Autor: Małgorzata Leyko (2019)
scena symultaniczna
(niem. Simultanbühne, ang. multiple setting, simultaneous setting, fr. décor simultané)
Termin określający zasadę równoczesnego ustawiania w przestrzeni sceny dekoracji wyobrażających wszystkie miejsca, w których będzie toczyła się akcja przedstawienia (tzw. mansjony). Zasada ta dotyczyła wszystkich typów sceny średniowiecznej, zarówno w przestrzeni sakralnej (kościół), jak i świeckiej.
Źródło: gallica.bnf.fr.
Źródło: rysunek Renwarda Cysata, zbiory specjalne Zentral- und Hochschulbibliothek Luzern
Według dostępnej ikonografii w widowiskach misteryjnych mansjony ustawiano w szeregu na wysokim podium na dziedzińcu zamkowym (np. Valenciennes, 1547) bądź bezpośrednio na placu miejskim (Lucerna, 1583) albo poza miastem na planie koła (The Castle of Perseverance, pocz. XV wieku).
Czasami mansjony umieszczano na przemian z miejscami dla widzów (jak np. w przedstawieniu Męczeństwo św. Apolonii, poł. XV wieku), budowano je też na wozach, które przejeżdżały ulicami miasta. Kolejność ustawienia mansjonów miała znaczenie symboliczne, po stronie wschodniej znajdowało się niebo, po zachodniej – piekło. Jeśli widowisko rozgrywano na dużej przestrzeni, widzowie przechodzili przed kolejne mansjony – stacje, do których wraz z wykonawcami przenosiła się akcja.
Źródło: Terentii Comoediae sex..., Lyon : Johann Trechsel, 1493.
Źródło: gallica.bnf.fr
W przedstawieniach świeckich odgrywanych na scenie celkowej (terencjuszowskiej) poszczególne celki ustawione obok siebie na podium wyobrażały domy bohaterów dramatu. Kiedy postaci uczestniczyły w akcji, wychodziły na podest i po wypowiedzeniu swoich kwestii wracały do celki. Scena symultaniczna pozwalała na bliskość, a czasami wręcz przenikanie się terenu gry i terenu obserwacji.
Wraz z wykształceniem się w XVI wieku przestrzeni scenicznej w całkowicie zadaszonym budynku zasadę symultanicznego ukazywania miejsc akcji wyparła scena sukcesywna.
Do symultanizmu scenicznego powracali twórcy okresu Wielkiej Reformy Teatru, np. Erwin Piscator, Bertolt Brecht, a w teatrze polskim Andrzej Pronaszko i Szymon Syrkus w projekcie teatru symultanicznego.
Bibliografia
- Berthold, Margot: Historia teatru, przeł. Danuta Żmij-Zielińska, Warszawa 1980;
- Bożyk, Eugeniusz: Historia architektury budynku teatralnego i techniki sceny w teatrze europejskim, Warszawa 1956;
- Braun, Kazimierz: Przestrzeń teatralna, Warszawa 1982;
- Wiles, David: Krótka historia przestrzeni teatralnych, przeł. Łukasz Zaremba, Warszawa 2012.
