Hasła

Krótki utwór sceniczny przedstawiający sielankowe życie wiejskie na tle natury. Nawiązuje do tradycji bukolicznej i arkadyjskiej, wywodzącej się ze starożytności i jej późniejszej interpretacji.

Sukces formy w czasach renesansu i baroku wiązał się z przekonaniem, że cywilizacja okalecza ludzką osobowość, uniemożliwia odczucie miłosnej harmonii w związku z drugim człowiekiem i z naturą. Stan pasterski pozostawał alegorią autentyczności i prawdy uczuć, a  konflikt dramatyczny odzwierciedlał spór o filozofię życia. Kluczowe okazało się miejsce akcji tych utworów – Arkadia, przestrzeń naturalna, mentalna, oniryczna, nastawiona na doświadczenie duchowe. Różniła się ona od przestrzeni dworu, rezerwowanej dla tragedii, i przestrzeni miasta, przeznaczonej dla komedii. Trzecią przestrzeń, arkadyjskie miejsce urocze, przejął ze sztuk pasterskich trzeci wielki gatunek: tragikomedia. W typowej s.d., w prostych ramach kompozycyjnych, na tle upoetyzowanego, choć zarazem realistycznego, rustykalnego pejzażu, księżniczki, książęta i dworacy w przebraniu pasterzy oraz mityczni satyrowie i nimfy uprawiają konwencjonalną grę miłosną w odrzucenie i w zauroczenie, łączącą składniki tragiczne i komiczne.

Rozkwit s.d zawdzięczała pasterskiemu dramatowi Amyntas Torquata Tassa (1573). Formę podjął Giovanni Battista Guarini w Pastor Fido (Wierny pasterz, 1581-1589), który zbliżył ją ku tragikomedii.

Polska nazwa gatunku pochodzi z XVIII w. i akcentuje związek tych fabuł ze wsią (staropolskie „sioło”; mieszkańcy wsi to w słowniku Lindego „sielanie”). Najciekawsza polska barokowa s.d. to Ermida albo królewna pasterska, to jest Ten szczęśliwy, który się swym stanem kontentuje Stanisława Herakliusza Lubomirskiego (1664). Wieki XVIII i XIX skojarzyły s.d. z sentymentalnym człowiekiem czułym (np. w dramatach Ignacego Tańskiego), rokoko nadało jej lekką postać ludyczną (m.in. twórczość Franciszka Kniaźnina). Oba warianty formy zostały scalone w postać narodowej s.d., jaką nadawano scenicznemu obrazowi naszej narodowości, wyrażającej się w prostocie, czystości uczuć i obyczajów, w łagodności. Ideał ten czytelny jest w adaptacjach scenicznych poematu Kazimierza Brodzińskiego Wiesław (zwłaszcza Seweryny Duchińskiej i Krystyna Ostrowskiego, obie 1860), wielu komediach zlokalizowanych na wsi – polskiej Arkadii i w popularnych krakowskich ludowych obrazkach (np. Bartosz spod Krakowa Bronisława Dębickiego, 1860). S.d. jest dziś formą historyczną, choć pod postacią komedii pojawia się jeszcze w dwudziestoleciu międzywojennym (np. Bal w obłokach Stanisława Miłaszewskiego, 1930), a jej elementy występują w różnych gatunkach.

Bibliografia

• Clubb, Louise George: Italian Drama in Shakespeare’s Time, New Haven and London 1989;
• Krzewińska, Anna: Uwagi o Ermidzie – udramatyzowanej sielance S.H. Lubomirskiego, [w:] O dawnym dramacie i teatrze. Studia do syntezy, red. Wanda Roszkowska, Warszawa 1971.