Hasła

Nurt wiejskiego teatru amatorskiego, którego przedstawienia oparte są na inscenizacjach obrzędów i zwyczajów ludowych. Za inspiracje do tworzenia tego rodzaju widowisk można uznać z jednej strony bogate tradycje ruchu teatrów ludowych w dwudziestoleciu międzywojennym oraz prace największego propagatora tego ruchu, Jędrzeja Cierniaka, z drugiej zaś – działania etnografów, folklorystów, badaczy teatru i lokalnych społeczników obserwujących stopniowe zanikanie po II wojnie światowej autentycznych wiejskich obrzędów.

Ruch współczesnych t. o. zaczął przybierać na sile od początku lat 70. XX w. dzięki powołaniu regionalnych, wojewódzkich i ogólnopolskich przeglądów wiejskich zespołów teatralnych, zwanych sejmikami. Największy zasięg i znaczenie mają sejmiki w Stoczku Łukowskim, pow. Łuków (organizowane od 1970) i w Tarnogrodzie, pow. Biłgoraj (od 1975), na północnym i południowym krańcu województwa lubelskiego. Wprawdzie prezentowane na nich są także spektakle dramatyczne i kabaretowe, ale przewaga spektakli obrzędowych jest zdecydowana: na przykład na sejmikach w Tarnogrodzie w ostatniej dekadzie udział t. o. w repertuarze całego przeglądu sięga 80 %.

Na regionalnych scenach inscenizowane są najczęściej obrzędy i zwyczaje związane z odnawianiem czasu cyklicznego i rytmami natury (wypędzanie zimy i powitanie wiosny, pierwszy siew, żniwa, święto plonów, wieczory wigilijne, zapusty, posty itp.), przemianami w życiu jednostki, rodziny i społeczności wiejskiej (narodziny i chrzciny, wyzwoliny, swaty, wesela, pogrzeby), a także z tradycyjnymi czynnościami domowymi i gospodarczymi (pieczenie chleba, darcie pierza, kiszenie kapusty, czesanie lnu).

Podstawową cechą widowisk obrzędowych jest ich silne osadzenie w kontekście lokalnym i regionalnym: dotyczy to samego scenariusza, używanych strojów, posługiwania się gwarą, muzyką i pieśniami. W przedstawienia wplatane są często wątki obyczajowe z życia wiejskiej społeczności.

Patronat artystyczny nad sejmikami wiejskich zespołów teatralnych sprawuje Towarzystwo Kultury Teatralnej, będące historycznym spadkobiercą Związku Teatrów i Chórów Włościańskich (założonego w 1907 we Lwowie) i jego kontynuatorów.

Bibliografia

• Cierniak, Jędrzej: Źródła i nurty polskiego teatru ludowego. Wybór pism, inscenizacji i listów, Warszawa 1966;
• Dąbrowska, Elżbieta: Teatr, którego nie znamy. Rzecz o śląskich inscenizacjach obrzędowych, Opole 1989;
• taż: Ludowa sztuka kolażu na przykładzie teatru obrzędowego, „Literatura Ludowa” 1997, nr 1;
• Skarby zanikającego piękna: 30 lat sejmików wiejskich zespołów teatralnych w Tarnogrodzie, red. Lech Śliwonik, Tarnogród – Warszawa 2005;
• Wczoraj i dzisiaj teatru ludowego: fakty, tendencje, konteksty, red. Lech Śliwonik, Tarnogród – Warszawa 2008.