wanickiej, przy współpr. Agnieszki Narębskiej, Kraków 2007.
