Hasła

Polska nazwa i zarazem polska odmiana performance studies – badań nad zjawiskiem performansu i jego obecnością we wszelkich dziedzinach życia.

Ustanowienie performatyki jako odrębnej dziedziny wiedzy pod koniec XX w. odzwierciedlało rosnące poczucie wszechobecności performansu w ludzkim doświadczeniu i co za tym idzie, użyteczność pojęcia ‘performans’ w opisie i interpretacji ludzkich tworów czy zachowań. Podobnie o sto lat wcześniej wyodrębniono z innych nauk semiotykę, doceniając wybitną wagę zjawiska znaku i znaczenia. W ramach performatyki bada się sam performans, jego naturę i charakter; tropi się też jego rozmaite przejawy i z ich perspektywy uzyskuje się nowy wgląd w dziedziny już wcześniej badane.

W uformowaniu performatyki znaczną rolę odegrały badania nad teatrem, traktowanym jako performans par excellence, wyznaczający tym samym paradygmat i wskazujący klucz do innych obszarów. Performatykę można zatem traktować między innymi jako systematyczne rozwinięcie obecnego w europejskiej kulturze od czasów starożytnych toposu „świata-teatru”.

Pierwszy wydział Performance Studies powstał w 1980 na New York University. W jego powstaniu, jak również w wyodrębnieniu, samookreśleniu i emancypacji całej gałęzi wiedzy w latach siedemdziesiątych XX w. kluczową rolę odegrał twórca i teoretyk teatru Richard Schechner, ściśle w owym czasie współpracujący z antropologiem Victorem Turnerem. Drugim ośrodkiem nowej dyscypliny stał się Northwestern University (Dwight Conquergood). Na późniejsze dekady przypada lawinowy wzrost badań prowadzonych pod sztandarem performatyki (w 1992 określony jako „eksplozja teorii”) oraz jej szybki rozwój instytucjonalny: powstanie jej ośrodków poza USA (jako pierwsze: Centre for Performance Research w Aberystwyth w Walii, 1988, Richard Gough), kluczowych dla niej czasopism (przekształcony w 1986 „The Drama Review”, wychodzące od 1996 „Performance Research”), jak również zrzeszenia profesjonalnego, organizującego doroczne konferencje o światowym zasięgu (Performance Studies International, 1997). Cały ten rozwój wpisuje się w „zwrot performatywny” obserwowany w tych dziesięcioleciach w obszarze nauk humanistycznych, czy szerzej: w obrębie współczesnej kultury – stanowiąc tyleż ośrodek, co najwidoczniejszy przejaw owego paradygmatycznego zwrotu.

W Polsce termin ‘performatyka’ po raz pierwszy pojawił się w przekładzie książki Schechnera Performance Studies: An Introduction. Wydanie tej książki przez Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych we Wrocławiu wraz z towarzyszącą mu międzynarodową konferencją „Performatyka – perspektywy rozwojowe / Performance Studies: and Beyond” (grudzień 2006) uznaje się za oficjalny początek tej dziedziny badań w Polsce. Od tego czasu powstały jej instytucjonalne ośrodki: Zakład Performatyki w Instytucie Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Katedra Performatyki na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, specjalność performatyczno-teatralna na Wydziale Wiedzy o Teatrze Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie. Pod hasłem performatyki organizuje się też konferencje naukowe w różnych ośrodkach i wydaje liczne publikacje.

Bibliografia

• Bal, Ewa; Kosiński, Dariusz (red.): Performatyka. Terytoria, Kraków 2017;
• Bal, Ewa; Świątkowska, Wanda (red.): Performans, performatywność, performer. Próby definicji i analizy krytyczne, Kraków 2013;
• Bieszczad, Lilianna (red.): Zwrot performatywny w estetyce, Kraków 2013;
• Burzyńska, Anna: Dekonstrukcja, polityka i performatyka, Kraków 2013;
• Klucz do wszystkich zamków [rozmowa redakcyjna], „Dialog” 2007 nr 7/8;
• Kosiński, Dariusz: Nomina sunt odiosa, czyli performatyki i teatrologie, „Pamiętnik Teatralny” 2015 z. 1 (253);
• McKenzie, Jon: Performuj albo… Od dyscypliny do performansu, przeł. Tomasz Kubikowski, Kraków 2011;
• Schechner, Richard: Performatyka: wstęp, przeł. Tomasz Kubikowski, Wrocław 2006 [fragment dostępny w wersji cyfrowej];
• Sugiera, Małgorzata: Być jak baron Münchhausen, czyli performatywność i performatyka, „Dialog” 2012, nr 5;
• Tyszka Juliusza (red.): Performance Studies: Sources and Perspectives/Performatyka: źródła i perspektywy, Poznań 2014;
• Wachowski, Jacek: Performans, Gdańsk 2011.