Autorzy

Prozaik, dramatopisarz, eseista, polityk.

W latach 30. XX wieku, kiedy się urodził, rodzina Vaclava Havla posiadała gastronomiczno-rozrywkowy kompleks budynków w centrum Pragi, zwany Lucerną, do którego należały sala koncertowa, kino, pasaż handlowy, restauracja i winiarnia. Ojciec Havla był także współwłaścicielem największej w Czechosłowacji wytwórni filmowej Barrandov. Burżuazyjne pochodzenie miało niebagatelny wpływ na przebieg edukacji Havla – w czasach reżimu komunistycznego zamykało mu drogę na wszystkie humanistyczne wyższe uczelnie.

Z tego powodu, po ukończeniu szkoły podstawowej (1951), Havel zmuszony został do podjęcia pracy jako laborant w Wyższej Szkole Technologicznej. Wieczorami uczęszczał do gimnazjum. Maturę zdał w 1954 roku. Przed pójściem do wojska studiował jeszcze przez dwa lata na Wydziale Ekonomicznym Politechniki Praskiej, skąd został usunięty z powodu starań o przeniesienie do szkoły teatralnej. Służbę wojskową odbywał w jednostce saperów w Budziejowicach.

Po wyjściu z wojska w 1959 roku związał się z teatrem, rozpoczynając pracę jako pomocnik techniczny najpierw w teatrze ABC, a wkrótce potem w najsłynniejszym awangardowym praskim teatrze Na zábradlí, gdzie pozostał do 1968 roku. Rozpoczynał jako maszynista od ustawiania dekoracji, a następnie jako lektor, asystent reżysera, a w 1966 roku został kierownikiem literackim sceny. W latach 1962-66 studiował zaocznie na Wydziale Dramaturgii praskiej Szkoły Teatralnej.

Za datę debiutu pisarskiego Havla przyjmuje się rok 1955, kiedy w czasopiśmie Kveten opublikował recenzję teatralną. W 1963 roku w teatrze Na zábradlí odbyła się premiera pierwszej sztuki Havla zatytułowanej Garden Party. Była to absurdalna historia o likwidacji Urzędu Likwidacyjnego. Na zábradlí odbyły się także premiery kolejnych sztuk Havla – w 1965 roku Powiadomienia, w 1968 Puzuka czyli uporczywej niemożności koncentracji, historii o manipulacji w stechnicyzowanym świecie. W 1966 roku ukazała się pierwsza publikacja książkowa Havla – Protokoły , które zawierały Garden Party i Powiadomienie oraz jego eseje teatralno-filmowe.
W 1967 roku, na IV Zjeździe Związku Pisarzy Czechosłowacji, Havel wygłosił krytyczne przemówienie o sytuacji w kraju, a w niespełna rok później w czasie tzw. Praskiej Wiosny wybrano go przewodniczącym powstającego Koła Pisarzy Niezależnych.

Wiosną 1968 roku, kilka miesięcy przed wkroczeniem wojsk Układu Warszawskiego do Czechosłowacji, Havel pojechał do USA z okazji nowojorskiej premiery Powiadomienia , za które otrzymał amerykańską nagrodę OBIE (Off Broadway Theater Awards). Dwa lata później tę samą nagrodę otrzymał za Puzuka. W 1968 roku przyznano mu także Wielką Austriacką Nagrodę Państwową w dziedzinie literatury europejskiej.

Zaangażowanie polityczne Havla sprawiło, że ostatnia oficjalna premiera jego sztuki w Czechosłowacji odbyła się zimą 1968 roku – było to słuchowisko Anioł Stróż. Od tej chwili rozpoczyna się kariera Havla-dysydenta. W 1969 roku, w pierwszą rocznicę wkroczenia wojsk sprzymierzonych, Havel podpisał petycję Dziesięć punktów skierowaną do rządu i do Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Czechosłowacji. W 1972 Havel podpisał petycję do prezydenta w sprawie amnestii dla więźniów politycznych, a jego książki usunięto z wszystkich bibliotek publicznych w Czechosłowacji. W 1974 roku zamieszkał na wsi i przez kilka miesięcy pracował jako robotnik w browarze, gdzie narodził się najsłynniejszy z jego bohaterów teatralnych Ferdynand Waniek.
Karierę dysydencką Havla wyznaczają także: list otwarty do prezydenta Gustava Husaka (8 kwietnia 1975), w którym domagał się respektowania praw człowieka; powołanie Karty 77 (został jednym z trzech rzeczników tego otwartego ruchu obywatelskiego w obronie praw człowieka); wyrok czternastu miesięcy więzienia z zawieszeniem na trzy lata za działalność antypaństwową (1977); założenie oraz działalność w Komitecie Obrony Prześladowanych za Przekonania; podpis pod petycją do Zgromadzenia Federalnego w sprawie zniesienia w Czechosłowacji kary śmierci (1978); aresztowanie pod zarzutem prowadzenia działalności antypaństwowej i czteroipółletni wyrok więzienia w 1979 roku , którego odsiadywanie zawieszono w 1983 roku ze względu na zły stan zdrowia więzionego.

