Hasła

Styl gry aktorskiej wypracowany w latach 1865–1893 w teatrze krakowskim. Za jej głównego twórcę uważa się Stanisława Koźmiana (stąd synonim „szkoła koźmianowska”), ale istotny wpływ na jej kształt mieli aktorka Antonina Hoffmann oraz aktor i reżyser Józef Rychter.

Szkoła krakowska odrzucała afektację i pozostałości estetyki klasycystycznej (zwłaszcza podniosłą deklamację i konwencjonalne pozy) na rzecz współczesnych norm zachowania obowiązujących w salonach: „mówić na scenie jak w salonie, kochać się na scenie jak się kocha w dobrym towarzystwie, a nie w oficynie, garderobie lub na folwarku” [Koźmian 1959, t. 1: 266]. Jej głównymi ideami były umiar, naturalność, szczerość i prostota. Reprezentanci szkoły krakowskiej unikali cenionych wówczas efektów scenicznych i wirtuozowskich popisów.

Odróżniało ich to od szkoły warszawskiej, uważanej przez współczesnych za wzorcową. Przez historyków postrzegana była niekiedy jako podstawa nowoczesnego aktorstwa realistycznego, co jest o tyle słuszne, że pokolenie twórców przełomu stuleci stworzyło takie aktorstwo opierając się na zasadach sz.k. Cele Koźmiana i jego aktorów były jednak o wiele bardziej umiarkowane i na ogół respektowali oni zasady estetyczne i konwencje obyczajowe swoich czasów, nie rezygnując z estetyzacji i odrzucając hasła radykalnego realizmu i naturalizmu.

Uosobieniem szkoły krakowskiej była Hoffmann, ale styl ten uwidaczniał się w różnym stopniu także w grze wielu innych aktorek i aktorów polskich drugiej połowy XIX w. (m.in. Feliks Benda, Bolesław Leszczyński, Bolesław Ładnowski, Helena Modrzejewska, Wincenty Rapacki).

Niekiedy terminu szkoła krakowska używa się też jako ogólnej nazwy programu teatralnego realizowanego w Krakowie w latach 1865–1893. Miał on na celu odnowienie teatru krakowskiego po okresie kryzysu, przywrócenie mu rangi społecznej i wykorzystanie jako ważnego ośrodka życia narodowego. Elementami tego programu było uporządkowanie repertuaru zgodnie ze wskazówkami Hilarego Meciszewskiego (dominująca rola dramatu polskiego i klasyki światowej, wprowadzenie repertuaru żelaznego) oraz ujednolicenie artystycznego kształtu przedstawień przez wprowadzenie pierwocin nowoczesnej reżyserii oraz troskę o spójność i stylowość dekoracji.

Bibliografia

• Got, Jerzy: Antonina Hoffmann i teatr krakowski jej czasów, Kraków 1965;
• Got, Jerzy: Szkoła krakowska, [w:] Sto lat Starego Teatru w Krakowie, Kraków 1965;
• Kosiński, Dariusz: Krakowska szkoła gry skoncentrowanej, [w:] tegoż: Dramaturgia praktyczna. Polska sztuka aktorska XIX wieku w piśmiennictwie teatralnym swej epoki, Kraków 2005;
• Koźmian, Stanisław: Teatr, opracował Jerzy Got, Kraków 1959;
• Michalik, Jan: Aktorska «szkoła krakowska» – «szkoła warszawska». Nowe perspektywy, „Pamiętnik Teatralny” 1999, z. 3–4;
• Michalik, Jan: Dzieje teatru w Krakowie w latach 1865–1893. Instytucja artystyczna, Kraków 2004;
• Michalik, Jan: Szkoła krakowska (przypomnienia, zbliżenia, zdziwienia), [w:] Krakowska szkoła teatralna. 50 lat PWST im. Ludwika Solskiego, red. Jacek Popiel, cz. 2, Kraków 1997.