Hasła

Egzemplarz tekstu teatralnego uwzględniający wskazówki wykonawcze i inscenizatorskie – najczęściej w formie rozbudowanego scenariusza przedstawienia, opatrzonego szczegółowymi komentarzami i uwagami (reżysera, inspicjenta, wykonawcy lub naocznego świadka), dotyczącymi działań i ruchu aktorów, wejść / wyjść, architektury, przestrzeni, scenografii, kostiumów, efektów świetlnych i dźwiękowych, muzyki czy interpretacji ról; może zawierać rysunki, znaki graficzne, notację muzyczną czy schematyczne szkice sytuacji scenicznych i przemieszczania się wykonawców w przestrzeni (np. Konstantina Stanisławskiego Partytura teatralna „Mewy” Antona Czechowa). Partytura teatralna może pełnić funkcję postzapisu i dokumentacji przedstawienia teatralnego / performansu lub stanowić instrukcję do wykonania.

W pierwszym znaczeniu partytura teatralna jest materialnym świadectwem konkretnej, historycznej inscenizacji, np. Księcia Niezłomnego Calderona / Słowackiego w reż. Jerzego Grotowskiego z 1965 [Ouaknine 2011], Dziadów Adama Mickiewicza w insc. Stanisława Wyspiańskiego [Wyspiański 1961a], Dziadów w insc. Leona Schillera [Timoszewicz 1970] czy w insc. Konrada Swinarskiego z 1973 [Halberda, Łaguna, Szulczyński, Walaszek 1998], autodokumentacją własnych działań twórczych (np. partytury Tadeusza Kantora powstałe jako postzapis własnych spektakli).

W znaczeniu drugim jest instrukcją wielu możliwych, wariantywnych, potencjalnych realizacji (np. Kwartet dla czterech aktorów Bogusława Schaeffera). Partytura teatralna w znaczeniu instrukcji wykonawczej może być dramatem (np. dramaty-partytury Schaeffera), dramaturgicznym opracowaniem dowolnego tekstu / tekstów, także nie-dramatycznych (scenariusze autorskie Jerzego Grzegorzewskiego), bądź opisowym projektem inscenizacyjnym (Nowa realizacja „Hamleta” oparta na pomyśle Stanisława Wyspiańskiego autorstwa Tadeusza Kudlińskiego, Wiesława Goreckiego i Adama Bunscha; jak również do pewnego stopnia tzw. Studium o Hamlecie Stanisława Wyspiańskiego, zawierające elementy partytury teatralnej, lecz ze względu na zawartość myślową wykraczające poza wąskie rozumienie projektu inscenizacyjnego).

W sytuacji, gdy dokumentacja staje się instrukcją, mamy do czynienia z rekonstrukcją, usiłującą wiernie odtworzyć pierwotne przedstawienie (np. rekonstrukcja prapremiery Wesela Wyspiańskiego w formie spektaklu w Teatrze im. Juliusza Słowackiego w 1973 – Wesele: Tak jak było grane w teatrze krakowskim w roku 1901 oraz publikacji – Wesele: tekst i inscenizacja z roku 1901 opracowanej przez Jerzego Gota) lub remiksem, któremu oryginał służy jedynie jako inspiracja (np. Poor Theatre: Remiks Wojtka Ziemilskiego z 2010). Partytura teatralna w obu ujęciach kładzie nacisk na aspekt wykonawczy (dokonany bądź projektowany), sprawczość i performatywny charakter tekstu, stąd walory literackie partytura teatralnej są mniej ważne niż jej sceniczny potencjał.

Od połowy XX w., po zwrocie performatywnym i w epoce teatru postdramatycznego, który przeniósł zainteresowanie ze słowa na działanie i uwolnił przedstawienie od hegemonii tekstu dramatycznego, właściwie każdy tekst dla teatru można traktować jako rodzaj partytury teatralnej zawierającej projekt wykonania, akcentującej sprawczość i instrumentalny charakter tekstu dla teatru [Worthen 2013]; natomiast dyskusje związane z możliwościami zachowania i dokumentacji performansów, rekonstrukcjami, kulturą archiwum i zwrotem mnemonicznym poszerzają i redefiniują znaczenie partytury teatralnej jako postzapisu, wskazując na różnorodne możliwości form dokumentacji i podkreślając autonomiczność partytury teatralnej jako dzieła sztuki oraz jej emancypacyjny charakter nie tylko jako źródła badań archiwalnych, ale także ustaleń teoretycznych i działań twórczych [Re//mix 2014]. Symptomem powrotu zainteresowania partyturą teatralną jest nowa seria wydawnicza krakowskiej PWST – Partytury teatralne (od 2014).

Odmiany partytury teatralnej to: partytura choreograficzna (baletu, teatru tańca), kładąca nacisk na zapis ruchu i układów tanecznych (np. kinetografia Rudolfa Labana) oraz partutura muzyczna (opery, operetki, spektaklu muzycznego), zawierająca notację muzyczną (np. partytury opery Diabły z Loudun Krzysztofa Pendereckiego).

Bibliografia

• Grzegorzewski, Jerzy: Scenariusze, t. 1, Warjacje – scenariusze autorskie z lat 1978–1991, red. Ewa Bułhak, Mateusz Żurawski, Warszawa 2012;
• Grzegorzewski, Jerzy: Scenariusze, t. 2, Improwizacje – scenariusze autorskie z lat 1994–2005, red. Ewa Bułhak, Mateusz Żurawski, Warszawa 2014;
• Halberda, Marek; Łaguna, Piotr; Szulczyński, Wojciech; Walaszek, Joanna: „Dziady” Adama Mickiewicza w inscenizacji Konrada Swinarskiego: opis przedstawienia, Kraków 1998;
• Kantor, Tadeusz: Wielopole, Wielopole, Kraków 1984;
• Kudliński, Tadeusz; Gorecki, Wiesław; Bunsch, Adam: Nowa realizacja „Hamleta” oparta na pomyśle Stanisława Wyspiańskiego, Kraków – Warszawa 1936;
• Ouaknine, Serge: „Książę Niezłomny”: studium i rekonstrukcja spektaklu Jerzego Grotowskiego i Teatru Laboratorium, przeł. Juliusz Tyszka, Wrocław 2011;
• Plata, Tomasz; Sajewska, Dorota (red.): Re//mix: performans i dokumentacja, Warszawa 2014;
• Raszewski, Zbigniew: Partytura teatralna, „Pamiętnik Teatralny” 1958, z. 3/4;
• Schaeffer, Bogusław: Aktor: dramaty, wybór i wstęp Artur Grabowski, Warszawa 2014;
• Stanisławski, Konstantin: Partytura teatralna „Mewy” Antona Czechowa, przeł. Jerzy Czech, Kraków 2014;
• Timoszewicz, Jerzy: „Dziady” w inscenizacji Leona Schillera: partytura i jej wykonanie, Warszawa 1970;
• Worthen, William B.: Dramat: między literaturą a przedstawieniem, przeł. Mateusz Borowski, Małgorzata Sugiera, Kraków 2013;
• Wyspiański, Stanisław: Adama Mickiewicza „Dziady”. Sceny dramatyczne. Tak jak były grane w teatrze krakowskim dnia 31 paźdz. 1901, [w:] tenże: Dzieła zebrane, redakcja zespołowa pod kierunkiem Leona Płoszewskiego, t. 12, Kraków 1961;
• Wyspiański, Stanisław: Hamlet, oprac. Maria Prussak, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976;
• Wyspiański, Stanisław, „Wesele”: tekst i inscenizacja z roku 1901, oprac. Jerzy Got, Warszawa 1977.