Autorzy

(ur. 19 grudnia 1910, Paryż, Francja - zm. 15 kwietnia 1986, Paryż, Francja)
Francuski dramaturg, powieściopisarz, poeta, autor scenariuszy filmowych i baletowych, jeden z twórców teatru absurdu; we wstępie do polskiego wydania jego dramatów nazwany przez Andrzeja Falkiewicza - z pewną przesadą - największym dramaturgiem od czasów Shakespeare'a. Ojciec Geneta jest nieznany; matka - niezamężna Camille Gabrielle Genet - porzuciła go jako siedmiomiesięczne niemowlę w przytułku. Jean został umieszczony w rodzinie zastępczej w wiosce Alligny-en-Morvan; skromni rzemieślnicy - Eugénie i Charles Regnier - w zamian za wychowywanie dziecka otrzymywali niewielkie wynagrodzenie. Mając dziesięć lat Genet dopuścił się pierwszych kradzieży (książek, ołówków, słodyczy). W 1923 roku ukończył szkołę podstawową, otrzymując najwyższe oceny na egzaminie końcowym. Dzięki dobrym wynikom został w następnym roku umieszczony w Ecole D'Alembert koło Paryża, gdzie miał uczyć się zawodu drukarza, jednak po dziesięciu dniach stamtąd uciekł. Gdy w 1925, umieszczony u niewidomego kompozytora René de Buxeuil, okradł go, został poddany najpierw obserwacji psychiatrycznej, a potem leczeniu. W 1926, po kolejnej ucieczce, został skazany na trzy miesiące więzienia. Zwolniony warunkowo i zatrudniony na farmie na przedmieściach Abbeville, uciekł, lecz został ponownie aresztowany za podróż bez biletu. Sąd umieścił go w zakładzie poprawczym w Mettray do czasu uzyskania pełnoletniości. W 1927 roku Genet znów uciekł, ale aresztowano go za włóczęgostwo i odstawiono z powrotem.
W 1929, by opuścić Mettray, Genet wstąpił do Legii Cudzoziemskiej. W następnym roku został wysłany do Syrii i przydzielony do batalionu saperów; był to pierwszy kontakt przyszłego pisarza ze światem arabskim, który będzie mu bliski przez całe życie. W 1936 zdezerterował i zaczął roczną podróż po Europie z fałszywym paszportem. Wydalony z Albanii, nie mogąc przedostać się do Grecji, udał się do Jugosławii. Aresztowany w Belgradzie i odesłany na granicę włoską, pojechał do Palermo i próbował dostać się do Afryki. Ponownie aresztowany i odesłany na granicę austriacką, udał się do Wiednia. Aresztowany kolejno przez austriacką, czeską i polską policję, przez Niemcy i Belgię wrócił do Francji, gdzie, aresztowany dwukrotnie za kradzież i nielegalne posiadanie broni, Genet został również zidentyfikowany jako dezerter i - w 1938 roku - umieszczony w więzieniu wojskowym w Marsylii. Uznany za osobę niezrównoważoną psychicznie, został zwolniony z armii. Odzyskawszy wolność, Genet nielegalnie wstąpił ponownie do Legii; w latach 1938-41 był kilkakrotnie aresztowany za drobne kradzieże (ubrania, alkohol, książki z zakresu historii i filozofii, tom Prousta), włóczęgostwo i podróż bez ważnego biletu.
W 1942 roku Genet pracował jako bukinista na brzegu Sekwany; w tym czasie zaczął pisać powieść "Matka Boska Kwietna". Ponownie trafiwszy za kratki za kradzież książek, Genet napisał i wydał własnym sumptem elegię "Skazany na śmierć". Zachwycony tym utworem Jean Cocteau, któremu Genet został przedstawiony dzięki pośrednictwu intelektualistów poznanych nad Sekwaną, podjął się znalezienia wydawcy "Matki Boskiej Kwietnej". W 1943 roku Genet podpisał pierwszy kontrakt, ale zaraz został aresztowany za kradzież rzadkiej edycji Verlaine'a i skazany na dożywocie jako recydywista; w więzieniu zaczął pisać "Cud róży". Dzięki pomocy Cocteau, który znalazł mu świetnego adwokata i przedstawił w sądzie jako "największego pisarza epoki nowoczesnej", Genet został wypuszczony po trzech miesiącach. Trzy tygodnie później jeszcze raz trafił za kratki za kradzież książek; tym razem groziło mu wysłanie do obozu koncentracyjnego. W 1944 roku został zwolniony, a pięć lat później (wciąż ciążył na nim wyrok dwóch lat więzienia), dzięki petycji twórców i intelektualistów - ostatecznie ułaskawiony przez prezydenta Francji.
W 1947 roku ukazały się jednoaktówki "Ścisły nadzór" i "Pokojówki"; w tym samym roku Louis Juvet w Théâtre de l'Athenée wyreżyserował prapremierę "Pokojówek"; prapremiera "Ścisłego nadzoru" odbyła się dwa lata później. W 1948 roku Genet napisał "Splendid's", ale przez lata nie wyrażał zgody na jego publikację ani wystawienie - dramat został wydany dopiero po śmierci autora (1993, prapremiera w 1994 roku). W następnym roku ukazała się natomiast powieść autobiograficzna "Dziennik złodzieja". Kolejnych sześć lat to okres kryzysu twórczego pisarza; w tym czasie Genet wyreżyserował jedynie film "Un chant d'amour" (Pieśń miłości - 1950) i napisał scenariusz "Katorga" (wyd. w 1994 roku). W 1951 roku wydawnictwo Gallimard rozpoczęło edycję dzieł zebranych Geneta. W pierwszym tomie ukazał się wstęp Sartre'a, zatytułowany "Święty Genet, komediant i męczennik".