Kolejny raz Havel został aresztowany w lutym 1989 roku po styczniowych zamieszkach w Pradze. Mimo zakazu władz uczestniczył wówczas w manifestacji dla uczczenia dwudziestej rocznicy śmierci studenta Jana Palacha, który w styczniu 1969 roku, na znak protestu przeciwko interwencji wojsk Układu Warszawskiego, dokonał aktu samospalenia. W pierwszym z serii procesów (21 lutego 1989) Havel został uznany winnym nawoływania do zamieszek przez składanie kwiatów i udzielanie wywiadów zagranicznym dziennikarzom. Skazano go na dziewięć miesięcy więzienia w zakładzie o zaostrzonym rygorze. Został zwolniony po czterech miesiącach. W czerwcu 1989 roku Havel podpisał manifest Kilka zdań i został rzecznikiem jego sygnatariuszy. Żądano w nim reform i demokratyzacji życia w Czechosłowacji.

17 listopada 1989 roku rozpoczęła się w Pradze „aksamitna rewolucja”, w której Havel odegrał jedną z pierwszoplanowych ról. 19 listopada stanął na czele Forum Obywatelskiego jako główny negocjator w rozmowach opozycji z przedstawicielami rządu. 29 grudnia 1989 został wybrany na prezydenta Czechosłowackiej Republiki Demokratycznej. 5 lipca 1990, po wolnych wyborach parlamentarnych, Zgromadzenie Federalne wybrało go na to stanowisko ponownie. Po rozpadzie Czechosłowacji zabrakło mu poparcia posłów słowackich, aby zostać wybranym prezydentem federalnym CSRF. W styczniu 1993 roku został prezydentem Republiki Czeskiej, wybranym ponownie w lutym 1998. Funkcję tę piastował do początku lutego 2003 roku.

Havel w sposób harmonijny łączył pisarstwo z przekonaniami i działaniami politycznymi. Jego teatr cechuje realizm i konkretność przedstawionego świata. Łączył przy tym dwa nurty współczesnego teatru – tradycję teatru politycznego i teatru absurdu. Dramaty Havla mające wymiar teatru absurdu nie rozgrywają się jednak w abstrakcyjnym świecie, jak dramaty Ionesco czy Becketta, ale w określonej politycznej rzeczywistości. Jego bohaterowie to najczęściej dysydenci w państwie totalitarnym. Jego teatralne historie są groteskowe i tragiczne zarazem. Pozbawione psychologii sztuki Havla ukazują rozkład ludzkiej tożsamości w systemie totalitarnym.
Najbardziej znanymi dramatami Havla stały się jednoaktówki – tryptyk z życia dysydenta Ferdynanda Wańka – Audiencja (1975), Wernisaż (1975) i Protest (1978), napisane z potrzeby rozweselenia przyjaciół, a wystawione po raz pierwszy przez wiedeński Akademietheater. Ostatnia sztuka Odchodzenie (2007, praprem.  22 maja 2008), napisana już po odejściu z urzędu prezydenta, ma charakter autobiograficzny; stała się podstawą filmu pod tym samym tytułem (2011, ze scenariuszem i w reżyserii autora).

Za twórczość dramaturgiczną otrzymał Havel tytuły honoris causa uniwersytetów w Toronto i Toledo, nagrodę im. Jana Palacha za 1981 rok oraz holenderską nagrodę Erazma z Rotterdamu w 1986. W 1979 roku otrzymał tytuł honorowego członka szwedzkiego PEN-Clubu oraz nadzwyczajnego członka francuskiego PEN-Clubu, w 1980 został honorowym członkiem Hamburskiej Akademii Sztuki, w 1989 roku członkiem honorowym austriackiego PEN-Clubu i członkiem zwyczajnym szwajcarskiego PEN-Clubu.

Bibliografia

• Rafał Węgrzyniak, Waniek i czterech doktorów. Sztuki Havla w Polsce (1968–2008), „Teatr” 2012 nr 9;

• Elżbieta Zimna, Karierowicze. O bohaterach Havla, „Teatr” 2012 nr 9;