Hasła

Ekspozycja poświęcona różnym aspektom sztuki teatru; forma popularyzacji teatru oraz refleksji nad jego dorobkiem.

Obiekty pokazywane na wystawach teatralnych – w zależności od tematu i koncepcji organizatorów – utrwalają ulotny kształt przedstawień, systematyzują wiedzę o teatrze, wyznaczają miejsce zjawisk scenicznych w całości życia kulturalnego.

Mogą być poświęcone historii teatru w wybranym kraju, np. Wystawa Dziesięciolecia Teatru Polski Ludowej (PKiN, Warszawa 1955), Pologne. Théâtre et Société (Polska. Teatr i Społeczeństwo, Muzeum Etnograficzne, Neuchâtel w Szwajcarii 1972), Art et Liberté (Sztuka i wolność, wystawa o teatrze polskim w latach 1968–1989, Maison du Spectacle la Bellone, Bruksela 1990); czasem też regionie, np. 25 lat teatrów Ziem Zachodnich i Północnych, eksponowana we wszystkich miastach z siedzibami teatrów zawodowych na tym terenie od września 1970 do sierpnia 1971; może dokumentować działalność danego teatru, np. 75 lat Teatru Polskiego w Poznaniu (Muzeum Narodowe, Poznań 1951), Od Irydiona do Irydiona – w stulecie Teatru Polskiego w Warszawie (Muzeum Teatralne Teatru Wielkiego, Warszawa 2013); prezentować gatunek lub dziedzinę sztuki – najczęściej scenografię, np. Wystawa Nowoczesnego Malarstwa Scenicznego (Zachęta, Warszawa 1913), Myśl i kształt teatru (Zachęta, Warszawa 1979). Najpopularniejsze są wystawy teatralne ukazujące twórczość wybitnych artystów z różnych okazji, np. jubileuszu. Osobny nurt stanowią ekspozycje poświęcone teatralnej recepcji sztuk wybitnych autorów.

Tradycja polskich wystaw teatralnych sięga końca XIX w.; za pierwszą uznaje się Wystawę Muzyczną w Warszawie (1888); znalazły się na niej liczne teatralia, m.in.: rękopisy oper i operetek, libretta Wojciecha Bogusławskiego, zbiór pamiątek po aktorach i śpiewakach oraz model „wzorowego teatru” z całą maszynerią, zmianami dekoracji, oświetleniem.

Całkowicie poświęconą historii polskiego teatru od XVI w. była Wystawa Teatralna w Salach Ratusza w Warszawie (1902). Afisze, rękopisy, wydawnictwa, listy, obrazy z życia teatralnego, np. akwarela Juliusza Kossaka przedstawiająca buduar Anieli Aszpergerowej, kolia ofiarowana jej przez Aleksandra Fredrę po premierze Ślubów panieńskich; portrety, popiersia wybitnych aktorów, kostiumy, fragmenty dekoracji, makiety, projekty scenograficzne i inne pamiątki tworzyły historyczną narrację tej ekspozycji.

Ten rodzaj wystaw teatralnych, przybliżających osiągnięcia polskiego teatru, rozwinął się w XX w. Ważnym wydarzeniem była zorganizowana w Salach Redutowych Teatru Wielkiego w Warszawie w 1929 wystawa teatralna „ku uczczeniu setnej rocznicy zgonu Wojciecha Bogusławskiego”. Pierwsza część wiązała się z osobą artysty, druga – z osiągnięciami teatralnymi w różnych miastach w minionym stuleciu. Organizatorzy wystawy szczególnie podkreślili znaczenie inscenizacji Leona Schillera.