W latach 1955-58 Genet napisał trzy ważne dramaty: "Balkon" (prapremiera odbyła się nie we Francji lecz w Londynie w 1957 roku w reżyserii Petera Zadeka; Genet wywołał skandal, próbując nie dopuścić do premiery), "Murzynów" (prapremiera w Paryżu w reżyserii Rogera Blina w 1959 roku) i "Parawany" (prapremiera w Berlinie, w reżyserii Hansa Lietzau w 1961 roku). W 1955 roku powstał także krótki dramat "Elle" (Ona), opublikowany dopiero po śmierci autora (1989). Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych pisarz pracował nad "Katorgą", o której myślał teraz jako o części cyklu dramaturgicznego, i nad książką o Rembrandcie.
Gdy w 1964 roku popełnił samobójstwo Abdallah Bentaga, ciemnoskóry akrobata cyrkowy, z którym Genet był od kilku lat związany, pisarz opuścił Francję i rzucił pisanie; podróżował. W 1965 roku władze USA odmówiły mu przyznania wizy z powodu "seksualnej dewiacji". Rok później premiera "Parawanów" w reżyserii Rogera Blina w Odeonie w Paryżu wywołała skandal i demonstracje przeciw dotowaniu podobnych przedstawień z budżetu. W 1967 roku, po nieudanej próbie samobójczej, Genet wyruszył w podróż na Bliski i Daleki Wschód.
W końcu lat sześćdziesiątych Genet zaangażował się politycznie. W maju 1968 roku, na wieść o masowych protestach studenckich, wrócił do Paryża. Opowiedział się po stronie protestujących, ale nie chciał przemawiać publicznie. W "Nouvel Observateur" opublikował swój pierwszy artykuł o tematyce politycznej, poświęcając go Danielowi Cohn-Bendit, jednemu z przywódców protestów. W sierpniu udał się do Stanów Zjdnoczonych (przekroczył nielegalnie granicę z Kanadą), gdzie wziął udział w demonstracjach i wiecach protestacyjnych. W styczniu 1970 został aresztowany we Francji za udział w demonstracji przeciwko warunkom życia imigrantów; wkrótce został zwolniony. W lutym, po kolejnym odrzuceniem wniosku o wizę amerykańską, ponownie nielegalnie wjechał do Stanów, żeby wesprzeć ruch Czarnych Panter, którego przywódcy zostali aresztowani. Najważniejszy tekst Geneta na temat Afro-Amerykanów ukazał się rok później jako przedmowa do "Listów z więzienia" George'a Jacksona, Murzyna skazanego za drobną kradzież i zamordowanego przez strażników więziennych. W październiku 1970 roku, po wrześniowym konflikcie między władzami Jordanii i OWP ("Czarny wrzesień"), Genet udał się do obozów uchodźców palestyńskich - obiecał Yasserowi Arafatowi, że da świadectwo tragedii Palestyńczyków. Do losów Palestyńczyków i Czarnych Panter Genet powrócił w swojej ostatniej książce "Un captif amoureux" (Jeniec miłości - 1986). W 1974 w czasie kampanii prezydenckiej, Genet opublikował w "L'Humanité" serię artykułów, wspierając kandydaturę François Mitterranda.
Ostatnie lata życia pisarz spędził w Maroku. We wrześniu 1982 roku, znalazłszy się przypadkiem w Bejrucie, napisał jeden ze swoich najważniejszych artykułów politycznych - o masakrach uchodźców palestyńskich w Sabra i Shatila. W 1983 roku Genet otrzymał Wielką Narodową Nagrodę Literacką. Trzy lata później zmarł na raka krtani, z którym walczył od 1979 roku. Po śmierci pisarza Marc Barbezat z paryskiego wydawnictwa l'Arbalete zaczął wydawać utwory, na których publikację za swojego życia Genet nie wyrażał zgody.
Jean Genet nie akceptował realizmu i psychologicznego prawdopodobieństwa - wartość dzieła sztuki uzależniał od stopnia oderwania go od realnego świata. Reakcje i zachowania bohaterów jego dramatów nie były zdeterminowane psychologicznie, wynikały raczej z okoliczności zewnętrznych: z sytuacji, w jakiej znaleźli się bohaterowie i wzorów, które chcieli naśladować. Bohaterowie Geneta są pozbawieni wewnętrznej prawdy, kreowani przez gest i kostium. Postacie grają wobec partnerów kolejne role, reżyserują swoje gesty i działania, zamieniają się rolami. Pokojówki grają rolę Pani, a złodziej - rolę groźnego przestępcy.
Podstawą konstrukcji dramatów Geneta jest kontrast między rzeczywistością i teatrem, prawdą i zmyśleniem. Ta konstrukcja najbardziej widoczna jest w debiutanckich "Pokojówkach". W "Ścisłym nadzorze" w nietypowy sposób wprowadza stary chwyt teatru w teatrze, ujawniając w dopisanym po latach epilogu dozorców więziennych, podglądających przez judasza bohaterów.