Borys Pasternak
PASTERNAK Borys
(ur. 10 lutego 1890, Moskwa, Rosja
- zm. 30 maja 1960, Pieriediełkino k. Moskwy, Związek Radziecki)
Poeta i prozaik. Pochodził ze znanej w czasach przedrewolucyjnych rodziny moskiewskich Żydów. Jego ojciec, Leonid, był wykładowcą malarstwa i słynnym portrecistą (malował między innymi Tołstoja), matka zaś wybitną pianistką. W jego rodzinnym domu częstymi gośćmi byli Skriabin, Rachmaninow i Tołstoj. Pod wpływem twórczości Aleksandra Skriabina Pasternak wstąpił na Wydział Kompozytorski moskiewskiego Konserwatorium Muzycznego, który jednakże porzucił. Następnie, zafascynowany teologią, Nowym Testamentem i myślą religijną Lwa Tołstoja studiował filozofię. Przez krótki czas słuchał wykładów z filozofii na uniwersytecie w Marburgu. W czasie pobytu w Marburgu powstały pierwsze wiersze Pasternaka, pod wpływem spotkania z piękną Rosjanką, Idą Wysocką. Fascynacji tamtejszą szkołą filozoficzną zawdzięczał Pasternak stworzenie własnego systemu estetycznego. Uważał, że jeśli człowiek nie może poznać świata, powinien przynajmniej próbować go nazwać - czyli tworzyć sztukę. Jego zdaniem nie istnieją w świecie żadne indywidualne kategorie owego nazywania, wszystkie należą do powszechnego ducha społeczeństwa. Stąd też pojawiające się w twórczości Pasternaka dążenie nie do "jednostkowości", lecz do "ogólności".
Po przerwaniu studiów w Marburgu i podróży do Włoch, Pasternak w 1913 roku powrócił do Moskwy, gdzie związał się ze środowiskami poetyckimi symbolistów i futurystów, w tym między innymi z Włodzimierzem Majakowskim. Debiutanckie wiersze opublikował w organie umiarkowanych futurystów "Centryfuga", a w 1914 i 1917 roku wydał pierwsze dwa zbiorki: "Bliźniak w chmurach" i "Ponad barierami". Zyskał dzięki nim miano "poety miłości i natury". Podczas I wojny światowej uznany został za niezdolnego do służby wojskowej z powodu kalectwa, którego nabawił się jeszcze w dzieciństwie. Pracował jednak na potrzeby frontu jako urzędnik w uralskiej fabryce zbrojeniowej. Do Moskwy przyjechał w 1917 roku, gdy zaczęła się rewolucja. W odróżnieniu od rodziców i sióstr, które wyemigrowały w 1921 roku, poeta wraz z bratem zdecydował się pozostać w kraju. W 1922 i 1923 roku wyszły dwa tomy poetyckie Pasternaka: "Życie - moja siostra" oraz "Tematy i wariacje", uznane za jedno z najważniejszych wydarzeń w historii rosyjskiej literatury.
W połowie lat dwudziestych Pasternak napisał trzy poematy historyczno-rewolucyjne: "Rok 1905" (1925-26), "Lejtnant Szmidt" (1926-27) i "Wzniosła choroba" (1924-28). Tworzył też krótkie formy prozatorskie, które wydał w tomach: "Opowiadania" (1925), "List żelazny" (1931) i "Drogi powietrzne" (1933). W 1932 roku wydał kolejny zbiorek poetycki, który stał się artystycznym wydarzeniem: "Powtórne narodziny".