W Polsce Ludowej pierwszą wielką ekspozycją tego typu była Wystawa Historyczna Teatru Krakowskiego w gmachu Muzeum Przemysłu Artystycznego (1949), na której pokazano m.in. mapę teatralną Krakowa z 33 żarówkami w miejscach, gdzie były sale teatralne. Różnorodny materiał (pamiątki i fotografie) ułożono chronologicznie, uwypuklając linie repertuarowe kolejnych dyrekcji. Ogólnopolska Wystawa Dziesięciolecia Teatru Polski Ludowej w Warszawie (1955) otwierała cykl wystaw teatralnych z okazji kolejnych jubileuszy PRL-u; w latach 1974–1975 popularyzacja osiągnięć polskiego teatru miała już zasięg międzynarodowy. Lata siedemdziesiąte przyniosły rozkwit polskiego wystawiennictwa teatralnego dzięki działalności Muzeum Teatralnego w Warszawie i oddziałów teatralnych w muzeach różnych miast (zob. muzeum teatralne).

Rozwój technik multimedialnych w ostatnich dekadach XX w. zmienił oblicze muzeów na świecie; wizualizacje, animacje, komputerowe gry edukacyjne zaczęły wypierać eksponaty. Od początku XXI w. te zmiany zachodzą także w polskim wystawiennictwie teatralnym, np. nasze ekspozycje narodowe na Praskim Quadriennale Scenografii i Architektury Teatralnej w 2011 i 2015 nie pokazywały obiektów sztuki, lecz ich multimedialne wizualizacje. Otwarta w czerwcu 2015 ekspozycja stała Centrum Scenografii Polskiej Muzeum Śląskiego w Katowicach łączy pokaz eksponatów z rozwiniętym multimedialnie interaktywnym wątkiem narracji.

Pojawiają się też realizacje wystaw wirtualnych, ulokowanych w Internecie, np. wystawa Centrum Edukacji Teatralnej Narodowego Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie (kurator Anna Litak), czy wystawy na portalu Google Arts&Culture przygotowywane we współpracy z Instytutem Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie.

Bibliografia

• Katalog Wystawy Nowoczesnego Malarstwa Scenicznego, Warszawa 1913;
• Kaliban: Wystawa Muzyczno-Teatralna, „Prawda. Tygodnik Polityczny, Społeczny i Literacki” 1892, nr 20;
• Makomaska, Ewa: Muzeum Teatralne w Warszawie w latach 1968–1975, „Pamiętnik Teatralny” 1976, z. 3;
• Marczak-Oborski, Stanisław: Wystawa teatralna – dawniej i dziś, „Pamiętnik Teatralny” 1956, z. 2-3;
• Marczak-Oborski, Stanisław: Wystawy teatralne w Polsce 1888–1955, [w:] tenże, Obszary teatru, Wrocław 1986;
• Post-Apocalypsis, red. Agnieszka Kubaś, Warszawa 2015;
• Pronaszkowie. Przestrzenie teatru [katalog wystawy w Muzeum Teatralnym w Warszawie], Warszawa 2011;
• W.: Wystawa Teatralna, „Tygodnik Ilustrowany”1902, nr 52 [w numerze wiele ilustracji z wystawy];
• Wystawa teatralna ku uczczeniu setnej rocznicy zgonu Wojciecha Bogusławskiego. Katalog z 8 rycinami, Warszawa 1929.

Wystawa „Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku”

Wystawa Zmiana ustawienia. Polska scenografia teatralna i społeczna XX i XXI wieku powstała we współpracy Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego z Zachętą – Narodową Galerią Sztuki i była prezentowana w salach Zachęty w Warszawie od 19 października 2019 do 19 stycznia 2020. Ukazywała najważniejsze zjawiska scenograficzne kształtujące przestrzeń i estetykę przedstawień teatralnych oraz wydarzeń polityczno-społecznych w Polsce, stanowiąc nowatorską próbą całościowego przedstawienia ewolucji polskiej scenografii od pierwszej reformy teatru do współczesności, z uwzględnieniem artystycznych i społecznych kontekstów. Kurator i autor aranżacji: Robert Rumas, współpraca merytoryczna: Dorota Buchwald, prof. Dariusz Kosiński, dr hab. Daniel Przastek.