Hasła

1. historycznie zmienny zbiór zasad komponowania utworu dramatycznego (struktura dramatu) lub scenicznego (dramaturgia przedstawienia);
2. zbiór tekstów dramatycznych danego autora, lub dramatów charakterystycznych dla określonego stylu czy pewnej epoki.

Związana z pojęciami akcji i agonu struktura dramaturgii klasycznej wywodzi się z kultu Dionizosa, a także z opartych na mitach tekstów starożytnych dramatopisarzy, takich jak Ajschylos, Sofokles, Eurypides czy Arystofanes. Klasyczne reguły dramaturgiczne zostały sformułowane w Poetyce Arystotelesa, w jego wykładni tragedii, a następnie były rozwijane w poetykach normatywnych renesansu i klasycyzmu. Pojęcie dramaturgia wprowadził do języka teorii dramatu Gotthold Ephraim Lessing w Dramaturgii hamburskiej (1767–1769).

W historii dramatu i teatru wielokrotnie dochodziło do naruszenia reguł dramaturgii klasycznej przez wprowadzanie do dzieł teatralnych elementów epickich i lirycznych (np. w dramaturgii Williama Shakespeare’a, Pedro Calderóna de la Barca, Friedricha Schillera, Johanna Wolfganga Goethego, Georga Büchnera). Za moment wyłonienia się dramaturgii nowoczesnej uznaje się jednak dopiero lata 80. XIX w., kiedy doszło do zerwania konstytutywnej dla dramaturgii klasycznej zasady absolutności. Peter Szondi wskazuje na uwarunkowany zjawiskiem alienacji podmiotu współczesnego „kryzys dramatu”, który doprowadził do postępującej epizacji tego rodzaju literackiego. Najbardziej wyrazistym przejawem tego procesu stała się twórczość Henrika Ibsena, Gerharta Hauptmanna, Maurice’a Maeterlincka, Augusta Strindberga.

W Polsce o epizacji dramatu możemy mówić zarówno w odniesieniu do wielkiego dramatu romantycznego (Adam Mickiewicz), jak i do twórczości modernistycznej (Jan August Kisielewski, Stanisław Wyspiański, Tadeusz Miciński). Za konsekwencję przełomu modernistycznego uznać można pojawienie się w XX w. tzw. dramatu otwartego, swobodnie odnoszącego się do kluczowych dla dramaturgii tradycyjnej pojęć, takich jak akcja, postać czy dialog (Witold Gombrowicz, Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski).

Podobny proces przeformułowywania postulatów dramaturgii klasycznej, a także poszukiwania autonomicznych wobec dramatu zasad kompozycyjnych przedstawienia teatralnego zachodził w okresie Wielkiej Reformy Teatru. Podstawową regułą dramaturgiczną w teatrze nowoczesnym stał się montaż heterogenicznych elementów spektaklu (teatr epicki Bertolta Brechta). Współcześnie coraz częściej uznaje się, że to specyfika użycia różnych mediów w teatrze (słowa, obrazu, muzyki, filmu, wideo, nowych technologii) wyznacza w istocie strukturę przedstawienia teatralnego (tzw. mediaturgia).

Bibliografia

• Sarrazac, Jean-Pierre: Wstęp. Kryzys dramatu, [w:] tenże (red.), Słownik dramatu nowoczesnego i najnowszego, przeł. Mateusz Borowski, Małgorzata Sugiera, Kraków 2007;
• Szondi, Peter: Teoria nowoczesnego dramatu 1880-1950, przeł. Edmund Misiołek, Warszawa 1976.