Autorzy

SCHNITZLER Arthur
(ur. 15 maja 1862, Wiedeń, Austria - zm. 21 października 1931, Wiedeń, Austria)
Dramaturg, prozaik, eseista, liryk. Urodził się w zamożnej mieszczańskiej rodzinie żydowskiej pochodzącej z Węgier. Był synem znanego wiedeńskiego profesora medycyny, wybitnego laryngologa, dyrektora Polikliniki Wiedeńskiej. W dzieciństwie wraz z bratem uczył się muzyki pod okiem matki. Poprzez pacjentów ojca, którymi byli aktorzy i śpiewacy, miał także kontakt z teatrem i operą. Ukończył Gimnazjum Akademickie - wysoko cenioną w kręgach zamożnego wiedeńskiego mieszczaństwa szkołę średnią. Początkowo poszedł w ślady ojca. Od 1879 studiował medycynę, uzyskując doktorat w 1885 roku. Rozpoczynał pracę jako lekarz w jednym ze szpitali i Poliklinice Wiedeńskiej, w której w 1886 roku został asystentem na psychiatrii, a od 1888 roku asystentem swego ojca na laryngologii. Jednocześnie zaczął drukować wiersze, szkice i aforyzmy w czasopismach wiedeńskich i monachijskich. Był redaktorem i recenzentem prac naukowych w założonym przez swego ojca piśmie "Internationale Klinische Runschau". Jako młody lekarz Schnitzler zaczął interesować się hipnozą i na łamach redagowanego przez siebie pisma opublikował rozprawę "O funkcjonalnej afonii i leczeniu tejże hipnozą i sugestią". Po śmierci ojca w 1893 roku otworzył i kilka lat prowadził samodzielną praktykę jako specjalista chorób krtani i chorób nerwowych. Dla poszerzenia swej wiedzy medycznej wyjeżdżał do Londynu, Paryża i Berlina. Do 1896 roku prowadził równolegle praktykę lekarską i zajmował się pracą literacką. Po sukcesie dramatu "Miłostki" (1896) zrezygnował jednak całkowicie z pracy lekarza i poświęcił wyłącznie literaturze.
Schnitzler zaczął pisać jako nastolatek. Pierwszy cykl wierszy zainspirowany tematami klasycznymi napisał latem 1873 roku. Od 1875 roku przeważała w jego literackich próbach liryka miłosna. Pierwszym wydrukowanym tekstem młodego poety była "Pieśń miłosna baleriny", która ukazała się w monachijskim czasopiśmie "Der Freie Landesbote" 13 listopada 1880 roku. Dwa dni później, na tych samych łamach, Schnitzler wydrukował szkic publicystyczny "O patriotyzmie". Jako dramaturg zadebiutował w 1888 roku jednoaktówką "Przygoda jego życia", której prapremiera odbyła się trzy lata później w wiedeńskim Theater in der Josefstadt. Około 1890 roku pisarz zbliżył się do literackiej grupy "Młody Wiedeń", której czołową postacią był Hermann Bahr, i do której należał m. in. Hugo von Hoffmannsthal. Poeci z tego kręgu reprezentowali nurt zwany modernizmem, łącząc impresjonizm, neoromantyzm i symbolizm.
Pod koniec lat osiemdziesiątych XIX wieku Schnitzler zaczął się w swoich publikacjach posługiwać imieniem Anatol. Utwory dramatyczne wiedeńczyka to przeważnie jednoaktówki lub zbiory jednoaktówek, w których autor ukazał galerię typowych postaci wiedeńskiego fin de siécle`u. Z 1890 roku pochodzą trzy takie utwory - "Pieśń Alkandis", "Pytanie losowi" i "Poranek weselny Anatola". W 1893 roku wystawiona przez Deutsches Volkstheater sztuka z 1891 roku zatytułowana "Bajka" wywołała skandal obyczajowy i po dwóch przedstawieniach została zdjęta z afisza. Autor poruszał w niej problem emancypacji. W tym samym roku Schnitzler połączył osiem powstałych wcześniej jednoaktówek w sztukę zatytułowaną "Anatol". W szeregu scen przedstawił osiem "stacji" z życia tytułowego bohatera, młodzieńca oddającego się porywom namiętności. Pierwszy większy sukces dramaturgiczny przyniosła pisarzowi historia o zawiedzionej miłości prostej dziewczyny do młodego oficera zatytułowana "Miłostka" (1896). Natomiast jedną z najgłośniejszych jednoaktówek Schnitzlera jest sztuka zatytułowana "Pod zieloną papugą" (1899), której akcja rozgrywa się w przededniu rewolucji francuskiej. Aktorzy w jednym z paryskich lokali przedstawiają "perspektywę" rewolucji przed widownią, składającą się z wysoko urodzonych osób.
W 1900 roku na prawach manuskryptu, w 200 egzemplarzach, ukazał się, wywołując ogólne zgorszenie, napisany cztery lata wcześniej "Korowód". Utwór zbudowany został jako cykl dziesięciu dialogów, a w każdym z nich występuje para kochanków. Pomysł Schnitzlera polega na tym, że w następnej scenie występuje jedna postać ze sceny poprzedniej. W ten sposób korowód przebiega przez wszystkie sfery społeczne, łącząc je ze sobą. W 1903 roku "Korowód" został opublikowany, zaś jego fragmenty wystawił monachijski teatr studencki. Ale już w 1904 roku w Niemczech zakazano jego publikacji. Prapremiera "Korowodu" odbyła się dopiero w 1920 roku w berlińskim Kleines Schauspielhaus. W tym samym roku miał premierę także filmu oparty na tej sztuce. Rok później dramat trafił na scenę wiedeńską, ale wywołał zamieszki uliczne, co spowodowało usunięcie go z repertuaru. W 1921 roku wytoczono także proces sądowy przeciw realizatorom (dyrektorowi, reżyserowi i aktorom) inscenizacji "Korowodu" w Berlinie. Proces zakończył się uniewinnieniem oskarżonych.
