Hasła

W przeszłości był jednym z największych zagrożeń dla budynków teatralnych i widzów z powodu nagromadzenia materiałów łatwopalnych, szczególnie za kulisami (płóciennych dekoracji, papierowych i drewnianych rekwizytów, kostiumów), a także z powodu oświetlania sceny otwartymi źródłami światła. Współcześnie każdy teatr posiada system przeciwpożarowy, dodatkowo nad bezpieczeństwem widzów, artystów i obsługi technicznej czuwa pracownik ochrony, co nie wyklucza jednak całkowicie możliwości powstania pożaru.

Liczba pożarów znacznie wzrosła, kiedy wprowadzono oświetlenie gazowe. W XIX w. z powodu używania otwartego ognia do oświetlania sceny i efektów pirotechnicznych spłonęło 1200 teatrów [Brauneck1992: 174]. Pierwszą instalację do oświetlenia elektrycznego założono w 1882 w Teatrze Miejskim w Brnie).

Najgroźniejszymi miejscami w teatrze, od których najczęściej zaczynał się pożar, były dolna rampa oraz kulisy. Najgłośniejszy pożar w Europie wybuchł podczas przedstawienia w wiedeńskim Ringtheater 8 grudnia 1881, objął scenę, kulisy oraz dekoracje, przenosząc się na widownię i powodując śmierć około 400 osób, które zostały stratowane w panice. Tragedia w Ringtheater wywarła wpływ na rozwinięcie systemu bezpieczeństwa przeciwpożarowego, wprowadzono m.in. obowiązek stosowania kurtyny przeciwpożarowej.

Pierwszy pożar w polskim teatrze publicznym wybuchł w Operalni 27 czerwca 1765 (jeszcze zanim zespół polski przygotował pierwszą premierę Natrętów Józefa Bielawskiego, 19 listopada 1765), ale na szczęście został w porę ugaszony. Najgroźniejszym pożarem w Polsce był pożar cyrku w Berdyczowie 13 stycznia 1883, kiedy śmierć poniosło ponad 300 widzów. Najczęściej pożary wybuchały nocą, już po skończonym przedstawieniu, powodując zniszczenia budynków teatralnych.

Szczególne miejsce w historii zajmują pożary Teatru Narodowego w Warszawie, który palił się aż pięciokrotnie: 11 czerwca 1883, 2 listopada 1919, we wrześniu 1939, w sierpniu 1944 oraz 9 marca 1985. W listopadzie 1960 spłonął Teatr Miejski w Gdyni, a 19 stycznia 1994 pożar niemal doszczętnie strawił budynek Teatru Polskiego we Wrocławiu.

Pożary wywarły wpływ na ulepszenie systemu przeciwpożarowego oraz na architekturę nowo powstałych budynków teatrów, m.in. przyspieszyły wprowadzenie oświetlenia elektrycznego, wpłynęły na układ widowni (szersze przejścia na parterze między rzędami, więcej wyjść) oraz poszerzenie korytarzy i westybulów. Współcześnie stosuje się szereg zabezpieczeń przeciwpożarowych, np. Teatr Wielki w Łodzi posiada – oprócz czterech stalowych kurtyn przeciwpożarowych oddzielających widownię i kieszenie boczne sceny – podziemny zbiornik wodny oraz system oddymiania sceny głównej. Zasady bezpieczeństwa przeciwpożarowego w budynkach użyteczności publicznej (w tym w teatrach) określają Rozporządzenie Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (12 kwietnia 2012) oraz Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków (7 czerwca 2010).

Bibliografia

• Brauneck, Manfred; Gérard Schneilin (Hg.): Theaterlexikon. Begriffe und Epochen, Bühnen und Ensembles, Reinbeck bei Hamburg 1992 (1986);
• Mitzner, Piotr: Teatr światła i cienia, Warszawa 1987;
• Tuszyńska, Agata: „Teatr się pali!…” O pięciu pożarach Teatru Narodowego, Warszawa 2014.