Hasła

1. Skład osobowy zespołu wykonawców występujących w danym przedstawieniu, skompletowany przez reżysera, który decyduje o przydziale ról, kierując się własną interpretacją dramatu lub scenariusza oraz koncepcją jego scenicznej realizacji.

Przydzielając rolę, reżyser bierze pod uwagę: fizyczność aktora i jego predyspozycje, a także „energetyczność aktora”, czyli tajemniczą zdolność oddziaływania przez aktora na widownię, która pozwala „zaktywizować ciała widzów dzielących z nim […] przestrzeń” [Balme 2002: 155].

„O aktualnych predyspozycjach aktora do danej roli może decydować tak ogromna liczba rozmaitych czynników, że żadne teoretyczne czy oparte na doświadczeniach z przeszłości założenia nie mogą tu wystarczyć. Dokonywanie obsady przypomina grę w ruletkę i każdy reżyser kierujący się motywami artystycznymi musi tę analogię uwzględnić!” [Szulczyński 2010: 246]. Zazwyczaj reżyser wybiera obsadę z grona aktorów zatrudnionych w teatrze i postawionych do dyspozycji przez dyrekcję; kiedy jednak nie znajdzie odpowiedniego wykonawcy, może zaprosić innego, aby wystąpił gościnnie. Czasami ogłasza się konkurs na „wakującą” rolę, na wzór castingów filmowych, od dawna popularnych w Stanach Zjednoczonych. Reżyser ma wówczas potencjalnie większy wybór i zdarza się, że otrzymuje niespodziewaną możliwość wprowadzenia korekt czy nowych rozwiązań do projektu przedstawienia. Reżyserzy, którzy nie eksperymentują w ten sposób, opowiadają się zazwyczaj za sprawdzoną formułą obsady, której filary stanowią aktorzy o uznanej renomie i popularności – „gwiazdy” przyciągające widzów do teatru.

Obsada ma decydujący wpływ na kształt artystyczny reżyserskiego projektu, z reguły też przesądza o jego powodzeniu. „Ustalenie obsady to decyzja najważniejsza, to trzy czwarte pracy reżysera, jeśli zgodzimy się, że miarą tej pracy jest coś więcej niż «roboczogodziny». Wszystkie istotne dla przedstawienia decyzje zawarte są implicite w tej pierwszej, wyjściowej. Obsada świadczy o takim, a nie innym rozumieniu sztuki, o intuicji reżysera, przesądza o tym, jak się będą kształtować sympatie widza. […] szczęśliwie obsadzić aktora to znaczy dojrzeć w nim – lub w postaci – to, czego inni nie widzą” [Hübner 1982: 92, 112]. Dodajmy, że „[…] obsada ról bywa często dramatem zakulisowym, z którym plączą się intrygi, komeraże i pokątne zbiegi” – jak przed wielu laty pisał Józef Kotarbiński [Kotarbiński 1925: 176].

2. Spis, lista aktorów opatrzona informacją o rolach, które otrzymali od reżysera, podana w teatrze na tablicy ogłoszeń do wiadomości zespołu, jeszcze przed rozpoczęciem prób sztuki. Taką listę podaje się również w programach teatralnych, drukach towarzyszących przedstawieniu. W dawnym teatrze drukowano całą obsadę przedstawienia na afiszu, poprzedzając nazwiska aktorów grzecznościowymi skrótami „JW. Pan / JW. Pani„ lub „pan, pani” (jeszcze w okresie międzywojennym), czego dzisiaj się nie stosuje.

Bibliografia

• Balme, Christopher: Wprowadzenie do nauki o teatrze, przeł. Wojciech Dudzik i Małgorzata Leyko, Warszawa 2002;
• Hübner, Zygmunt: Sztuka reżyserii, Warszawa 1982 (2015);
• Kotarbiński, Józef: Ze świata ułudy, Warszawa 1925;
• Szulczyński, Wojciech: Reżyseria teatralna, Kraków 2010.