Poeta, stawiany za wzór podczas Zjazdu Pisarzy Radzieckich w 1934 roku, już wkrótce popadł w niełaskę władz, ponieważ nie chciał pisać na tematy proletariackie w stylu socrealistycznym. W latach 1936-43 nie ukazała się w Związku Radzieckim ani jedna jego książka. Nie podzielił jednak losu swoich zamordowanych kolegów po piórze, podobno tylko dlatego, że Stalin czuł do niego słabość. Utrzymywał się dzięki tłumaczeniom na rosyjski klasyków angielskich, niemieckich, francuskich, polskich i gruzińskich. Podczas II wojny światowej został ewakuowany z Moskwy do Czystopola nad rzeką Kamą, gdzie pisał wiersze, wydane później w dwóch tomach: "W porannych pociągach" (1943) i "Przestwór ziemski" (1945). Na własną prośbę został wysłany na front jako korespondent wojenny.
Po wojnie rozpoczął pracę nad wielką powieścią, nad którą pracował przez blisko dziesięć lat. Jej fragmenty ogłosił w 1954 roku miesięcznik "Znamia", a w kwietniu 1956 roku jej wydanie zapowiedziały radio i prasa w ZSRR. Rękopis powieści zakupiło włoskie wydawnictwo komunistyczne Feltrinelli z Mediolanu. Wkrótce okazało się, że radziecka cenzura odrzuciła książkę "z powodu negatywnego stosunku autora do rewolucji i braku wiary w przemiany socjalne". Zmuszono Pasternaka do wysłania depeszy do włoskiego wydawcy, następującej treści: "Proszę o zwrot rękopisu, uważam rzecz za niedojrzałą". Włoski wydawca wraz z "Doktorem Żywago" - bo taki tytuł nosiła powieść - otrzymał rękopis "Szkicu autobiograficznego" Pasternaka, w którym znajdowało się takie oto zdanie: "Skończyłem ostatnio moje główne dzieło, najważniejsze, jedyne, którego się nie wstydzę, za które biorę bez żadnych obaw kompletną odpowiedzialność -
W 1958 roku Pasternak wyróżniony został literacką Nagrodą Nobla za "znaczące osiągnięcia we współczesnej poezji lirycznej, a także za kontynuowanie tradycji wielkiej prozy epickiej". Laureat wysłał natychmiast do Akademii Szwedzkiej telegram, w którym zaznaczył, że jest "nadzwyczajnie wdzięczny, wzruszony, dumny, zdziwiony i zmieszany", lecz już cztery dni później wysłał drugą w której pisał: "Z powodu rozgłosu, jakiego w społeczeństwie, do którego przynależę nabrało przyznanie mi nagrody, powinienem z niej zrezygnować. Proszę nie przyjmować tej dobrowolnej odmowy jako obrazy". Nagroda nie została przyjęta. Ceremonia wręczenia nie odbyła się. Decyzja Pasternaka o rezygnacji z wyróżnienia została na nim wymuszona. Tuż po ogłoszeniu werdyktu Akademii Szwedzkiej, w prasie i radiu ZSRR rozpoczęła się nagonka na pisarza. Nazwano go zdrajcą, wrogim najemnikiem, opluwaczem ojczyzny, Judaszem i faryzeuszem. Został wyrzucony ze Związku Pisarzy Radzieckich. Zmuszony był pokajać się publicznie w liście otwartym do ówczesnego sekretarza generalnego KC KPZR, Nikity Chruszczowa. Prosił w nim, by pozwolono mu zostać w ZSRR - "porzucić Ojczyznę to dla mnie równoznaczne ze śmiercią". Ta ostatnia przyszła wkrótce: wstrząśnięty urządzoną na niego nagonką poeta podupadł na zdrowiu i zmarł w 1960 roku na raka płuc. Pośmiertnie wydano cykl wierszy "Gdy się rozpogodzi" (1956-59).
W ZSRR zrehabilitowany został w czasach pierestrojki. W 1987 roku Związek Pisarzy unieważnił decyzję o cofnięciu poecie członkostwa, a rok później po raz pierwszy w ojczyźnie twórcy opublikowany został "Doktor Żywago", najwybitniejsza powieść rosyjska napisana po II wojnie światowej.