W 1900 roku na scenę trafił także "Welon Beatrycze", którego prapremiera odbyła się w Lobe-Theater we Wrocławiu. W 1901 roku ukazały się drukiem, a rok później wystawiono jednoaktówki składające się na cykl "Gody życia". Za ten cykl Schnitzler otrzymał w 1903 roku nagrodę im. Bauernfelda. W 1904 roku odbyły się prapremiery "Samotnej drogi" oraz "Mężnego Kasjana". Tę drugą sztukę reżyserował Max Reinhardt w Kleines Theater w Berlinie. Dołączoną do niego jednoaktówkę "Dom Delorme" zatrzymała cenzura. W 1905 roku miało prapremierę "Intermezzo", za które w 1908 roku dramaturg otrzymał nagrodę im. Grillparzera. W 1911 roku równolegle odbyły się premiery "Ziemi nieznanej" w Lessing Theater w Berlinie, w Lobe-Theater we Wrocławiu, w Residenztheater w Monachium, w Deutsches Landestheater w Pradze, w Altes Stadttheater w Lipsku, w miejskim Theater w Bochum i Burgtheater w Wiedniu.
W 1912 roku na scenie Deutsches Volkstheater w Wiedniu miał premierę cykl jednoaktówek "Marionetki", natomiast cenzura nie dopuściła do premiery ostatniej napisanej przed I wojną światową przez Schnitzlera sztuki "Profesor Bernhardi", którą autor poświęcił analizie nasilających się w społeczeństwie austriackim nastrojów antysemickich. Prapremiera tej sztuki odbyła się w berlińskim Kleines Theater. Na deski wiedeńskie trafiła dopiero w 1918 roku, kiedy po upadku monarchii zniesiono cenzurę. W 1920 roku Schnitzler otrzymał za tę sztukę nawet nagrodę Volkstheater.
Okres największej popularności twórczości Schnitzlera przypada na lata poprzedzające I wojnę światową. Był postacią znaną w kołach literackich Wiednia. Jego sztuki grane były nie tylko w teatrach niemieckiego obszaru językowego, ale także między innymi w Polsce. Uważano go za najbardziej charakterystycznego przedstawiciela austriackiego modernizmu. Schnitzlera zajmowały sprawy płci i życia erotycznego, burzył bariery obyczajów mieszczaństwa swoich czasów, obyczajów opartych na fałszu i zakłamaniu, które demaskował. W 1901 roku po opublikowaniu opowiadania "Leutnant Gustl" sfery wojskowe, uważając, że obrażony w nim został honor oficera, doprowadziły do odebrania Schnitzlerowi stopnia porucznika. W opowiadaniu tym Schnitzler jest prekursorem monologu wewnętrznego. Bohater - tytułowy porucznik Gustl - zostaje obrażony przez piekarza, zatem przez osobę, która nie może mu dać satysfakcji. Za jedyne honorowe wyjście z tej sytuacji uznaje popełnienie samobójstwa. Na szczęście dla porucznika, piekarz niespodziewanie umiera. Drugim opowiadaniem, w którym zastosował monolog wewnętrzny jest napisana w 1924 roku "Panna Elza". Oba te teksty dzieli prawie ćwierć wieku, każdy ukazuje inną Austrię. Po I wojnie światowej prysł nastrój zabawy i beztroski, który opisywał Schnitzler przed rokiem 1914.
Kino zainteresowało się twórczością Schnitzlera w latach dwudziestych. Oprócz ekranizacji "Korowodu" zrealizowano w 1921 roku adaptację "Anatola" (amerykański film zatytułowany "The Affair od Anatol"), w 1923 "Młodego Medarda" (sztuka z 1909, której akcja osnuta została na tle walk Napoleona z Austrią), w 1927 roku "Miłostek", rok później sztuki "W matni", w 1929 roku opowiadania "Panna Elza", a w 1931 opowiadania "Gra o brzasku" (filmowa wersja nosiła tytuł "Daybreak"). Z inspiracji "Korowodem" powstały także filmy: "La ronde" w reżyserii Maxa Ophulsa (1950), "Reigen" w reżyserii Alfreda Weidenmanna (1963) i "La ronde" (1964) w reżyserii Rogera Vadima.
Dzieła zebrane Schnitzlera obejmują około 100 utworów - opowiadań, małych form scenicznych, szkiców, zebranych w jedenaście tomów. W 1968 roku ukazała się w Austrii autobiografia pisarza zatytułowana "Młodość w Wiedniu", w 1991 roku natomiast wyszedł drukiem jego dziennik "Tagebuch".
Schnitzler nie podejmował w swojej twórczości dramatopisarskiej i prozatorskiej problemów socjalnych ani politycznych. Jako psychiatrę z wykształcenia interesowała go psychologiczna sfera życia człowieka. Utrzymywał przyjazne stosunki z Sigmundem Freudem. Demaskował na pozór poprawne stosunki międzyludzkie, ukazując hipokryzję, na której były oparte i brak rządzących nimi zasad moralnych."Jest naukowym obserwatorem, obiektywnym i zimnym. Jest cynikiem, który widzi szaleństwa i podłości świata. I jest poetą, z sercem pełnym współczucia, miłości, piękna, wiary" - napisał o Schnitzlerze Allardyce Nicoll.