Hasła

Perspektywa antropologii kulturowej/społecznej, ujmująca życie społeczeństw w jego dynamice – jako akcję, której rytm artykułuje się dzięki spełnianiu różnorodnych widowisk kulturowych (cultural performances).

Antropologia widowisk podejmuje klasyczne problemy antropologiczne, np. techniki ciała i maska, rytualizacja i krążenie darów, ale zawsze po to, by uwypuklić performatywność ludzkiego doświadczenia; w polu widzenia antropologii widowisk pozostają wszelkie działania performatywne: od życia codziennego – do sztuki teatru, od zabawy – do rytuału. Jeśli antropologia widowisk koncentruje się na widowiskach kulturowych, to dlatego, że wzniecają one i kumulują przeżycia zbiorowe, a łagodząc i rozładowując konflikty, organizują energię społeczną – w nich społeczeństwo jawi się sobie samemu jako dynamiczna całość; są komentarzem metaspołecznym – formą refleksji o społecznych więziach i komunikacji, refleksji performatywnej, aktualizującej mit spójności społeczeństwa i sankcjonującej przekształcenia jego struktury, umożliwiającej zatem odnowienie tych więzi; będąc ośrodkami zbiorowego wrzenia (effervescence collective), wydobywają na jaw całkowitość społeczeństwa, i jako societas, i jako communitas.

Antropologia widowisk powstała w Stanach Zjednoczonych wskutek zbliżenia badań teatrologicznych (Between Theater and Anthropology Richarda Schechnera z przedmową Victora Turnera, 1985) i antropologicznych (The Anthropology of Performance Turnera z przedmową Schechnera, 1986). W Polsce antropologia widowisk rozwinęła się w ramach kulturoznawstwa (jako przedmiot wykładany w Uniwersytecie Warszawskim od 1999), inspirując się amerykańską antropologią widowisk oraz socjologią teatru Jeana Duvignauda, a przede wszystkim myślą kulturologiczną Witolda Gombrowicza i Jerzego Grotowskiego.

Antropologia widowisk jest zbliżona do stworzonej przez Jean-Marie Pradiera etnoscenologii, która obejmując badaniami, jak ona, wszelkie widowiska kulturowe, pozostaje odmianą teatrologii. Antropologia widowisk różni się od antropologii teatru (stworzonej przez Eugenia Barbę), będącej teatrologią porównawczą, i od antropologii teatralnej (jaką uprawiał Grotowski) – jako ogólnej teorii sztuk performatywnych. Performatyka, wynikła z tej samej ewolucji badań społecznych/humanistycznych i zajmująca się tymi samymi co antropologia widowisk zjawiskami, odżegnuje się od ich ujmowania w perspektywie antropologicznej.

Bibliografia

• Antropologia widowisk. Zagadnienia i wybór tekstów, oprac. Agata Chałupnik i in., wstęp i red. Leszek Kolankiewicz, wyd. 2 zm., popr. i rozsz., Warszawa 2010;
• Duvignaud, Jean: Dar z niczego. O antropologii święta, przeł. Łada Jurasz-Dudzik, posł do wyd. pol. Leszek Kolankiewicz, Warszawa 2011;
• Falkiewicz Andrzej: Człowiek teatralny, [w:] tegoż: Istnienie i metafora, Wrocław 1996;
• Kolankiewicz, Leszek: Antropologia widowisk: subdyscyplina czy nowa perspektywa antropologii kulturowej?, „Kultura Współczesna” 2007, nr 1;
• Pradier, Jean-Marie: Ciało widowiskowe. Etnoscenologia sztuk widowiskowych, przeł. Kinga Bierwiaczonek, Warszawa 2012;
• Rytuał, dramat, święto, spektakl. Wstęp do teorii widowiska kulturowego, red. John J. MacAloon, przeł. Katarzyna Przyłuska-Urbanowicz, posł. do wyd. pol. Wojciech Dudzik, Warszawa 2009;
• Schechner, Richard: Przyszłość rytuału, przeł. Tomasz Kubikowski, Warszawa 2000;
• Turner, Victor: Antropologia widowiska, przeł. Małgorzata i Jacek Dziekanowie, Warszawa 2008;
• Turner, Victor: Od rytuału do teatru. Powaga zabawy, przeł. Małgorzata i Jacek Dziekanowie, Warszawa 2005.